ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਹੇਠਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ
ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਗ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇਸਦਾ ਮੂਲ ਨਾਮ ਬਾਰੇ ਕੁੱਛ ਪੱਕਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚਲਦਾ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਗ੍ਰੰਥਾ 'ਚ ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਛ ਗ੍ਰੰਥਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਨਾਂ 'ਕਰ੍ਨਾਟ' ਕਈਆਂ 'ਚ 'ਕਰ੍ਨਾਟਕੀ' ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਵਿੱਚ 'ਕਰ੍ਨਾਟ ਗੌਡ' ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਅਸਲ 'ਚ 'ਕਾਨ੍ਹੜਾ' ਸ਼ਬਦ 'ਕਰ੍ਨਾਟ' ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਹੈ।'ਕਾਨ੍ਹੜਾ' ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 'ਦਰਬਾਰੀ' ਬਾਰੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਮਿਯਾਂ ਤਾਨਸੇਨ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਕੰਨੜ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਝਲਕਦੀ ਹੈ-ਦਰਬਾਰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਅਦਾਲਤ"। ਕੰਨੜ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਰਾਗ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ 'ਸ਼ੁੱਧ ਕੰਨੜ ਜਾਂ 'ਸ਼ੁੱਧ ਕਾਨ੍ਹੜਾ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਾਵਰੀ ਥਾਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।[1] ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਨਾਚ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਯਕਸ਼ਗਾਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਦਰਬਾਰੀ' ਅਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2]
ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦੀਆਂ 18 ਕਿਸਮਾਂ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਰਬਾਰੀ, ਨਾਯਕੀ, ਹੁਸੈਨੀ, ਕੌੰਸੀ, ਅੜਾਨਾ, ਸ਼ਹਾਨਾ, ਸੂਹਾ, ਸੁਘਰਾਈ, ਬਾਗੇਸ਼੍ਵ੍ਰੀ, ਕਾਫੀ, ਗਾਰਾ, ਜੈ ਜੈ ਵੰਤੀ, ਟੰਕੀ, ਨਾਗਧ੍ਵਨੀ, ਮੁਦ੍ਰਿਕ, ਕੋਲਾਹਲ, ਮੜਗਲ ਤੇ ਸ਼ਿਆਮ ਕਾਨ੍ਹੜਾ। ਇਹਨਾਂ ਚੋਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਪ੍ਰਚਾਰ' ਚ ਨਹੀ ਹਨ।
ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਸਮ੍ਰਾਟ ਤੇ ਸ੍ਮ੍ਰਾਟਾਂ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ।
Remove ads
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ,ਦਰਬਾਰੀ ਰਾਗ ਗਾਉਣ/ਵਜਾਉਣ ਸਮੇਂ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਮਤਲਬ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਮੂਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਰਾਗ ਹੈ, ਜੋ ਰਾਤ ਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗਾਇਆ/ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਿਆਦਾ ਰਿਯਾਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[3]
ਦਰਬਾਰੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੋ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰਦੇ ਵਕ਼ਤ ਮੁਰਕੀ ਜਾਂ ਖੱਟਕਾ ਵਰਗੇ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੀਂਡ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਉੱਤੇ ਵਧੇਰੇ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਰਬਾਰੀ ਦਾ ਰੂਪ ਮੰਦਰ ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਖਰਦਾ ਹੈ।
Remove ads
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ
ਦਰਬਾਰੀ ਰਾਗ 'ਚ ਕੋਮਲ ਗੰਧਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਅਲਾਪ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਸਲ 'ਚ ਇਹ ਅਲਾਪ ਯੋਗ ਰਾਗ ਹੈ। ਪੁਰ੍ਵਾੰਗਵਾਦੀ ਰਾਗ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਮੱਧ ਸਪ੍ਤਕ 'ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ। ਗੰਭੀਰ ਸੁਭਾ ਦਾ ਰਾਗ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਵਿਲੰਬਿਤ ਲ੍ਯ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਧੁਰ ਲਗਦਾ ਹੈ।
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਿਕਾਰਡ
- ਅਮੀਰ ਖਾਨ, ਰਾਗਾਸ ਮਾਰਵਾ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰੀ, ਓਡੀਓਨ ਐਲਪੀ (ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਰਿਕਾਰਡ) ਓਡੀਓਨ-ਮੋਓਏਈ 103, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਐਚਐਮਵੀ ਦੁਆਰਾ ਈ ਐਮ ਆਈ-ਈ ਐਲ ਪੀ 1253 ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਰਵਾ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਪਦੰਡ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਪੰਡਿਤ. ਡੀ. ਵੀ. ਪਲੁਸਕਰ, ਝਨਕ ਝਨਕਵਾ ਮੋਰੇ ਬਿਛੂਵ-ਗੋਲਡਨ ਮਾਈਲ ਸਟੋਨ, ਡੀ. ਵੀ. ਪਲੁਸਕਰ। ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰੀ ਨਾਲੋਂ ਰਾਗ ਅਡਾਨਾ ਦੇ ਨੇਡ਼ੇ ਹੈ।
- ਈਸਟ ਅਟਲਾਂਟਾ ਰੈਪਰ ਜੇ. ਆਈ. ਡੀ., ਦਾ ਗੀਤ 151 ਰਮ (ਗੀਤ) 'ਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਰਾਗ ਦਾ ਨਮੂਨਾ
ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ
ਇਹ ਇੱਕ ਵਕਰਾ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜੋ 20ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਨਟਭੈਰਵੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[4] ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਅਤਿਅੰਤ ਅਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਰੋਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀ, ਲਾਲਸਾ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ ਬਣਤਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:-
ਅਰੋਹ - ਸ ਰੇ ਗ ਸ ਮ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ
ਅਵਰੋਹ - ਸੰ ਧ ਨੀ ਪ ਮ ਪ ਗ ਰੇ ਸ
ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਪੁਰਾਦ੍ਰਾ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਚੰਦਰ ਚੂੜ੍ਹ ਸ਼ਿਵਾ ਸ਼ੰਕਰ ਪਾਰਵਤੀ
- ਨਾਰਾਯਣ ਤੀਰਥਰ ਗੋਵਰਧਨ ਗਿਰਧਾਰੀ[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਭਾਸ਼ਾ: ਹਿੰਦੀ
Remove ads
ਹਵਾਲੇ
ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ
ਭਾਸ਼ਾਃ ਤਾਮਿਲ
ਭਾਸ਼ਾਃ ਹਿੰਦੀ
Remove ads
ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads