Urtarrilen 1 a gregoriotar egutegiaren urteko lehen eguna da. 364 egun falta dira urtea amaitzeko, 365 egun bisurteetan .
Jaiotzak
Artikulurik ez duten Urtarrilaren 1ko jaiotzak
Jennifer Hale •
Michel Onfray •
Ludovic Halévy •
Heriotzak
Artikulurik ez duten Urtarrilaren 1ko heriotzak
Hendrik Goltzius •
Shirley Chisholm •
Agnia Barto •
Martin Heinrich Klaproth •
Gertaerak
Urteberri-egunaren ospakizuna Sydneyn.
Egutegia
Aurreko eta hurrengo urteetan
Izendegia
Santutegia:
Eugendo , Frodoberto Troyeskoa , Fulgentzio Ruspekoa , Gilen Fécampekoa , Justino Chietikoa , Klaro Viennekoa , Odilon Clunykoa , Zdislava Berka
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Mundua
630 – Mahoma profeta Mekara doa bere armadarekin eta odolik isuri gabe harrapatzen du.
1804 – Haiti : Jean-Jacques Dessalinesek Frantziaren menpe zegoen Haitiren independentzia aldarrikatu zuen.
1823 – Argentina : El Argos de Buenos Aires egunkariaren lehen zenbakia argitaratu zuten.
1863 – Estatu Batuak : Abraham Lincoln presidenteak, esklabutzaren abolizioa aldarrikatu zuen.
1872 – Argentinar gautxo talde batek, «Hil itzazue euskaldunak eta gringoak» oihukatuz, 36 etorkin hil zituen, Argentinako historiaren erritu sarraskirik handiena gauzatuz.
1919 – Alemania : Alemaniako Alderdi Komunista sortzen da, Rosa Luxemburg , Karl Liebknecht eta Wilhelm Piecken eskutik.
1956 – Sudan : Britainia Handitik independizatu zen.
1959 – Kuba : Fulgencio Batista diktadoreak Kubatik ihes egiten du Fidel Castroren erasoaren ondoren.
1960 –
1962 – Samoa : Zeelanda Berritik independizatu zen.
1964 – Rhodesia eta Nyasaland : Hiru estatutan zatitu zen: Malawi eta Zambia (errepublika independenteak) eta Rhodesia (Britainia Handiak kontrolatutakoa).
1973 – Europar Batasuna : Danimarka , Erresuma Batua eta Irlandako Errepublika Europar Batasunan sartu ziren.
1975 – Mundua : Nazioarteko Emakumearen urtea hasten da.
1981 – Europar Batasuna : Grezia Europar Batasunan sartu zen.
1984 – Brunei : Britainia Handitik independizatu zen.
1986 –
1993 – Václav Havel idazle eta politikaria bigarren aldiz Txekiar Errepublikako presidentea izendatua izan zen.
1994 – Mexiko : Askapen Nazionalerako Armada Zapatistak 12 eguneko gatazka armatuari hasiera eman zion Chiapasen Zapatisten Altxamendua deiturikoan.
1999 – Eurogunea : Euroa 11 herrialdetako txanpon ofiziala bihurtu zen (Austria , Belgika , Herbehereak , Luxenburgo , Italia , Irlandako Errepublika , Finlandia , Alemania , Frantzia , Espainia eta Portugal , nahiz eta oraindik billete eta txanponik ez kaleratu.
2002 –
2006 – Espainian tabakoaren aurkako legea indarrean jarri zen.
2007 –
2008 –
Kenia : Mwai Kibaki presidenteak hauteskundeak berriz irabazi zituela jakinarazi ostean, hamarna hildako egon ziren hauteskunde iruzurra salatzeko istiluetan.
Malta eta Zipre estatu europarrek euroa txanpon ofiziala bezala hartu zuten.
2009 –
2010 – 75 pertsona hil ziren Al Kaidak Pakistanen egindako atentatuan.
2017 – Istanbulgo dantzaleku baten aurkako atentatuan gutxienez 39 hildako eta 69 hildako izan ziren.
2023 – Kroaziak euroa hartu zuen txanpon ofizialtzat.
2024 – Japoniako itsasoan lurrikara , 7,5eko Mw rekin, 57 hildako eta tsunami bat eragin zituen.
Euskal Herria
1792 – José Manuel Collado , gipuzkoar politikaria (h. 1864 ).
1813 – Jose Manuel Agirre Miramon , gipuzkoar legelari eta politikaria (h. 1887 ).
1864 –
1884 – Manuel Egileor , bizkaitar politikari abertzalea eta jeltzalea (h. 1970 ).
1892 – Pedro José Galíndez , Peru Galindez , euskal kirolari eta abokatua (h. 1971 ).
1902 – Martxelina Lopetegi , gipuzkoar bertsolaria. (h. 1930 )
1905 – Manuel Turrillas , nafar musikagilea eta konposatzailea (h. 1997 ).
1917 – Pepito Iantzi , nafar abeslari eta akordeoi-jotzailea (h. 1985 ).
1920 – Frantxiska Iragorri , gipuzkoar ekintzailea eta abertzalea (h. 2019 ).
1922 – Paulo Garaialde , Triple Ak eraildako gipuzkoar taxilaria (h. 1982 ).
1930 – Manuel Egiguren , euskal fraide frantziskotarra, misiolaria eta Beniko (Bolivia) gotzain laguntzailea (h. 2012 ).
1933 – Imanol Bolinaga , gipuzkoar politikari jeltzalea (h. 2013 ).
1934 – Deunoro Sardui , Alper , euskal bertsolari eta idazlea.
1935 – Abel Alonso Sopelana , euskal-txiletar enpresaburua, Txileko Futbol presidentea (h. 2024 ).
1936 –
1944 –
1947 – Koldo Pastor Arriazu , nafar musikagile eta musikaria.
1948 –
1955 – Jesus Mari Zamora , Errealeko gipuzkoar futbolaria.
1956 –
Josu Chueca , nafar historialaria eta euskal idazlea, Historia Garaikidean doktorea eta EHUko irakaslea.
Béatrice Molle , lapurtar kazetaria, ETAren armen deuseztapenerako bere etxea eskaini zuena.
1958 – Imanol Murga , arabar txirrindulari ohia.
1962 – Joseba Lakarra , euskararen historian espezializatutako bizkaitar euskalaria , aitzineuskara ikertzen nabarmendua.
1965 – Pablo Malo , gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea.
1967 – Juanma Bajo Ulloa , gasteiztar film-zuzendaria.
1972 –
1978 –
1979 – Andoni Aranaga , gipuzkoar txirrindularia.
1981 – Oihane Irastorza , irakasle eta poltikaria.
1985 – Ane Mendizabal , euskal modeloa.
1987 – Marcos Gondra Krug , bizkaitar futbolaria.
1988 –
1991 – Rémi Elizalde , lapurtar futbolaria.
1992 – Aiala Uribelarrea , bizkaitar traineru estropadetako patroia.
1997 –
1998 – Xabier Cardenas , gipuzkoar futbolaria.
1999 – Sergio Moreno , nafar futbolaria.
Mundua
1431 – Alexandro VI.a , Aita santua (h. 1503 ).
1449 – Lorentzo Medici , Florentziako printzea, arteen mezenas, bankari, olerkari eta filosofo pizkundetarra (h. 1492 ).
1467 – Sigismundo I.a Poloniakoa , Poloniako erregea (h. 1548 ).
1484 – Zwingli , suitzar erlijio eraberritzaile eta idazlea (h. 1531 ).
1557 – István Bocskai , hungariar aitoren seme kalbindarra (h. 1606 ).
1585 – Squanto , Aita Erromesak Ipar Amerikan ezartzen lagundu zuen Amerindiarra (h. 1622 ).
1714 – Kristijonas Donelaitis , lituaniar poeta (h. 1780 ).
1735 – Paul Revere , estatubatuar zilargile, grabatzaile eta abertzalea (h. 1818 ).
1767 – Maria Edgeworth , irlandar idazlea (h. 1849 ).
1769 –
1771 – Georges Cadoudal , bretoi politikaria, Chouannerieko buruzagietako bat (h. 1804 ).
1788 – Étienne Cabet , frantziar filosofo eta sozialista utopikoa (h. 1856 ).
1798 – Utagawa Kuniyoshi , japoniar margolaria (h. 1861 ).
1803 – Manuel Felipe de Tovar , Venezuelako presidentea (h. 1866 ).
1810 – Charles Ellet , estatubatuar ingeniaria (h. 1862 ).
1815 – Charles Renouvier , frantziar filosofoa (h. 1903 ).
1823 – Sándor Petőfi , hungariar poeta (h. 1849 ).
1854 – James George Frazer , eskoziar antropologoa (h. 1941 ).
1861 – Jacques-Émile Blanche , frantziar margolaria (h. 1942 ).
1863 – Pierre de Coubertin , Olinpiar Joko modernoen sortzailea (h. 1937 ).
1864 – Alfred Stieglitz , estatubatuar argazkilaria (h. 1946 ).
1867 – Jeanne Lanvin , frantziar moda-diseinatzailea (h. 1946 ).
1873 –
1879 – Edward Morgan Forster , ingeles idazlea (h. 1970 ).
1880 – Vajiravudh (Rama VI.a) , Siamgo erregea (h. 1925 ).
1887 – Wilhelm Canaris , alemaniar almirantea (h. 1945 ).
1893 – Ivan Panfilov , sobietar militarra (h. 1941 ).
1894 –
1895 – John Edgar Hoover , AEBetako FBIko lehenengo zuzendaria (h. 1972 ).
1897 – Ana Aslan , errumaniar mediku, kardiologo eta geriatra (h. 1988 ).
1898 –
1900 –
1904 – Fazal Ilahi Chaudhry , Pakistango 5. presidentea (h. 1982 ).
1909 –
1912 –
1913 – Eliot Janeway , Estatu Batuetako ekonomista politiko garrantzitsuenetako bat (h. 1993 ).
1919 –
1921 – César Baldaccini , frantziar eskultorea (h. 1998 ).
1923 –
1924 –
1925 – Mario Merz , italiar margolari eta eskultorea, Art povera mugimenduaren pintore aipagarrienetako bat (h. 2003 ).
1927 –
1928 –
1930 –
1931 –
1933 –
1937 –
Willy Kuijpers , flandiar politikaria, 1975eko Aberri Egunean ikurrina erakusteagatik atxilotua izan zena (h. 2020 ).
Petros Márkaris , greziar itzultzailea, dramaturgoa, gidoilaria eta idazlea.
1938 – Frank Langella , estatubatuar aktorea.
1939 –
1941 – Martin Evans , ingeles biologoa, 2007ko Medikuntzako Nobel Saria .
1942 – Alassane Ouattara , Boli Kostako presidentea.
1943 –
1944 –
1945 – Jacky Ickx , belgikar auto-pilotu ohia.
1946 –
1948 –
1952 – Hamad bin Khalifa Al Thani , Qatarko emirra.
1954 – Djimrangar Dadnadji , Txadeko lehen ministroa (h. 2019 ).
1955 – Masakazu Suzuki , japoniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
1956 – Christine Lagarde , frantziar politikaria, Europako Banku Zentralaren Presidentea.
1957 – Vladimir Kiseliov , sobietar eta ukrainar pisu-jaurtitzailea (h. 2021 ).
1959 –
1960 –
1963 – Kamel Eddine Fekhar , Aljeria erdialdeko M'zab haraneko mozabita amazig berebereen buruzagia (h. 2019 ).
1964 –
Ron Gilbert , estatubatuar bideo-joko diseinatzaile eta programatzailea.
Sadie Plant , ingeles idazlea eta filosofoa, ziberfeminismoaren aitzindarietako bat.
1965 – Małgorzata Handzlik , poloniar politikaria, esperantoaren promozioagatik ezaguna.
1967 – Spencer Tunick , judu jatorriko estatubatuar argazkilaria, pertsona biluzien talde handien argazkiegatik ezaguna.
1968 – Davor Šuker , kroaziar futbolari ohia.
1969 – Verne Troyer , estatubatuar aktorea (h. 2018 ).
1970 – Rónán Ó Snodaigh , irlandar folk abeslari, olerkari eta musikaria, Kíla taldeko abeslari nagusia.
1972 – Lilian Thuram , frantziar futbolaria.
1975 – Eiichirō Oda , japoniar mangaka .
1976 – Harue Sato , japoniar futbolari ohia.
1978 – Yohann Diniz , frantziar atleta, 50 kilometroko ibilketako proban aditua.
1979 –
1980 – Olivia Ruiz , okzitaniar -frantziar abeslaria.
1981 – Sandra Vilanova , kataluniar futbolari ohia.
1983 – Daniel Jarque , kataluniar futbolaria (h. 2009 ).
1984 – Fernando San Emeterio , espainiar saskibaloi jokalaria.
1985 – Tiago Splitter , brasildar saskibaloi-jokalaria.
1986 – Viktoria Amelina , ukrainar eleberrigilea (h. 2023 ).
1989 –
1991 –
1993 – Sifan Hassan , etiopiar-herbeheretar korrikalaria, distantzia ertaineko eta luzeko lasterketetan aditua.
1994 – Sheyla Gutiérrez , espainiar txirrindularia.
1999 –
Sofia Coll , kataluniar abeslaria, dantzaria eta aktorea.
Nujeen Mustafa , garun-paralisidun siriar kurdua, aktibista, errefuxiatua.
2009 – Hend Zaza , siriar mahai-tenislaria, 12 urterekin inoiz mahai-tenis olinpikoan parte hartu zuen pertsonarik gazteena.
Euskal Herria
1387 – Karlos II.a Nafarroakoa , Nafarroako erregea (j. 1332 ).
1449 – Janin Lomme Tournaikoa , arkitekto eta eskultore nafar-flamenkoa.
1561 – Pedro Urtsua , nafar militarra eta konkistatzailea (j. 1520 inguruan).
1865 – Pedro Novia de Salcedo , bizkaitar politikari, hizkuntzalari eta idazlea (j. 1790 ).
1896 – Anselmo María Coyné , nafar argazkilaria, Zaragozan (j. 1829 ).
1912 – Cleto Zabala , bilbotar musikagilea, Madrilen (j. 1847 ).
1930 – Martxelina Lopetegi , giuzkoar bertsolaria. (j. 1864 )
1981 –
1982 – Pedro Mendizabal , bizkaitar abokatu eta politikaria, Madrilen (j. 1923 ).
1984 – Mikel Goikoetxea , Txapela , bizkaitar ETAkidea , GALek eraila (j. 1956 ).
1988 – Alberto Duñabeitia , bizkaitar futbolaria (j. 1900 ).
1994 – Julia Klaudia Gabilondo , bizkaitar idazlea (j. 1902 ).
1997 – Pablo Beldarrain , militar bizkaitarra, Eusko Gudarosteko komandantea (j. 1909 ).
2004 – Bittor Arana , bizkaitar aktibista (j. 1943 ).
2006 – Casiano Floristán , nafar teologo eta apaiza (j. 1926 ).
2008 – Pilar Barandiaran Barandiaran , Jose Migel Barandiaranen idazkari, zerbitzari eta zaintzailea (j. 1911 ).
2020 – Michel Zelaia , lapurtar errugbilaria (j. 1930 ).
2021 – Simone Chrisostome , nazismoaren kontrako erresistentziako ekintzaile lapurtarra (j. 1923 ).
Mundua
1515 – Luis XII.a Frantziakoa , Frantziako erregea (j. 1462 ).
1559 – Kristian III.a Danimarkakoa , Danimarkako eta Norvegiako erregea (j. 1503 ).
1560 – Joachim du Bellay , frantziar poeta (j. c. 1522 ).
1572 – Pio V.a , Aita santua (j. 1504 ).
1661 – Pieter Claesz , herbehereetar margolaria.
1766 – James Francis Edward Stuart , Ingalaterrako, Eskoziako eta Irlandako tronuen erregenahia (j. 1688 ).
1782 – Johann Christian Bach , alemaniar konpositorea, Johann Sebastian Bachen semea (j. 1735 ).
1793 – Francesco Guardi , italiar margolaria eta diseinatzailea (j. 1712 ).
1796 – Alexandre-Théophile Vandermonde , frantziar musikari, matematikari eta kimikaria (j. 1735 ).
1829 – Pedro Blanco Soto , Boliviako presidentea (j. 1795 ).
1862 – Mikhail Vasilievitx Ostrogradski , errusiar matematikari eta fisikaria (j. 1801 ).
1867 – Otokichi , japoniar ontzi-mutila (j. 1818 ).
1881 – Louis Auguste Blanqui , sozialismoaren teorialari eta iraultzaile frantsesa (j. 1805 ).
1894 –
1921 – Theobald von Bethmann-Hollweg , Alemaniako kantzilerra (j. 1856 ).
1931 –
1934 – Jakob Wassermann , alemaniar idazlea (j. 1873 ).
1937 – Grafton Elliot Smith , ingeles anatomista, arkeologo eta etnologoa (j. 1871 ).
1944 – Edwin Lutyens , ingeles arkitektoa (j. 1869 ).
1952 – Kenneth Hayes Miller , estatubatuar margolaria, grabatzailea eta irakaslea (j. 1876 ).
1953 – Hank Williams , estatubatuar kantautorea, Country musikako ikur eta XX. mendeko musikari eraginkorrenetakotzat joa (j. 1923 ).
1958 – Edward Weston , estatubatuar argazkilaria (j. 1886 ).
1960 – Margaret Sullavan , estatubatuar aktorea (j. 1909 ).
1962 – Diego Martínez Barrio , Espainiako Bigarren Errepublikako behin-behineko presidentea (j. 1883 ).
1966 – Vincent Auriol , Frantziako presidentea (j. 1884 ).
1968 – Guy Boniface , frantziar errugbilaria (j. 1937 ).
1972 – Maurice Chevalier , frantziar aktore eta abeslaria (j. 1888 ).
1975 – Kiusaku Ogino , japoniar ginekologoa (j. 1882 ).
1980 – Pietro Nenni , italiar sozialismoaren lider historikoa (j. 1891 ).
1984 – Augustin Souchy , alemaniar anarkosindialista, antimilitarista eta kazetaria (j. 1892 ).
1988 – Hiroaki Sato , japoniar futbolaria (j. 1932 ).
1992 – Grace Hopper , Amazing Grace , estatubatuar zientzialaria eta matematikaria, historiako lehen konpiladorearen egilea (j. 1906 ).
1994 – Cesar Romero , estatubatuar aktorea (j. 1907 ).
1995 – Eugene Wigner , estatubatuar fisikaria, 1963ko Fisikako Nobel Saria (j. 1902 ).
1998 – Helen Wills , estatubatuar tenislaria (j. 1905 ).
2006 – Gudrun Corvinus , alemaniar geologoa, paleontologoa eta arkeologoa (j. 1932 ).
2010 – Vera Zakharova , sobiertar anbulantzia-hegazkin pilotua, lehenengo jakutiar emakume pilotua (j. 1920 ).
2012 –
2013 – Patti Page , estatubatuar abeslari eta aktorea (j. 1927 ).
2014 – Concha Carretero , kataluniar militante komunista antifrankista (j. 1918 ).
2015 –
2017 – Hilarion Capucci , siriar apezpiku katolikoa, Israelen Palestinako okupazioaren aurkaria (j. 1922 ).
2019 – María Teresa Uribe , kolonbiar soziologoa (j. 1940 ).
2021
2022 – Calisto Tanzi , italiar negozio-gizona, Parmalat enpresaren sortzailea (j. 1938 ).
2023 – Kadri Mälk , estoniar diseinatzailea (j. 1958 ).
2024 –