Vatikani
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Vatikani, rasmi Dola la mji wa Vatikani (kwa Kilatini: Status Civitatis Vaticanae, kwa Kiitalia: Stato della Città del Vaticano) ni dola-mji huru uliozungukwa pande zote na jiji la Roma, Italia. Ulianzishwa mwaka 1929 kupitia Mapatano ya Laterano kati ya Ukulu mtakatifu na Italia. Ni taifa dogo zaidi duniani kwa eneo (kilomita za mraba 0.49) na kwa idadi ya watu (takriban watu 882 kufikia mwaka 2024). Vatikani hutumika kama kituo cha kiroho na kiutawala cha Kanisa Katoliki na ni makazi ya Papa, ambaye pia ndiye kiongozi wa taifa hilo.
.svg)
Mji wa Vatikani unatawaliwa kwa mfumo wa kifalme wa kuchaguliwa, ambapo Papa anashikilia mamlaka ya juu ya kiutendaji, kisheria, na kutunga sheria. Ukulu mtakatifu, ambao ni tofauti na Jimbo la Jiji la Vatikani, huwawakilisha Wakatoliki katika masuala ya kidiplomasia na kimataifa. Jimbo hili linahifadhi maeneo ya kidini na kitamaduni kama vile Basilika la Mt. Petro, Kikanisa cha Sisto IV, na Makumbusho ya Vatikani ambayo yana kazi maarufu za sanaa na hazina za kihistoria. Uchumi wake unategemea michango ya Wakatoliki kutoka kote duniani, utalii, na mauzo ya machapisho pamoja na zawadi za ukumbusho.
Jina limetokana na kilima cha Vatikani (kwa Kilatini: Mons Vaticanus) ndani ya jiji la Roma, upande wa magharibi wa mto Tiber.
Pamoja na Basilika la Mt. Petro, jengo la kanisa kubwa kuliko yote duniani, Vatikani ina makanisa mengine saba, jumba la Vatikani, ofisi za utawala wa Kanisa Katoliki, bustani, stesheni ya treni, nyumba za kuishi, hosteli kwa ajili ya mafukara na makumbusho yenye hazina kubwa za sanaa kiasi kwamba nchi nzima inahesabiwa na UNESCO kuwa Urithi wa dunia (tangu mwaka 1984).
Remove ads
Historia
Mabaki ya Dola la Papa
Mji wa Vatikani ni mabaki ya Dola la Papa lililotawala sehemu kubwa ya Italia ya Kati kwa karne nyingi hadi 1870.
Tangu 1860 baadhi ya maeneo hayo yalitwaliwa na Ufalme mpya wa Italia uliolenga kuunganisha sehemu zote za rasi ya Italia.
Utawala wa Papa juu ya mji na mkoa wa Roma ulilindwa na Ufaransa hadi 1870.
Vita vya 1870 kati ya Ujerumani na Ufaransa vililazimisha Ufaransa kuondoa jeshi lake Roma, ambao hivyo ulitekwa na jeshi la Italia tarehe 20 Septemba 1870.
Wakati huo serikali ya Italia ilitaka kumuachia Papa Pius IX sehemu ya mji wa Roma kama eneo lake lakini Papa alikataa akitumaini Wakatoliki wa Italia na nchi nyingine duniani watalazimisha serikali ya Italia kumrudishia mji wote.
Kwa miaka 57 Mapapa walijifungia ndani ya jumba la Vatikani.
Mkataba wa Laterani 1929
Mwaka 1929 serikali ya Benito Mussolini ilitafuta amani na Papa Pius XI aliyekuwa tayari kukubali mabadiliko.
Mapatano ya Laterano wa 11 Februari 1929 ukampa Papa mamlaka na madaraka ya nchi huru juu ya basilika la Mt. Petro pamoja na maeneo mengine.
Remove ads
Demografia
Idadi ya Watu
Kufikia mwaka 2024, Mji wa Vatikani una wakazi 882, wengi wao wakiwa ni makasisi, walinzi kutoka Uswisi, wafanyakazi wa kawaida, na familia zao. Zaidi ya hapo, raia 372 wanaishi nje ya mji, hasa wanadiplomasia na makardinali wanaohudumu katika nchi za kigeni. Wakazi wote wa mji huu ni Wakatoliki, na kila siku hupokea maelfu ya wageni na wafanyakazi wa muda.[1]
Vatikani hutangaza uraia kulingana na uteuzi wa kazi (jus officii) kwa wale wanaohudumia Taasisi ya Kipapa. Uraia huo huweza kutolewa pia kwa wake, waume na watoto wanaoishi ndani ya mji, lakini kwa kawaida huisha mara tu uteuzi rasmi unapomalizika. Wale wanaopoteza uraia wa Vatikani bila kuwa na uraia mwingine hupatiwa uraia wa Italia moja kwa moja, kwa mujibu wa Mapatano ya Laterano.
Takwimu za idadi ya watu (2024)
Lugha
Ingawa Mji wa Vatikani hauna lugha rasmi kikatiba, Kiitalia ndicho kinachotumika kwa kawaida katika sheria na utawala wa kila siku. Kwa upande mwingine, Taasisi za Kipapa hutumia mara nyingi Kilatini katika nyaraka rasmi. Walinzi kutoka Uswisi hutumia Kijerumani cha Uswisi kwa kutoa amri, na huapa kiapo kwa Kijerumani, Kifaransa, Kiitalia au Kirumi (Romansh). Tovuti rasmi za Vatikani hutumia Kiitalia kama lugha kuu, lakini hupatikana pia kwa lugha mbalimbali nyingine.
Tabia Maalum za Takwimu
Kutokana na muundo wake wa pekee na eneo dogo, Mji wa Vatikani unaonyesha hali zisizo za kawaida za kitakwimu. Hizi ni pamoja na kiwango cha juu cha uhalifu kwa kila mtu – hasa wizi mdogo unaowalenga watalii – na matumizi ya juu zaidi ya divai kwa kila mtu, ambayo yanachangiwa zaidi na matumizi ya kidini. Mfano wa kuchekesha ni kipimo cha “mapapa kwa kila km²”, ambacho huzidi wawili, ikizingatiwa kuwa eneo la nchi ni km² 0.49 pekee.
Remove ads
Serikali
Mji wa Vatikani, ulioanzishwa rasmi kupitia Mapatano ya Laterano mwaka 1929, ndilo taifa huru dogo zaidi duniani, kwa eneo na idadi ya watu. Vatikani ina mfumo wa pekee wa utawala unaofanya kazi kama ufalme wa kiteokrasia wa kuchaguliwa kwa maisha, ambapo Papa ndiye mtawala mkuu na mkuu wa nchi. Nafasi yake ni kama mfalme wa kuchaguliwa asiyebanwa na katiba au masharti yoyote. Yeye hushikilia mamlaka ya juu kabisa katika nyanja zote kuu za dola: kutunga sheria, kutekeleza sera, na kutoa haki, akijumuisha jukumu la kidini kama Kiongozi wa Kanisa Katoliki pamoja na mamlaka ya kidunia juu ya dola la Vatikani.
Mamlaka ya utendaji hukabidhiwa na Papa kwa Gavana wa Mji wa Vatikani, ambaye husimamia shughuli za kila siku za utawala wa eneo hilo. Ofisi hiyo hufanana kwa kiasi fulani na nafasi ya waziri mkuu katika nchi nyingine, na inasimamia idara mbalimbali kama fedha, afya, usalama (ikiwemo Walinzi Waswisi), na miundombinu. Hata hivyo, maamuzi yote makubwa lazima yaidhinishwe au yaongozwe moja kwa moja na Papa, ambaye hubakia na mamlaka ya mwisho.
Chombo cha kutunga sheria ni Tume ya Kipapa kwa ajili ya Mji wa Vatikani, ambayo huundwa na makardinali kadhaa walioteuliwa na Papa kwa mihula ya miaka mitano. Tume hiyo hutunga sheria na kanuni za kuongoza dola hilo, lakini utekelezaji wake hutegemea idhini ya Papa. Mfumo wa mahakama unajumuisha zile za kiraia na kijinai, ingawa masuala makubwa ya kisheria mara nyingi hupelekwa kwa Ukulu mtakatifu.
Utawala wa Vatikani umeunganishwa kwa karibu sana na wa Ukulu mtakatifu. Vatikani ina uhusiano wa kibalozi na nchi 180 duniani kote kupitia Ukulu mtakatifu, ambacho si tu kinawakilisha Kanisa Katoliki kimataifa, bali pia huhifadhi uhusiano wa kidiplomasia na mataifa mbalimbali duniani.
Vatikani ina jeshi dogo kabisa lakini lenye historia ndefu kabisa duniani. Ni kikosi cha Walinzi Waswisi ambacho kipo tangu mwaka 1506 na chenye wanajeshi 100 hivi. Wote ni Wakatoliki raia wa Uswisi kwa kuzaliwa.
Vatikani ina Posta pia, ikitoa stempu na hata sarafu za euro.
Remove ads
Picha
Vatikani ikitazamwa kutoka mto Tiber
Basilika la Mt. Petro
Upande wa mbele wa Basilika la Mt. Petro usiku
Basilika alfajiri
Uwanja wa Mt. Petro
Jumba la Vatikani anamokaa Papa
Cappella Sistina, kikanisa anamochaguliwa Papa mpya
Walinzi Waswisi
Jumba la Serikali ya Vatikani
Makumbusho ya Vatikani
Marejeo
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads