W Busku występuje klimat nizinny z cechami kontynentalnego. Komfort klimatyczny obejmuje ok. 39% dni w roku, liczba dni „gorących i upalnych” – 13%, „bardzo zimnych” – poniżej 1,5%. Średnia roczna temperatura powietrza to 7,8°C, maksymalna amplituda temperatury wynosi 60°C. Wysoka jest liczba godzin ze słońcem – 1151. Roczna wilgotność względna powietrza od 71% do 80%.
1252 – Najstarsza wzmianka o buskich solankach, Bolesław Wstydliwy nadał klasztorowi immunitet skarbowy i odnowił nadane przez Leszka Białego prawo warzenia soli z miejscowych solanek.
1537 – Król Zygmunt Stary potwierdził prawa miejskie.
1563 – Wielki pożar.
1578 – W Busku zamieszkiwało 81 rzemieślników i 13 gorzelników, były 3 kramy, 17 jatek, miejska łaźnia i młyn, w mieście wytwarzane były doskonałe sukna.
1590 – Pożar kościoła NPNMP.
1595 – Kardynał Jerzy Radziwiłł poświęcił odbudowaną świątynię.
1699 – W miejscu starego zbudowano nowy modrzewiowy kościół św. Leonarda.
1776 – Komisarz klasztoru norbertanek ks. Franciszek Belina Ossowski rozpoczął przygotowania do powtórnej eksploatacji solanek.
1780 – Eksploatowano 8 szybów z solanką, miasto odwiedził znawca geologii i górnictwa hr. Harss.
1781–1784 – Johann Philipp von Carosi prowadził prace geologiczne, których wyniki opublikował później w Lipsku.
1783 – Na mocy królewskiego przywileju, dzięki inicjatywie Stanisława Staszica, w Busku zawiązano Kompanię Solną, która na dużą skalę rozpoczęła warzenie soli z miejscowych solanek. Leopold Beust zbudował 2 tężnie solankowe.
1819 – Kasata klasztoru norbertanek – Busko jako dobro zakonne przeszło w ręce rządu Królestwa Polskiego.
23 sierpnia 1820 – Wielki pożar strawił znaczną część miasta; dobra klasztorne wydzierżawił Feliks Rzewuski.
1827 – Busko liczyło 647 mieszkańców.
1828 – Oficjalne otwarcie uzdrowiska, pierwsza lista kuracjuszy.
1833 – Lekarzem zdrojowym został dr Jakub Berends, budowane było źródło „Rotunda”, w rynku urządzono skwer dla kuracjuszy. Busko odwiedziło 1040 kuracjuszy.
1 czerwca 1836 – Oddanie do użytku zdrojowych Łazienek (współczesnie Sanatorium „Marconi”), co niektórzy przyjmują za początek działalności uzdrowiska[potrzebnyprzypis].
1837 – Decyzją cara Mikołaja I, według projektu arch. Jakuba Gaya powstał szpital św. Mikołaja dla ubogich.
1869 – W ramach represji po powstaniu styczniowym, podobnie jak 337 innych miast Królestwa Polskiego, Busko zostało pozbawione ukazem carskim praw miejskich i przemianowane na Busk[10].
1873 – Kolejna epidemia cholery.
1875 – Po publicznej licytacji zakład zdrojowy w dzierżawę zabrał hr. Henryk Łubieński
1878 – Dr Andrzej Dobrzański wydzierżawił zakład zdrojowy na 15 lat.
1880 – Busko liczyło 1585 mieszkańców, 193 domy, z czego 21 murowanych.
12 maja 1894 – Zakład zdrojowy przeszedł pod „Zarząd Skarbowy Wodami Mineralnymi w Busku” (do 1914 r.).
1915 – w czerwcu austriackie władze okupacyjne przeniosły siedzibę starostwa ze Stopnicy do Buska[10].
wrzesień 1916 – Przywrócenie praw miejskich, włączenie do miasta wsi Nadole[10].
17 stycznia 1917 – po raz pierwszy zebrała się Rada Miejska składająca się z 24 mianowanych przez Austriaków radnych[10]. Tego samego dnia rada podjęła uchwałę o usypaniu w mieście kopca Tadeusza Kościuszki.
13 grudnia 1918 – Odbyło się ostatnie posiedzenie nominowanej przez austriackie władze okupacyjne Rady Miejskiej; 14 grudnia zebrała się po raz pierwszy nowa Rada Miejska wybrana przez mieszkańców[10].
1918 – Powstał Państwowy Zakład Zdrojowy w Busku, rozpoczęto budowę sanatorium „Górka”.
1927 – Zmieniono urzędowo nazwę miasta z Busk na Busko[11];
1966 – Pierwsze miejsce w konkursie na najładniejsze krajowe uzdrowisko.
9 maja 1986 – odsłonięcie pomnika „Braterstwa Broni” na rogu ul. Waryńskiego i al. Mickiewicza obok Domu Kultury; projekt Stefan Maj i Leszek[16], zdemontowany i przeniesiony do Broniny 21 października 2017[17][18].
Miasto zajmuje powierzchnię 12,28km² (31 grudnia 2010)[1]. Liczy 16 742 mieszkańców: 7735 mężczyzn (46,2%), 9007 kobiet (53,8%)[20]. Gęstość zaludnienia 1363 osób/km².
willa „Zielona”, obecnie sanatorium „Willa Zielona”, ul. 1 Maja 39, początkowo drewniana, przebudowana w 1995 r.[36][37];
willa „Dersław”, obecnie pensjonat, ul. Mickiewicza 18, z 1911 r.[38] Budowę tego stylizowanego na średniowieczny kasztel obiektu, rozpoczął w 1911 ówczesny lekarz uzdrowiska Busko, Wasyl Wasylewicz Jakobs. Ukończył kilka lat później Leon Sulimierski. Podczas I wojny światowej, 13 maja 1915, po ofensywie nad Nidą, gdy powtórnie wkroczyły wojska austriackie, kwaterował w nim dowódca tych oddziałów gen. Stanisław Szeptycki.
W 2013 r. funkcjonujące przez dziesięciolecia przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w Busku-Zdroju, decyzją Ministra Skarbu Państwa zostało postawione w stan likwidacji ze względu na złą sytuację finansową[44]. Od 10 czerwca 2024 roku w Busku uruchomione zostały 2 linie komunikacji miejskiej organizowane przez miasto[19].
Najbliższe lotniska międzynarodowe znajdują się w Krakowie – Balice (ok. 110km), w Katowicach – Pyrzowice (ok. 160km) i w Warszawie – Okęcie (220km). W Masłowie k. Kielc (50km) jest lotnisko sportowe. W Busku funkcjonuje lotnisko sanitarne na tzw. „Łowiskach”.
W pobliże miasta dociera linia kolejowa z Kielc ukończona w 1953 (zelektryfikowana w 1987)[45], stacja zlokalizowana jest w sołectwie Siesławice jednak już 12 grudnia 2004 z rozkładu zostały zdjęte ostatnie pociągi pasażerskie. Aktualnie na buską stację i końcową linie kolejową nr 73 docierają tylko pociągi towarowe. Budynek dworca był wynajęty i do 2013 roku działała w nim dyskoteka.
30 czerwca 2018 r., po 13 latach przerwy, wznowione zostały na okres wakacji kolejowe przewozy pasażerskie z Kielc do Buska[46].
27 czerwca 2020 roku wznowione zostały stałe połączenia kolejowe pasażerskie na trasie Kielce-Busko-Kielce.
Historia
Widoki Buska – zbiór 11 rysunków hrabianki Adeli Łubieńskiej, wydany w 1842 r.
Pierwszy dokument w którym wspomina się o solankach występujących w Busku to przywilej Bolesława Wstydliwego z 1252r. Pierwsze badania nad wykorzystaniem wód do leczenia przeprowadził pińczowski lekarz Jan Winterfeld w 1808r. Po przejęciu Buska w dzierżawę w 1820r. Feliks Rzewuski wybudował łazienki zaprojektowane przez Henryka Marconiego. Uroczystość otwarcia uzdrowiska miała miejsce w 1836r. Pierwszej pełnej analizy wody z ujęcia Rotunda, z próbki pobranej w sierpniu 1830r., dokonał farmaceuta warszawski Ferdynand Werner. Wyniki badań opublikował w 1832r.[47]
Utrata praw miejskich w 1869 r. niekorzystnie wpłynęła na rozwój uzdrowiska. Dopiero w latach 80. i 90. XIX w., gdy dzierżawcą został lekarz dr Aleksander Dobrzański, nastał dobry czas i Busko stało się jednym z najważniejszych uzdrowisk w kraju. W roku 1890 liczba kąpieli w sezonie przekroczyła 50 tysięcy. W 1893 r. geolog inż. Aleksander Michalski wykonał i uruchomił cztery nowe odwierty, dzięki którym potroiła się ilość pozyskiwanej do celów leczniczych wody. Zwięzłą, rzeczową charakterystykę dynamiki, właściwości fizycznych i składu chemicznego wód z nowych ujęć przedstawił w 1897 r. Franciszek Gervais[47].
Źródło siarczane
Po I wojnie światowej znowu zaczęli przybywać kuracjusze. Intensywna rozbudowa uzdrowiska nastąpiła w latach międzywojennych m.in. z inicjatywy dra Szymona Starkiewicza, który założył sanatorium dziecięce „Górka”. W 1966 r. Busko zajęło pierwsze miejsce w konkursie na najładniejsze polskie uzdrowisko. W 1972 r. oddano do użytku największe z sanatoriów – „Włókniarz”. 30 grudnia 2008 r. otwarto Uzdrowiskowy Zakład Górniczy „Las Winiarski”, zaopatrujący buskie sanatoria w wody siarczkowe z nowego odwiertu w miejscowości Las Winiarski.
Stan obecny
Strefa uzdrowiskowa położona jest w południowej części miasta, na terenie Parku zdrojowego i w jego otoczeniu. Bazę sanatoryjną stanowi trzynaście obiektów, które dysponują łącznie 2066 miejscami dla kuracjuszy. Sanatoria są na bieżąco modernizowane i rozbudowywane, powstają kolejne nowe – to sprawia, że liczba miejsc sukcesywnie wzrasta.
Rocznie wykonywanych jest ok. półtora miliona zabiegów, z czego 800 tysięcy to kąpiele siarczkowe. W leczeniu korzysta się z wód siarczkowych, jodkowo-bromkowych i borowiny.
W rejonie Buska Zdroju znajdują się wody mineralne o mineralizacji przekraczającej 1g/dm³. Część z nich uznano za wody lecznicze. W tym obszarze można wyróżnić 4 grupy wód mineralnych:
wody półsłodkie występujące w skałach trzeciorzędowych i lokalnie kredowych,
solanki w skałach jurajskich,
wody słonawe i słone występujące w skałach kredowych i stropowej części utworów jurajskich[48].
Budynek „Łazienek” usytuowany jest w środku parku zdrojowego. Zaprojektowany na wzór rzymskich obiektów użyteczności publicznej przez Henryka Marconiego, wybudowany przez ówczesnego dzierżawcę Buska, Feliksa Rzewuskiego. Oddany do użytku w 1836 r., stał się z czasem wizytówką Buska, a jego ryzalitlogo Zdroju. W jego korpusie głównym jest sala koncertowa ze 170 miejscami.
Sanatorium „Włókniarz” (480 łóżek położony na terenie 6 ha)
21 Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny (320 miejsc)
Obiekty hotelowe:
Słoneczny Zdrój Hotel Medical Spa&Wellness (****) – hotel sanatoryjny (120 pokojów), otwarty w 2013 r[50].
Hotel spa Pod Świerkiem (50 miejsc noclegowych)
Hotel Gromada
Hotel Słowacki Baseny Mineralne
Pensjonaty:
Sanato (***) – wybudowany w 1929 r. przez małżeństwo Irenę z Foltańskich Budzyńską i dr Eugeniusza Budzyńskiego, lekarza uzdrowiskowego w Busku, był przez lata jednym z najbardziej nowoczesnych obiektów uzdrowiskowych w mieście. Zarekwirowany w 1950 r. przez UB, do roku 1990 pełnił funkcję sanatorium UB-MSW. W 1990 r. spadkobierca wystąpił o zwrot zrabowanego pensjonatu i odzyskał zdewastowany obiekt. Odrestaurowany pensjonat Sanato, pierwszych gości przyjął 17 listopada 1996 r.[51]
Zamek Dersława (***) – pensjonat wraz z restauracją, mieści się przy głównej ulicy miasta, alei Mickiewicza.
W Busku od 1960 r. produkowana jest woda mineralna Buskowianka.
Ogrodzony ogród łazienkowski o pow. 16 ha z Sanatorium Marconi i fontanną w centrum.
Aleja Mickiewicza, długa na 850 metrów promenada z dwoma rzędami drzew (głównie kasztanowców), która łączy ogród łazienkowski z rynkiem. Jest to reprezentacyjna aleja w mieście, przy której mieszczą się m.in. Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe, Policja, Dom Kultury, Galeria „Zielona”, trzy szkoły średnie i jedna podstawowa.
Skwer na placu zwycięstwa w rynku, o pow. 0,7 ha z fontanną w centrum.
W północno-zachodniej części starego parku, w miejscu gdzie kiedyś stał budynek gospodarczy ogrodnika i oranżeria, zaprojektowane przez Marconiego, znajduje się obecnie zrekonstruowany w 1982 r. budynek, którego bryła jest kopią pierwotnego obiektu. Potocznie nazywany jest on „Imosówką”, na cześć ogrodnika miejskiego, Tadeusza Imosy (ojca Andrzeja Imosy), który w nim gospodarzył i mieszkał w latach 1955–1970[52]. Mieści się tam restauracja-klub muzyczny o nazwie „Imosówka”.
W ostatnim okresie Park Zdrojowy powiększono. W zachodniej jego części zbudowano, druga co do wielkości w Polsce tężnię solankową, dom zdrojowy z pijalnią wód i fontannę multimedialną. Stara część Parku Zdrojowego przeszła rekultywację. Zostały odtworzone pierwotne założenia architektoniczno-krajobrazowe z lat 60 XX w. W latach 2014–2020 projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego[53].
Zespół Opieki Zdrowotnej w Busku-Zdroju, ZOZ – Szpital Rejonowy
Samodzielny Publiczny Zespół Podstawowej Opieki Zdrowotnej, SPZPOZ w Busku-Zdroju,
Świętokrzyskie Centrum Ratownictwa Medycznego i Transportu Sanitarnego w Kielcach – Pogotowie Ratunkowe w Busku-Zdroju,
XXXI Międzynarodowe Buskie Spotkania z Folklorem. Zespół „Gnieździska” z Gnieździsk k. Łopuszna, 27 maja 2007
W Buskim Samorządowym Centrum Kultury działają trzy młodzieżowe zespoły wokalno-muzyczne, orkiestra dęta, instrumentalny kwartet „Zdrojowy”, zespół recytatorski, dziecięce koło plastyczne, klub fotograficzny, klub dziecka, klub twórców nieprofesjonalnych. W tym samym budynku znajduje się kino „Zdrój”, a także Szkoła Muzyczna I stopnia im Krzysztofa Pendereckiego.
Wojewódzki Przegląd Poezji i Pieśni Legionowej, Żołnierskiej i Partyzanckiej (listopad)
Przegląd Plastyki „Ponidzie” (listopad)
Buska Galeria Artystyczna i Muzeum Ziemi Buskiej
Wiosną 2023 roku w Willi „Zielona” powstanie nowa galeria sztuki, w której będą się odbywały głównie wystawy czasowe. Poza galerią w tym samym, gruntownie wyremontowanym budynku zostanie otwarte Muzeum Ziemi Buskiej, w którym utworzona zostanie ekspozycja opowiadająca o bogatej historii uzdrowiskowego miasta.
Media
W Busku-Zdroju swoją siedzibę ma Tygodnik Ponidzia, na łamach którego redakcja publikuje informacje dotyczące gmin: Busko-Zdrój, Gnojno, Nowy Korczyn, Pacanów, Solec-Zdrój, Stopnica, Wiślica, Kazimierza Wielka, Opatowiec, Bejsce, Skalbmierz, Pińczów, Działoszyce, Michałów, Złota oraz miasto Chmielnik. Teksty, równolegle z wersją papierową, zamieszczane są w wersji elektronicznej na stronie internetowej tygodnikponidzia.pl[56].
Informacje lokalne w internecie publikuje portal busko.com.pl[57], a takżę portal busko.pl.
Od sierpnia 2018 r. na informacyjnej niwie działa również internetowy serwis infobusko.pl[58]. W 2023 roku powstał portal internetowy halobusko.pl[59].
W Busku-Zdroju od 15 listopada 2006 roku do 12 listopada 2015 roku działała lokalna rozgłośnia radiowa „Twoje Radio Busko” nadająca na częstotliwości 1584kHz AM (fale średnie)[60], ponadto nadaje lokalna telewizja internetowa „Telewizja Ponidzie”[61].
W początku 2020 roku uruchomiony został portal busko.pl, zawierający informacje dla mieszkańców, ale również dla turystów. Busko-Zdrój ma własną aplikację mobilną Atrakcje busko.
Sport i rekreacja
W Busku-Zdroju funkcjonuje IV-ligowy klub piłkarski AKS Busko-Zdrój 1947, posiadający stadion na 1143 miejsc siedzących z bieżnią lekkoatletyczną i pełnowymiarowym boiskiem. W sąsiedztwie stadionu znajduje się hala sportowa umożliwiająca organizowanie zawodów międzynarodowych w piłkę ręczną, siatkową, koszykówkę, halową piłkę nożną przy widowni do 500 osób.
Do dyspozycji mieszkańców są Skate Park oraz liczne siłownie zewnętrzne i boiska, m.in. przy wszystkich placówkach edukacyjnych, korty tenisowe w Parku Zdrojowym, boiska plażowe przy Skate Parku, Stadion Miejski wraz z całą infrastrukturą, 21 km ścieżek rowerowych oraz zbiornik retencyjno-rekreacyjny Radzanów. Zimą dzieci zjeżdżają na sankach z niewielkiego wzniesienia znajdującego się przy Alei Mickiewicza, zwanego przez mieszkańców „Byczokiem”.
W mieście znajdują się sześć basenów krytych:
Pływalnia Miejska im. Stefana Komendy w centrum miasta otwarta w 2001 roku; z rurą o długości 65 metrów.
Dwa baseny w obiektach sanatoryjnych „Włókniarz” i „Krystyna”.
Baseny termalne Słowacki Medical & Spa.
Basen w Hotelu Słoneczny Zdrój
dwa baseny w 21. Wojskowym Szpitalu Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnym, zespół saun: fińska, łaźnia parowa, sauna na podczerwień.
Pomiędzy osiedlami Kościuszki a Pułaskiego zlokalizowany jest skatepark, a także place zabaw, boiska piaskowe do gry w piłkę siatkową i ręczną. Teren rekreacyjny został rozbudowany o mini pumptrack i zaplecze sanitarne.
Buski Ośrodek Sportu i Rekreacji poza obiektem Pływalni Miejskiej obejmuje również Stadion Miejski (przebudowany i zmodernizowany w latach 2017–2020), tereny rekreacyjne pomiędzy osiedlami Kościuszki i Pułaskiego, zbiornik retencyjno-rekreacyjny Radzanów, a także boiska Orlik. Do niedawna funkcjonował basen otwarty w Parku Zdrojowym. Dwa kilometry na południe od Buska znajduje się ogólnodostępny zbiornik retencyjno-rekreacyjny w Radzanowie o pow. 23 ha.
W okolicach Szpitala dziecięcego Górka jest ośrodek hipoterapii i jazdy konnej Hipoland. W 2006 r. oddano do użytku nowoczesną halę sportową, o europejskim standardzie. W kwietniu 2021 roku oddana zostanie druga co do wielkości tężnia solankowa w Polsce. Obiekt zlokalizowany jest w nowej części Parku Zdrojowego.
Busko-Zdrój ma 21 kilometrów ścieżek rowerowych zlokalizowanych głównie w obrębie Lasu Winiarskiego.
Nadają się one do turystyki pieszej, rowerowej i biegów narciarskich.
Sanatorium „Marconi”, „21 WSzUR”, „Nida”, park zdrojowy i kilka innych miejsc w Busku-Zdroju posłużyło za plan filmowy przy realizacji 51. odcinka serialu „Ojciec Mateusz”, zatytułowanego Talent. Zdjęcia kręcono w dniach od 29 czerwca do 1 lipca 2010 r.[62]
Pierwsza buska Rada Miejska z lat 1917–1918Urzędnicy i obywatele przed budynkiem Starostwa Stopnickiego z siedzibą w Busku-Zdroju (1920)
Więcej informacji Data powołania, Data zakończenia ...
GertrudaG.HermanGertrudaG., JerzyJ.GągolJerzyJ., Wody mineralne w rejonie Buska–Zdroju i Solca-Zdroju, „Przegląd Geologiczny”, vol. 48, nr 7, Kielce 2000. Brak numerów stron w czasopiśmie
Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis für das Generalgouvernement auf Grund der Summarischen Bevölkerungsbestandsaufnahme am 1. März 1943.Krakau:Burgverlag Krakau G.m.b.H.,1943. ISBN978-3-943844-50-4. OCLC876381994.
.jpg)
50°28′14″N 20°43′08″E
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
![](#/media/Plik:Willa_"Bristol".JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
czerwony z Buska do Solca-Zdroju 27 km
zielony z Buska do Wiślicy 90 km
niebieski z Pińczowa do Wiślicy 39 km
