Хвойныя

Разнаспоравыя дрэвы і кусты з монападыяльным галінаваннем. Ствол складанай будовы, з другасным патаўшчэннем. Разгалінаванне хвойных монападыяльнае. Часта ў іх утвараюцца аднолькавыя парасткі са спіральным лістаразмяшчэннем (цісавыя, араўкарыевыя). У некаторых іншых хвойных развіваюцца парасткі двух тыпаў: падоўжаныя i пакарочаныя (брахібласты). Падоўжаныя парасткі валодаюць неабмежаваным ростам і пакрыты шматлікімі спіральна размешчанымі лістамі ігольчастай, лускападобнай ці плеўчатай формы. Такія парасткі забяспечваюць асноўны прырост дрэва. Пакарочаныя парасткі развіваюцца непасрэдна ў пазухах ападальных лусак падоўжаных парасткаў. Яны кароткія, нарастаюць павольна. На вяршыне нясуць пучок збліжаных лістоў (2-5-8 і да 40 штук — кедр). Сцябло мае слабаразвіты асяродак, моцную другасную драўніну, кальцо камбію, другасную флаэму, кару з моцным коркам. Драўніна хвойных з трахеід з асяродкавымі прамянямі. У кары — смаляныя хады з эфірнымі алеямі (жывіца).

Лісце пераважна шматгадовазялёнае, звычайна дробнае суцэльнае, лускападобнае, падоўжанае пляскатае або іголкападобнае (ігліца). У некаторых відаў араўкарыевых і падакарпавых лісты даволі вялікія ланцэтнай і шы-окаланцэтнай формы. У некаторых лісты лускаватыя, дробныя (кіпарыс). Лісты звычайна сядзячыя, цэльныя, рэдка выемчатыя на вяршыні (піхта). Памеры вельмі вагаюцца: ад 1-2 см (елка) да 30-40 см (сасна балотная). У араўкарыі лісты пласціністыя 17-18 см даўжыні і 4-5 см шырыні.

Кветак няма. Амаль ва ўсіх сучасных відаў ёсць раздзельнаполыя стробілы — укарочаныя рэпрадуктыўныя парасткі (т. зв. мужчынскія і жаночыя шышкі). Для сістэматыкі хвойных пэўнае значэнне мае т.з. ліставая падушачка (месца прымацавання ліста да сцябла).

Спараносныя парасткі аднаполыя, мужчынскія і жаночыя, звычайна сабраны ў шышкападобныя зборы (стробілы). Расліны аднадомныя або радзей — двухдомныя.

Мужчынскія шышкі верхавінкавыя або пазушныя, акруглыя або прадаўгаватыя, адзінкавыя або ў групах, часцей простыя, складаюцца са стрыжня і размешчаных на ім мікраспарафілаў з мікраспарангіямі. Расліны часцей за ўсё апыляюцца ветрам. Пылковае зерне з паветранымі мяшочкамі або без іх. Мужчынскія гаметы — нерухомыя сперміі. Апладненне ў выглядзе сіфанагаміі, адбываецца ў розныя тэрміны пасля апылення, але задоўга да ападання насення. Пасля апылення мужчынскія шышкі звычайна засыхаюць і ападаюць цалкам.

Жаночыя шышкі звычайна складаныя (канстробілы), верхавінкавыя або пазушныя, акруглыя або прадаўгаватыя, звычайна буйнейшыя за мужчынскія. Шышкі складаюцца са стрыжня з покрыўнымі лускавінкамі, у пазусе якіх размешчаны насенныя лускавінкі (відазмененыя элементарныя стробілы). Насенныя і покрыўныя лускавінкі пляскатыя. Насенныя звычайна нашмат буйнейшыя за покрыўныя, часцей зрастаюцца адна з адной. Лускавінкі спелых жаночых шышак дравяністыя. Пры аснове насенных лускавінак размешчана ад 1 да 7–9 (20) семязавязей. Радзей жаночыя шышкі моцна відазменены, у выглядзе адзінкавых або некалькіх семязавязей на верхавінцы парасткаў, абкружаны сакавітым покрывам, якое разрастаецца. Жаночыя гаметафіты развіваюцца на працягу некалькіх месяцаў, часам маюць перыяд спакою, з 1–100 архегоніямі (для розных груп). Падчас выспявання шышкі звычайна раскрываюцца (у некаторых відаў застаюцца закрытымі) і асыпаюцца цалкам, у некаторых родаў — распадаюцца. Зародак можа быць цалкам сфарміраваны да ападання насення, з 2–15 (24) семядолямі. Насенне білатэральнае, дробнае (нярэдка з крылом) або даволі буйное і бяскрылае (у гэтым выпадку разносіцца жывёламі). Насенне звычайна мае перыяд спакою. Прарастанне насення надземнае.

Гэта найбольш шматлікая група раслін сярод сучасных голанасенных. Геалагічная гісторыя іх пачынаецца ад ранняга каменавугальнага перыяду.

Пашыраны па ўсім зямным шары (акрамя Антарктыды), шырока распаўсюджаных у халодных, умераных, субтрапічных і трапічных рэгіёнах абодвух паўшар’яў, асабліва ва ўмераных шыротах Паўночнага паўшар’я. Многія з іх: сасна, елка, лістоўніца, піхта — утвараюць вялікія плошчы хвойных лясоў у Паўночным паўшар’і, а таксама ў Паўднёвым (Вогненная Зямля, Новая Зеландыя, Тасманія). У гарах хвойныя часта ўтвараюць лясы нават у тропіках.

Найбольш шырока распаўсюджаны параўнальна маладыя роды хвойных: Picea, Pinus, Abies, Larix і інш. Менш распаўсюджаны больш старажытныя роды хвойных: секвоя, таксодыум (Паўночная Амерыка), крыптамерыя, метасеквоя (Усходняя і Паўднёва-Усходняя Азія), агаціс (Новая Зеландыя), араўкарыя (Аўстралія, Чылі).

На Беларусі 5 родаў (елка, піхта, хвоя, ціс, ядловец), каля 100 відаў і форм інтрадукаваны ў сады і паркі. Многія з хвойных — лесаўтваральнікі.

Батанічнае апісанне

Пашырэнне

Сістэматыка

Значэнне

Крыніцы

Літаратура

Спасылкі

Wikiwand - on