Свети Николе

Свети Николе — град, поточно паланка, во источниот дел на Република Македонија, во котлината Овче Поле и аднинистративно средиште на истоимената општина.

Свети Николе
Град
Средиштето на Свети Николе
Свети Николе Местоположба на Свети Николе во Македонија
Координати: 41°52′N 21°57′E
Држава	Република Македонија
Регион	Источен Регион
Општина	Општина Свети Николе
Надм. вис.	&10000000000000305000000305 м
Население (2021)
• Вкупно	11,728
Час. појас	UTC+1
• Лето (ЛСВ)	UTC+2 (UTC)
Повик. бр.	+389 032
Рег. таб.	SN
Патрон	Свети Никола
Мреж. место	www.svetinikole.gov.mk

Географија

Свети Николе се наоѓа во средишниот дел на областа Овче Поле и лежи на 305 метри надморска височина. Градот е оддалечен 28 километри северозападно од Штип, 34 километри североисточно од Велес и 40 километри јужно од Куманово. Низ Свети Николе поминува новоизградениот автопат Штип—Скопје пуштен во употреба во 2019 година.

Легенда за потеклото на името Свети Николе

Црквата „Св. Никола“.

Според некои, постои една легенда поврзана за ова место: во Свети Николе постоеле околу 40 цркви. За време на османлиското владеење, сите цркви биле уништени само единствената која останала била црквата „Св. Никола“ затоа и името на овој град е Свети Николе. Според објавената книга „Свети Николе — главната населба во Овчеполската Котлина“, името на населбата е поврзано не само со животот и делото на Чудотворецот Свети Никола, туку и пренесувањето на неговите мошти.

Историја

Праисторија и антика

Историјатa на Свети Николе постојано е населена од праисторијата до денес. Најстарите траги на живот во котлината се од периодот на неолитот, што е потврдено и со археолошки истражувања. Најстари жители на овие краишта биле Пајонците, кои го населувале просторот меѓу реките Аксиј (Вардар) и Стримон (Струма). Постојат показатели дека во Овче Поле било средиштето на Пајонската држава, чиј најголем град, воедно и седиште на пајонските кралеви, Билазора се наоѓал во Овче Поле, во месноста Градиште (во Кнежје).

Свети Николе, како средишно место на поголемиот дел од Овче Поле, како населба датира уште од античкиот период. Првобитно населбата била сместена североисточно од денешната црква „Св. Стефан“. Поради мочурливото земјиште и нездравите услови за живот во крајот на 3 век п.н.е. населбата била посместена на десната страна на Светиниколска Река, во месностите: Рудина, Свети Спас и денешното Рецко Маало во градот. Најверојатно античкото име на населбата било Пробатон.

Средновековна историја

Во средновековните пишани извори, првпат, Овче Поле како населба (тврдина), и пошироко, Овчеполието како област, се споменува во 13 век. Во 1246 година, никејската војска, покрај другите места во Македонија, го зазела и Овче Поле. Во 1292 година, во населбата, која сè уште го носела името Овче Поле, била изградена црквата посветена на чудотворецот Свети Никола. За црквата е поврзана легендата за чудотворното излекување на Стефан Дечански: „... И на Овчем Полѣ свети Никола очи ѣму дарова въ црьквi...“.

Свети Николе се споменува и во даровницата на браќата Дејановци од 1378 година, со која се потврдуваат даровите на манастирот „Св. Пантелејмон“ во Света Гора.

Во пописните тапу дефтери на Ќустендилскиот Санџак од 1570 година, Свети Николе било именувано како И-с-в-и Н-и-к-о-л-а. Во пописниот список биле регистрирани две маала — Бузук Маало (во превод: Големо Маало) и Кучук Маало (Мало Маало), како и посебно село Свети Никола. Трите населби броеле 317 семејства со околу 1.600 жители. Во шеесеттите години на 17 век, османлискиот патописец Евлија Челебија на двапати престојувал во Свети Николе и во својот патопис зборува за две населби — Овче Поле и Килисали (населба покрај црква, црквино). За време на османлиското владеење населбата била со две имиња, Свети Никола за македонското христијанско население и Килисали за Турците.^[1]

Втора светска војна

Плочата посветена и поставена на зградата во која бил основан Околискиот комитет на КПЈ.

За време на Народноослободителната борба, на 6 октомври 1944 година, во Свети Николе бил основан првиот Околиски комитет на КПЈ за Светиниколската околија.

Население

Свети Николе на разгледница во 1920-тите.

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, Свети Николе (Клисели) било село со 1.900 жители, од кои 1.100 Македонци и 800 Турци.^[2]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 2.500 Македонци и 100 Турци.^[3]

Во првиот организиран попис на СФР Југославија од 1948 година, во Светиниколскиот срез имало 29.634 жители, од кои 3.468 во градот Свети Николе, а 26.166 во селата во Овче Поле. Од етнички аспект, населението го сочинувале 22.834 (77 %) Македонци, 5.798 (19,5 %) Турци, 605 (2,04 %) Власи, 192 Роми, 112 Срби и 93 останати.^[4]

Според пописот на населението од 2002 година, во градот имало 13.746 жители и спаѓал во групата на средни градови.^[5] Етнички гледано, населението е составено од:^[6]

Етнички групи[6]
Македонци			97,24 %
Власи			1,08 %
Турци			0,58 %
Роми			0,52 %
Срби			0,38 %
Бошњаци			0,01 %
други			4,32 %

народ	вкупен број	% од вкупното население
Македонци	13.367	97,24
Турци	80	0,58
Роми	72	0,52
Власи	149	1,08
Срби	52	0,38
Бошњаци	1	0,01
други	25	0,18

Јазик

Во градот се зборуваат следниве јазици^[6]:

Јазици[6]
македонски			97,45 %
влашки			0,86 %
турски			0,58 %
ромски			0,51 %
српски			0,45 %
други			0,14 %
бошњачки			0,01 %

јазик	вкупен број	% од вкупното население
македонски	13.396	97,45
турски	80	0,58
ромски	70	0,51
влашки	118	0,86
српски	62	0,45
бошњачки	1	0,01
други	19	0,14

Вероисповед

Во Свети Николе се застапени следните религиски групи^[6]:

Религија[6]
Православие			97,94 %
Ислам			1,15 %
други			0,87 %
Католицизам			0,04 %

религија	вкупен број	% од вкупното население
Православни	13.463	97,94
Муслимани	158	1,15
Католици	6	0,04
други	119	0,87

Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во градот Свети Николе:

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 3.468 —     1953 3.621 +4.4% 1961 4.420 +22.1% 1971 7.440 +68.3% 1981 10.829 +45.6%	Година Нас. ±% 1991 12.975 +19.8% 1994 13.292 +2.4% 2002 13.746 +3.4% 2021 11.728 −14.7%

Години	Македонци	Албанци	Турци	Роми	Власи	Срби	Бошњаци	Ост.	Лица без под.	Вкупно
1948	—	—	—	—	—	—	—	—	—	3.468
1953	3.458	30	95	12	1	12	—	13	—	3.621
1961	4.227	0	63	—	—	53	—	77	—	4.420
1971	7.185	0	104	23	—	56	—	72	—	7.440
1981	10.499	1	67	87	44	85	—	46	—	10.829
1991	12.642	0	33	84	65	68	—	83	—	12.975
1994	12.987	0	68	43	113	57	—	24	—	13.292
2002	13.367	0	80	72	149	52	1	25	—	13.746
2021	10.914	4	57	39	98	20	1	46	549	11.728

* Извор: Државен завод за статистика на Република Македонија (1948 — 2021), според податоци од официјалните пописи во соодветните години

Стопанство

До седумдесеттите години на 19 век, кога патот за Солун минувал преку Свети Николе, тоа било едно од значајните економски места од левата страна на реката Вардар. Пуштањето во сообраќај на вардарската железница во 1873 година неповолно се одразило на Свети Николе, а оваа промена уште повеќе се почувствувала во 1888 година кога вардарската железница била споена со моравската.

Градскиот зелен пазар.

Денес населението претежно се занимава со земјоделство, а од индустријата застапени се:

• Прехранбената
• Текстилната
• Индустријата за градежни материјали

Од прехранбената индустрија застапени се:

• Месната индустрија (МИК Свети Николе)
• Индустријата за конзервирање на зеленчук и овошје
• Пекарската
• Млечната индустрија
• Индустријата за дехидриран зеленчук
• Индустријата за ферментација на тутун
• Индустријата за сточна храна

Од земјоделските култури најзастапени се:

• Житните култури
• Индустриските
• Раноградинарските култури
• Виновата лоза

Од сточниот фонд се:

• Овчарството
• Говедарството
• Свињарството
• Живинарството
• Пчеларството

Установи

Аднинистративни

Седиштето на Општина Свети Николе.

• Седиште на Општина Свети Николе
• Основен суд Свети Николе

Установи од јавен карактер

• ЈКП „Комуналец“
• Противпожарна станица Свети Николе
• ЈЗУ Здравствен дом „Прим. Д-р Ѓорги Гаврилски“
• Филијала на Македонска пошта

Културни

Народниот музеј Свети Николе.

• Дом на култура „Крсте Петков Мисирков“.
• Народен музеј

Образовни

Грбот на приватниот универзитет Меѓународниот славјански универзитет „Г. Р. Державин“.

• ОУ „Кирил и Методиј“
• ОУ „Гоце Делчев“
• СОУ „Кочо Рацин“
• Меѓународен славјански универзитет „Гаврило Романович Державин“
  • Факултет за безбедносно инженерство
  • Факултет за економија и организација на претприемништво
  • Факултет за информатика
  • Факултет за правни науки
  • Факултет за психологија

Личности

Родени

• Лазар Колишевски (1914 - 2000), политичар
• Фетка Илиева Бојаџиска (р.1927) — учесник во НОВ на Македонија
• Јовка Борборевска (1923-1956) — учесник во НОВ на Македонија
• Милица Гаврилска (1924-) — учесник во НОВ на Македонија
• Цвета Гајдарџиска (1930-) — учесник во НОВ на Македонија
• Павлина Колева Гакева (1919-) — учесник во НОВ на Македонија
• Зора Георгиева (1924-) — учесник во НОВ на Македонија
• Сока Георгиева (1926-) — учесник во НОВ на Македонија
• Марија Георгиева (1899 - 1964) — учесник во НОВ на Македонија
• Рахилка Димева Гонева (1925-1944) — учесник во НОВ на Македонија
• Невенка Спирова Данева (1923-) — учесник во НОВ на Македонија
• Стојна Милошева Димовска (1923-) — учесник во НОВ на Македонија
• Зора Донева (1924-) — учесник во НОВ на Македонија
• Свето Манев (р.1945), сликар
• Роберт Петров (р.1978), македонски фудбалер
• Гордана Нацева (р.1977), ракометарка, голман на РК Кометал Ѓорче Петров и женската Македонска ракометна репрезентација
• Кире Лазаров^[7] (р.1980), македонски ракометар, најдобар стрелец на светското првенство во Хрватска, 2009 и европското првенство во Србија, 2012
• Александар Серафимов (1980 – 2001) — македонски бранител
• Мартин „Сакса“ Саздов - светски првак во Дота 2 (The international 11 - 2022)

Знаменитости

Цркви^[8]

• Црква „Св. Никола“ — главната градска и парохиска црква;
• Црква „Св. Прохор Пчински“ — црква, преосветена во 2011 година; изворно го носела истото име „Св. Никола“; по неа е наречен самиот градè
• Црква „Св. Стефан“ — гробјанска црква;
• Црква „Св. Лидија“ — црква во изградба. Темели удрени на 15 јуни 2014 година^[9] и се наоѓа во населбата Бел Камен;^[10]

Историски градби

• Саат-кула

Споменици

• Споменик на Свети Никола
• Споменик на Лазар Колишевски
• Споменик на борците од НОБ од Свети Николе

Урбанизам

• Плоштад Илинден - градскиот плоштад
• Градски парк „Александар Серафимов“ - градскиот парк

Галерија

• 
  Панорама на Свети Николе
• 
  Панорама на Свети Николе
• 
  Панорама на Свети Николе
• 
  Панорама на Свети Николе
• 
  Поглед на средишниот дел од Свети Николе
• 
  Плоштадот Илинден
• 
  Зградата на локалната самоуправа во Свети Николе
• 
  Основното училиште „Свети Кирил и Методиј“ во Свети Николе
• 
  Градската библиотека „Гоце Делчев“ во Свети Николе
• 
  Народниот музеј во Свети Николе
• 
  Стар занаетчиски дуќан во Свети Николе
• 
  Градскиот пазар во Свети Николе
• 
  Градскиот парк „Александар Серафимов“
• 
  Поглед на градскиот парк во Свети Николе
• 
  Бистата на Александар Серафимов (Аце)
• 
  Споменикот на Свети Никола во Свети Николе
• 
  Споменикот на Свети Никола
• 
  Споменикот посветен на борците на НОБ
• 
  Саат-кулата
• 
  Споменикот на Лазар Колишевски
• 
  Споменикот на Лазар Колишевски
• 
  Споменикот на Лазар Колишевски (детаљ)
• 
  Црквата „Св. Лидија Македонска“ во Свети Николе