Andrzej Werblan

Andrzej Werblan (ur. 30 października 1924 w Tarnopolu) – polski historyk, politolog i polityk, działacz socjalistyczny i komunistyczny, profesor nauk politycznych, Budowniczy Polski Ludowej.

Andrzej Werblan

Andrzej Werblan (1980)
Data i miejsce urodzenia	30 października 1924 Tarnopol, Polska
Wicemarszałek Sejmu V, VI, VII i VIII kadencji (PRL)
Okres	od 13 lutego 1971 do 21 lipca 1982
Przynależność polityczna	Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Odznaczenia

Członek Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej (1948). Poseł na Sejm PRL I, III, IV, V, VI, VII i VIII kadencji, w latach 1971–1982 wicemarszałek Sejmu V, VI, VII i VIII kadencji. Członek (1956–1981) i sekretarz (1974–1980) Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w 1980 członek Biura Politycznego KC PZPR. Kierownik wydziałów: propagandy (1956–1960) oraz nauki i oświaty (1960–1963, 1964–1971) KC PZPR.

Życiorys

W 1940 został wraz z rodziną zesłany na Syberię, gdzie pracował jako robotnik w radzieckich kołchozach. Po układzie Sikorski-Majski starał się dostać do Polskich Sił Zbrojnych formowanych w ZSRR, zachorował jednak na tyfus^[1]. Od 1943 do 1947 służył w Wojsku Polskim, wziął udział w bitwie pod Studziankami^[2]. Od sierpnia 1946 członek Polskiej Partii Socjalistycznej (w 1948 zasiadał w Radzie Naczelnej partii i pełnił funkcję I sekretarza Wojewódzkiego Komitetu w Białymstoku), od grudnia 1948 członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zaliczany do byłych członków PPS zbliżonych do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych^[3].

W aparacie PZPR pełnił funkcje II sekretarza Komitetu Wojewódzkiego w Kielcach (1948–1952), zastępcy członka (1948–1956) i członka (1956–1981) Komitetu Centralnego PZPR, od 1974 do 1980 jego sekretarza, a w 1980 członka Biura Politycznego KC PZPR. W Sekretariacie KC inspektor (1954–1956) i jego członek (1971–1974), ponadto był kierownikiem wydziałów: propagandy i agitacji (1956), propagandy i prasy (1956), propagandy (1956–1960) oraz nauki i oświaty (1960–1963, 1964–1971). W latach 1971–1982 pełnił funkcję wicemarszałka Sejmu V, VI, VII i VIII kadencji.

Początkowo studiował na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 50. kontynuował studia w Instytucie Nauk Społecznych przy KC PZPR. Historyk (magister od 1954), profesor doktor i autor licznych prac naukowych z najnowszej historii Polski. W 1974 objął stanowisko profesora zwyczajnego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, wykładał nauki polityczne. Był redaktorem naczelnym czasopisma KC PZPR „Nowe Drogi” (1972–1974) i dyrektorem Instytutu Podstawowych Problemów Marksizmu-Leninizmu (1974–1981). Przez wiele lat był głównym ideologiem partyjnym. W 1965 zaatakował pracę dyrektora Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk Adama Schaffa Marksizm a jednostka ludzka jako „talmudyczne podejście do klasyków marksizmu”^[4]. W marcu 1968 zajmował się analizą rzekomego szkodliwego wpływu Żydów na polski ruch komunistyczny, szczególnie w okresie stalinizmu. W czerwcu 1968 ukazał się w „Miesięczniku Literackim” jego artykuł pt. Przyczynek do genezy konfliktu, w którym przypisał komunistom żydowskiego pochodzenia odpowiedzialność za wypaczenia stalinizmu, zarzucając im burżuazyjny etos i brak ideologicznej więzi z masami pracującymi^[5]. Również w czerwcu 1968 wszedł w skład Komitetu Honorowego obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika^[6].

We wrześniu 1969 został członkiem prezydium Zarządu Głównego^[7], a w latach 1969–1985 wchodził także w skład Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W latach 1981–1983 członek prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. 28 listopada 1988 wszedł w skład Honorowego Komitetu Obchodów 40-lecia Kongresu Zjednoczeniowego PPR-PPS – powstania PZPR^[8].

W okresie legalnego działania „Solidarności”, w latach 1980–1981 uchodził w ramach kierownictwa PZPR za protektora ruchu struktur poziomych^[9]. Wykładowca Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i Europejskiej Wyższej Szkoły Prawa i Administracji, publicysta tygodnika „Nie”.

Ostatni żyjący członek rady naczelnej PPS z lat 40.

Życie prywatne

Syn Jana i Eugenii, mąż Lidii z domu Podedwornej (córki Bolesława Podedwornego). Jego córką jest Hanna Werblan-Jakubiec^[10].

Wybrane publikacje

• Podstawy ideologiczne partii marksistowskiej: (stenogram wykładu), Centralny Ośrodek Szkolenia Partyjnego PZPR, 1953.
• Walka o podstawy ideologiczne partii bolszewików: (stenogram wykładu), Centralny Ośrodek Szkolenia Partyjnego PZPR, 1955.
• O socjalistyczny kierunek działalności kulturalnej, Książka i Wiedza, Warszawa 1958.
• Przyczynek do genezy konfliktu[w:] „Miesięcznik Literacki”, czerwiec 1968, nr 6, s. 61–71.
• Problemy jedności międzynarodowego ruchu komunistycznego w świetle narady moskiewskiej: tezy i materiały dla lektorów i wykładowców szkolenia partyjnego, Wydział Propagandy i Agitacji KC PZPR, Warszawa 1969.
• Szkice i polemiki, Warszawa, „Książka i Wiedza”, 1970.
• Rewolucja naukowo-techniczna w warunkach socjalizmu, praca zbiorowa pod red. Andrzeja Werblana, Warszawa, „Książka i Wiedza”, 1978.
• Dziedzictwo Wielkiego Października – naszym drogowskazem, [w:] „Z Pola Walki” 1977 rocznik 20, nr 3, s. 11–28.
• Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa a walka narodu polskiego o wyzwolenie społeczne i narodowe, [w:] „Nowe Drogi” 1977, nr 12, s. 13–24.
• Niezłomna więź z partią Lenina, [w:] Międzynarodowa konferencja teoretyczna w Warszawie. Rewolucja Październikowa a współczesność, „Nowe Drogi”, 1977, nr 10, s. 19–48.
• PZPR – kierownicza siła klasy robotniczej i narodu polskiego. Sesja naukowa poświęcona 60-leciu powstania KPP oraz 30-leciu zjednoczenia polskiego ruchu robotniczego i dorobkowi PZPR, Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR, Warszawa 1978.
• W tyglu polskich przemian, Warszawa, „Książka i Wiedza”, 1981.
• Człowiek, który odszedł wczoraj [Gomułka Władysław], [w:] „Polityka” 1982, R. 26, nr 30, s. 12.
• Klasowe i narodowe aspekty myśli politycznej PPR i PZPR: (studia i szkice), Wydawnictwo PWN, Warszawa 1987.
• Władysław Gomułka w okresie referendum i wyborów do Sejmu Ustawodawczego, [w:] „Dzieje Najnowsze”, 1987, R. 19, zeszyt 3, s. 51–110.
• Władysław Gomułka sekretarz generalny PPR, Warszawa, „Książka i Wiedza”, 1988.
• Stalinizm w Polsce, Warszawa, „Fakt”, 1991. Wydanie II – „Przegląd”, 2009.
• Modzelewski – Werblan. Polska Ludowa (2017, Wydawnictwo Iskry).
  Zapis rozmowy z Karolem Modzelewskim i Robertem Walenciakiem.
• Polska Ludowa. Postscriptum (2020, Wydawnictwo Iskry).
  Zapis rozmowy z Robertem Walenciakiem.

Odznaczenia i wyróżnienia (wybrane)

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1974)^[11]
• Order Sztandaru Pracy I klasy (1969)^[12]
• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Medal „Zasłużonym na Polu Chwały” (trzykrotnie)
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974)^[13]
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966)^[14]
• Honorowa odznaka Zrzeszenia Studentów Polskich (1962)^[15]
• Złota odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego (1966)^[16]
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1970)^[17]
• Medal 25-lecia UMCS „Nauka w służbie ludu” (1969)^[18]
• Odznaka 20-lecia Zrzeszenia Studentów Polskich (1970)^[19]
• Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR, 1975)^[20]
• Medal 90-lecia urodzin Georgi Dymitrowa (Bułgaria, 1972)^[21]
• Medal 50-lecia Komunistycznej Partii Czechosłowacji (Czechosłowacja, 1971)^[22]
• Medal 30-lecia wyzwolenia Czechosłowacji przez Armię Radziecką (Czechosłowacja, 1975)^[23]
• Nagroda im. Ludwika Waryńskiego (1988) za monografię Władysław Gomułka. Sekretarz Generalny PPR (Książka i Wiedza, 1988)^[24]