Ішчална

І́шчална^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Ішчальнянцы. Уваходзіць у склад Мажэйкаўскага сельсавету Шчучынскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 47 чалавек. Знаходзіцца за 12 км на паўночны ўсход ад Шчучыну, за 8 км ад чыгуначнай станцыі Скрыбаўцы.

Ішчална лац. Iščałna
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Шчучынскі
Сельсавет:	Мажэйкаўскі
Насельніцтва:	47 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1514
Паштовы індэкс:	231517
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°39′50″ пн. ш. 24°53′19″ у. д.
Ішчална на мапе Беларусі ± Ішчална Ішчална
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Ішчална — даўняе мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы ў стылі барока, помнік архітэктуры XVIII ст., а таксама старажытны сонечны гадзіньнік. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся палац Ласковічаў.

Назва

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Ишъчолъна (1553 год)^[2].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Ішчалну датуецца 1515 годам, калі падкаморы надворны, староста эйшышкаўскі Андрэй Давойнавіч заснаваў тут касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. Паселішча ўваходзіла ў склад Лідзкага павету Віленскага ваяводзтва. У 1547 годзе Станіслаў Давойнавіч паводле прывілея вялікага князя Жыгімонта Старога заклаў у Ішчалне мястэчка^[3]. У 1573 годзе ваявода полацкі Станіслаў Давойна (сын Станіслава Давойнавіча) перадаў касьцёлу тры вёскі з 380 прыгоннымі і абавязаў маёнтак аплачваць працу трох сьвятароў.

У XVII ст. маёнткам і мястэчкам Ішчална валодалі Лімонты, Вішнявецкія, Палупяты, Радзімінскія-Францкевічы, Скарбек-Важынскія. На 1690 год тут налічвалася 53 двары.

За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у 1708 годзе Ішчалну занялі швэдзкія войскі, якія паразьбівалі касьцёльныя званы. У 1711 годзе пачалася перабудова касьцёлу. Да яе заканчэньня ў Вільні заказалі сонечны гадзіньнік, які захаваўся да нашых дзён. Гэта адзіны сонечны гадзіньнік на Беларусі^[4]. У 1740 годзе Ішчална перайшла ў валоданьне Яна Вала, які збудаваў тут сядзібу. У 1758 годзе ягоны сын гарадзенскі харунжы Ю. Вал збудаваў мураваны касьцёл у барокавым стылі, асьвечаны ў 1761 годзе ў імя Найсьвяцейшай Тройцы (на 1781 год налічваў 1255 парафіянаў). У 1770 годзе адкрыўся шпіталь для нямоглых і калекаў. За часамі паўстаньня Тадэвуша Касьцюшкі ў 1794 годзе ў ваколіцах Ішчалны дзеяў аддзел паўстанцаў пад камандай Хлявінскага. На шляху зь мястэчка ў Шчучын адбылося некалькі баёў паміж паўстанцамі і царскімі войскамі, у якіх карнікі панесьлі значныя страты.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Сядзіба Ласковічаў. Н. Орда, 1876 г.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Ішчална апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Шчучынскай воласьці Лідзкага павету Віленскай губэрні. Існавалі аднайменныя мястэчка і вёска, якімі валодалі Скарбек-Важынскія.

На 1863 год у Ішчалне было 5 жылых будынкаў, на 1885 год — касьцёл, вінакурны завод, 2 карчмы. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 14 двароў, паштовая станцыя. На 1905 год існавалі аднайменныя вёска (75 дзесяцінаў зямлі) і маёнтак (1112 дзесяцінаў зямлі).

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Ішчалну занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ішчална абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[5].

У 1919—1920 гадох Ішчалну займалі бальшавікі, польскае войска. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Шчучынскай гміне Лідзкага павету Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час існавалі аднайменныя вёска (7 двароў) і фальварак (16 будынкаў). У 1930 годзе адкрылася пачатковая польская школа і швацкая вучэльня для дзяўчатаў, у 1932 годзе — цагельны завод. Апошнімі ўладарамі Ішчалны да 1939 году былі шляхцічы Ласковічы. Пан Ласковіч на старым месцы збудаваў новы палац у клясычным стылі, заклаў парк. Вакол палацу было шмат гаспадарчых пабудоваў: вінакурня, млыны, дзьве карчмы. Да нашага часу захаваліся толькі некалькі гаспадарчых пабудоваў, ад палацу засталіся толькі руіны.

У 1939 годзе Ішчална ўвайшла ў БССР, з 12 кастрычніка 1940 году ў складзе Гардзеевіцкага сельсавету Жалудоцкага раёну (з 17 красавіка 1962 году ў Шчучынскім раёне). Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1940 год існавалі фальварак (18 дамоў) і колішні маёнтак (28 пабудоваў).

На 1995 год у Ішчалне было 38 двароў, на 1 студзеня 2001 году — 76.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл, каля 1900 г.
• 
  Касьцёл, 1926 г.
• 
  Вучні школы, 1926 г.
• 
  Палац, 1926 г.

• 
  Палац, да 1939 г.
• 
  Інтэр’ер палаца, ад 1939 г.
• 
  Скарбец, 1926 г.
• 
  Скарбец, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1863 год — 38 чал.; 1866 год — 319 чал.^[6]; 1897 год — 118 чал.^[7]
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 60 чал. у вёсцы Ішчалне і 140 чал. у фальварку Ішчалне; 1939 год — 423 чал.; 1940 год — 65 чал. у фальварку Ішчалне і 87 чал. у колішнім маёнтку Ішчалне; 1995 год — 90 чал.; 1999 год — 81 чал.
• XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2001 году — 76 чал.^[8]; 2009 год — 47 чал.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1758)
• Парк пры сядзібе Ласковічаў

З паўднёвага боку Траецкага касьцёла знаходзіцца сонечны гадзіньнік. Гэта круглы абцясаны пастамэнт з камяню вышынёю каля 1 м і дыямэтрам каля 0,5 м. Двума сталёвымі стрыжнямі да яго прымацоўваецца медная круглая пласьціна дыямэтрам 0,3 м. Трыкутняя стрэлка напалову зламаная. На пласьціне выгравіраваны: цыфэрблят, прозьвішча майстра (J. Malecki), месца вырабу (Wilna), геаграфічная шырата в. Ішчална (54°41"2’). Гэты гадзіньнік адносіцца да клясы гарызантальных сонечных гадзіньнікаў з трыкутняю стрэлкаю, верхні кут якой скіраваны на Палярную зорку. Цень ад стрэлкі падае на гарызантальны цыфэрблят, часавыя дзяленьні якога няроўныя між сабою^[9]. Гадзіньнік — цікавы ўзор дакладнае мэханікі, вырабленай у беларускай Вільні ў XVIII ст.

Страчаная спадчына

• Сядзібна-паркавы комплекс Ласковічаў (XVIII ст.)

Галерэя

• Краявіды Ішчалны
• 
  Агульны выгляд вёскі
• 
  Сонечны гадзіньнік
• 
  Касьцёл, брама
• 
  Касьцёл, плябанія