Шондыбан (ансамбль)

«Шондыбан» (коми-перм. Шондiбан^[1]), дәүләт (край) мәдәният оешмасы Коми-Пермяк «Шондыбан» ансамбле — Пермь крае Кудымкар шәһәрендә иҗат итүче һөнәри сәнгать коллективы, край мәдәният оешмасы «Коми-Пермяк этномәдәният үзәге» составында эшли. Коми-Пермяк мәдәниятен саклауда әһәмияте зур.

Коми-Пермяк «Шондыбан» ансамбле
Төп мәгълүмат
Жанр	фольклор
Барлыкка килгән	1939
Таркалган	1940-1941, 1959-1991
Илләр	Россия Россия (Пермь крае)
Шәһәр	Кудымкар
Тел	коми-пермяк, рус
Состав	21 артист
http://etno-kpo.umi.ru/

Пермь крае порталы

Сәнгать җитәкчесе (2000 елдан) — Елена Васькина.
Хормейстер — Ольга Забоева.

Тарих

«Шондыбан» ансамбле

Оркестр артистлары

Ансамбль Франциядә фестивальдә

• 1938 елда Кудымкарда 17 кешелек ансамбль оештырыла.
• 1939 елда Пермь филармониясе каршында Коми-Пермяк җыр һәм бию ансамбле оештырыла. 1959 елда ансамбль таратыла^[2].
• 1991 елда яңадан оештырылган^[3].
• Ансамбльне оештыруда башлап йөрүчеләр — Анатолий Фирсов, Надежда Миңнуллина, мөхтәриятле бүлгенең мәдәният бүлеге мөдирләре.
• Ансамбльнең беренче артистлары итеп Кудымкар педагогия укханәсенең музыка һәм коми бүлекләрен һәм Пермь мәдәният укуханәсен тәмамлаучылар кабул ителә. Ансамбль биюче, җырчы, оркестр төркемнәреннән тора.
• 1992 елның августында Кудымкарда беренче чыгышлары була. Тамашачыга «Кыз сагышы» (Нывлон тожд1сьом, Печаль девушки) һәм «Иньва ярында» (Иньва дорын, На берегу Иньвы) күренешләре тәкъдим ителә.
• Ансамбльнең беренче директоры — Сергей Мешавкин , хормейстер — Валентина Денисенко, куючы-балетмейстер — Айна Гесь.
• 1991 елның 16 декабренда сәнгать җитәкчесе итеп композитор Александр Клещин билгеләнә.
• 1992-1997 елларда директор — Аркадий Лобанов, 1997-2001 елларда — Яна Яновская, 2001-2008 елларда — Нина Васькина.
• 1993-2000 елларда сәнгать җитәкчесе — Евгений Фирсов, 2000 елдан — Елена Воробьева.
• 1997 елның 19 июнендә дәүләт (край) мәдәният оешмасы статусын алган.

Катнашкан фестивальләре

• 1995 — халыкара фин-угыр фестивале (Кудымкар).
• 1999 — халыкара фин-угыр фестивале (Удмуртия).
• 2000 — халыкара фин-угыр фестивале (Маҗарстан).
• 2002 — бөтенрусия милли мәдәният фестивале (Мәскәү).
• 2003 — «Уралда Русь күренә» (В Урале Русь отражена) I төбәкара музыка фестивале (Екатеринбург).
• 2005 — халыкара фин-угыр фестивале (Ханты-Мансийск).
• 2006 — «Русиянең салават күпере» (Радуга России) IV бөтенрусия милли мәдәниятләр фестивале (Түбән Новгород).
• 2007 — халыкара фин-угыр хореографиясе фестивале (Карелия).
• 2009 — «Фин-угыр транзиты: халыклар мәдәнияте» (Финно-угорский транзит: культура народов) (Мәскәү).

Чыгышлары

Коми-Пермяк мөхтәриятле округы (2005 елга кадәр), Пермь шәһәре, Пермь өлкәсе (хәзер крае), Коми Республикасында, Удмуртиядә, Хант-Манси АО, Санкт-Петербург, Мәскәү, Маҗарстан, Франция, Испаниядә гастрольләре уза.

Репертуар

Ансамбль чыгышларының үзәгендә — Коми-Пермяк мәдәниятенең төбәк үзенчәлекләрен күрсәтүче җырлар һәм биюләр. Җырлы - биюле күренешләрдә борынгы йолалар, гореф-гадәтләр, бәйрәмнәр, уеннар күрсәтелә. Милли уен кораллары кулланыла: тынлы уен кораллары – пэляны (күп саплы сыбызгы), буксана; тавышлы уен кораллары – пу-барабан, «зиль-зёль», «шуршор», үзенчәлекле кыллы уен коралы – сигудэк (яллы эскрипкә).

Җырлы-биюле күренешләр

• «Борынгының тере кайтавазы» (Важ кадлöн ловья говк, Живое эхо прошлого)
• «Урман аланында» (Яг дорын, На опушке леса)
• «Җеп эрләшү» (Печкана помеч, Супрядки)
• «Күңелле кызлар» (Гажа нывкаэз, Веселые девушки)
• «Әни палас тукый» (Кыйэ мамэ джоджö дöра, Ткет мама половик)
• «Сыра һәм ачы бал» (Сур да брага, Пиво и брага)
• «Туган туфрак» (Чужан му, Родимая земля)
• «Тусь масьтан»^[4]

Яңа куелышлар

• «Үлән алмашыну көне» (Турун вежан лун, День смены травы) (2009)
• «Семицко-Троицкие гулянья» (2012)

Биюләр

• «Матур кыз» (Басöк нывка, Красивая девушка)
• «Туп һәм тап»
• «Сайланучан егет» (Вышитчись зонка, Разборчивый ухажер)
• «Чабата үрәм» (Кыя ме нинкöмок, Плету я лапоток)

Җырлар

• «Миңа әти җитен чәчеп бирде» (Меным айэ кэдзис лён, Мне отец посеял лен)
• «Күңелле киң урам» (Паськыт гажа улича, Широкая веселая улица)
• «Сез кая барасыз» (Кытчэ тiйэ мунатэ, Куда вы идете) такмаклары

Рус телендә

• «Камаринская» җырлы-биюле күренеше
• «Во саду ли, в огороде» җырлы-биюле күренеше
• «Вечер к вечеру» җыры
• «Сосенушка» җыры
• «Мой костер» җыры
• «Озорные вертушечки» биюе
• «Деревенский музыкант» биюе
• «Шуточная кадриль» биюе
• «Развеселые гулянья биюе^[5]

Удмуртча

• «Узган вакытлар» (Вылэм дырьёз, Былые времена)

Бүләкләре

• Халыкара фин-угыр халыклары фестивальләре дипломнары.
• Чуашия Республикасы президентының Рәхмәт хаты (2007).
• Пермь крае губернаторының Рәхмәт хаты (2007).
• Кудымкар МР башлыгы Рәхмәт хаты (2007)^[6]

Чыганаклар

1. Коми-Пермяцкий автономный округ на рубеже веков/ сост. Л. П. Ратегова. Кудымкар: Коми-Пермяц. кн. изд-во, 2000. 392 с.: ил., С. 214-218.
2. Климов В., Чагин Г. Круглый год праздников, обрядов и обычаев коми-пермяков. Кудымкар, 2005.
3. Коми-пермяцкий ансамбль «Шондiбан», Кудымкар, 2001.

Сылтамалар

• Пермь крае энциклопедиясе 2020 елның 1 июль көнендә архивланган.
• Коми-Пермяк этномәдәни үзәге сайты
• Пермь крае Коми-Пермяк округы буенча министрлык сайты 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
• Коми-Пермяк округы дәүләт архивы сайты
• FOLKRUSSIA сайты 2016 елның 4 март көнендә архивланган.