Воўпа

Во́ўпа^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Ваўпянцы. Цэнтар сельсавету Ваўкавыскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2009 год — 721 чалавек. Знаходзіцца за 25 км на поўнач ад Ваўкавыску, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Рось; на аўтамабільнай дарозе Ваўкавыск — Горадня.

Воўпа лац. Voŭpa
Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля
Герб Воўпы
Магдэбурскае права:	21 студзеня 1792
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Ваўкавыскі
Сельсавет:	Воўпаўскі
Насельніцтва:	712 чал. (2009)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1512
Паштовы індэкс:	231908
СААТА:	4208813011
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°22′7″ пн. ш. 24°21′43″ у. д.
Воўпа на мапе Беларусі ± Воўпа Воўпа
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Воўпа — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Ваўкавышчыны (частка Наваградчыны), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага^[2]. Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля і царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася драўляная сынагога, адна з найпрыгажэйшых у Рэчы Паспалітай^[3] і Ўсходняй Эўропе^[4][5].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Воўпы

Вялікае Княства Літоўскае

Герб мястэчка, 1792 г.

Упершыню Воўпа ўпамінаецца ў XV ст. як дзяржаўны двор і сяло ў валоданьні вялікага князя Казімера, які ў 1449 годзе перадаў яе канцлеру Алехну Судзімонтавічу. У 1478 годзе тут заснавалі касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля. Пазьней Воўпа перайшла да роду Гальшанскіх: Павал Гальшанскі пераўтварыў яе ў цэнтар сваіх уладаньняў.

У XVI ст. з ініцыятывы вялікай княгіні Боны ўтварылася Воўпаўскае староства ў складзе Ваўкавыскага павету Наваградзкага ваяводзтва. У 1624 годзе яго набыў канцлер Леў Сапега для свайго сына, падканцлера Казімера Льва. Апошні ў 1643 годзе прымаў тут караля і вялікага князя Ўладзіслава Вазу. У 1662 годзе літоўскія канфэдэраты вынесьлі ў мястэчку сьмяротны прысуд гетману Вінцэнту Гасеўскаму^[6].

У XVIII ст. Караліна Тэрэза з Радзівілаў, удава Казімера Лявона Сапегі, перадала Воўпаўскае староства Юзэфу Аляксандру Ябланоўскаму. У 1772 годзе яно складалася зь мястэчка Воўпы з ключамі Дубнам, Старым Дварцом і Калодзежнам. На сойме 1773—1775 гадоў староства атрымаў Юзэф Вінцэнт Плятэр. На 1775 год у мястэчку быў 21 двор. У 1773 годзе на месцы ранейшага збудавалі новы драўляны касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля з разнымі алтарамі. 21 студзеня 1792 году кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў мястэчку Магдэбурскае права і герб: «у блакітным полі бабёр натуральнага колеру»^[7].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Сынагога на старым малюнку

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Воўпа апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Гарадзенскім павеце. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня ў 1831 годзе расейскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў дзяржаўны скарб. На 1893 год у Воўпе было 110 двароў, дзеялі касьцёл, 2 праваслаўныя капліцы, сынагога і 2 малітоўныя дамы, працавалі школа, бровар, 2 гарбарні, фарбавальня і 25 крамаў; штогод праводзілася 5 невялікіх кірмашоў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Воўпу занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Воўпа абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[8]. Паводле Рыскай мірнай дамовы 1921 году Воўпа апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Гарадзенскага павету Беластоцкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Воўпа ўвайшла ў склад БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1970 год у Воўпе было 274 двары, на 1990 год — 670, на 1996 год — 337. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Агульны выгляд, 1918 г.
• 
  Рынак, да 1939 г.
• 
  Рынак, да 1939 г.
• 
  Вуліца каля касьцёла, да 1939 г.

• 
  Каля сынагогі, да 1939 г.
• 
  Сынагога, 1907 г.
• 
  Біма, 1914 г.
• 
  Інтэр’ер сынагогі, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 608 муж., зь іх шляхты 1, духоўнага стану 3, мяшчанаў-юдэяў 518, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 86^[9]; 1886 год — 1634 чал.^[10]; 1893 год — 2027 чал.
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 1731 чал.^[11]; 1970 год — 460 чал.; 1990 год — 1544 чал.^[12]; 1996 год — 848 чал.^[13]; 1999 год — 842 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2009 год — 721 чал.

Інфраструктура

У Воўпе працуюць сярэдняя школа, лякарня, амбуляторыя, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Міру вуліца	Касьцельная
Мастаўская вуліца	Замасьцянская

З урбананімічнай спадчыны Воўпы да нашага часу гістарычную назву захавала вуліца Мастоўская. Гістарычны Рынак цяпер ня мае афіцыйнай назвы. У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Замасьцянская вуліца^[14].

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Капліца (1873)
• Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля (1773)
• Могілкі юдэйскія (XVIII ст.)
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1859)

Страчаная спадчына

• Сынагога (XVIII ст.)

Галерэя

• Краявіды мястэчка
• 
  Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьціцеля
• 
  Касьцёл з боку апсыды
• 
  Касьцёл. Галоўны алтар
• 
  Касьцёл. Званіца

• 
  Капліца
• 
  Капліца, інтэр’ер
• 
  Царква
• 
  Юдэйскія могілкі