Жыровічы

Жыро́вічы^[1] (афіцыйная назва — Жыро́віцы^[1]) — вёска ў Беларусі, каля ракі Шчары (за 1 км ад яе). Цэнтар сельсавету Слонімскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2005 год — 2570 чалавек. Знаходзяцца за 10 км на поўдзень ад Слоніму, за 138 км ад Горадні; на аўтамабільнай дарозе, што злучае Слонім з шашай Менск — Берасьце.

Жыровічы лац. Žyrovičy
Панарама мястэчка і манастыра
Герб Жыровічаў
Магдэбурскае права:	1652
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Слонімскі
Сельсавет:	Жыровіцкі
Вышыня:	149 м н. у. м.
Насельніцтва:	2570 чал. (2005)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1562
Паштовы індэкс:	231822
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°0′47″ пн. ш. 25°20′41″ у. д.
Жыровічы на мапе Беларусі ± Жыровічы Жыровічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Жыровічы — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Слонімшчыны (частка Наваградчыны). Да нашага часу тут захаваўся комплекс колішняга базылянскага манастыра з саборнай царквой Прачыстай Багародзіцы^[a] (барока і клясыцызм), цэрквамі Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа і Божага Яўленьня (віленскае барока), а таксама могілкавай царквой Сьвятога Юрыя (традыцыйная беларуская драўляная архітэктура), помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў.

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Жыровічы ўтварыўся да прозьвішча Жыровіч^[2].

Традыцыйная форма назвы мястэчка — Жыро́вічы^[3], афіцыйная — Жыро́віцы^[1]. Існуе меркаваньне, што апошняя ўзьнікла пад польскім уплывам (ад польск. Żyrowice)^[4].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Жыровічаў

Вялікае Княства Літоўскае

Маці Божая Жыровіцкая

Упершыню Жыровічы ўпамінаюцца ў XV ст., калі вялікі князь Казімер надаў маёнтак падскарбію вялікаму А. Солтану. Новы ўладальнік збудаваў царкву на месцы, дзе паводле легенды, у 1470 годзе зьявіўся абраз Маці Божай. Каля царквы пачало фармавацца паселішча.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Жыровічы ўвайшлі ў склад Слонімскага павету Наваградзкага ваяводзтва. З 1565 году тут пачалі праводзіцца кірмашы^[5]. Пад 1587 годам упершыню ўпамінаецца Жыровіцкі манастыр. З 1610-х паселішча знаходзілася ў валоданьні Л. Сапегі, потым І. Мялешкі. Пад 1609 годам упамінаецца недабудаваная мураваная Прачысьценская царква (ст.-бел. Пречистой Святой Богородицы).

Рэльефны абразок Жыровіцкай Божай Маці

У 1624 годзе Жыровічы атрымалі статус мястэчка, а ў 1652 годзе кароль і вялікі князь Ян Казімер надаў паселішчу Магдэбурскае права. Неўзабаве Жыровічы сталі буйным гандлёвым мястэчкам, што карысталася ўласным гербам: «у блакітным полі выява двух мужчынскіх постацяў — правая стаіць на каленях, левая трымае ў працягнутых руках кнігу»^[6]. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1655 годзе казацкія загоны спалілі мястэчка і манастыр^[5].

19 верасьня 1730 году ў Жыровічах адбылася ўрачыстая каранацыя цудоўнага абраза Маці Божай. Карону, упрыгожаную каштоўнымі камянямі, ахвяравала княгіня Ганна Кацярына Радзівіл. Абраз захоўваўся пад шклом у залачоных шатах^[7].

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Жыровічаў ліцьвінамі: паводле каталёгу студэнтаў Грэцкай калегіі ў Рыме, Язэп Навакоўскі (Josephus Novakouski) азначаецца як Lithuanus, Zyrovice in Districtu Slonimiensi (1785 год)^[8].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Жыровічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слонімскім павеце. У 1810—1828 гадох тут знаходзілася рэзыдэнцыя грэцка-каталіцкага япіскапа берасьцейскага.

У 1828—1839 гадох Жыровічы былі цэнтрам Літоўскай уніяцкай япархіі, а ў 1840—1845 гадох — Літоўскай япархіі Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1880-я гады ў мястэчку дзеялі 3 царквы; працавалі расейскія духоўная і жаночая народная вучэльні, 3 крамы, 3 шынкі; штогод праводзіліся 3 кірмашы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Жыровічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Жыровічаў
• 
  Н. Орда, 14.04.1865 г.
• 
  Н. Орда, 8.09.1876 г.
• 
  A. Kühlewein, 1879 г.
• 
  Каляровая вэрсія папярэдняй гравюры

• 
  Невядомы аўтар, 1882 г.
• 
  Невядомы аўтар, 1890 г.
• 
  Невядомы аўтар, 1898 г.
• 
  Плян манастыра, сяр. XIX ст.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Жыровічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Жыровіцкай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[9]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Жыровічы ўвайшлі ў склад Беларускай ССР^[10]. У 1919—1920 гадох мястэчка пераходзіла з рук у рукі — ад бальшавікоў да польскага войска. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Жыровічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Слонімскага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Жыровічы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Слонімскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1971 год тут было 430 двароў, на 1994 год — 650, на 1997 год — 646. У 2000-я гады Жыровічы атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку». 24 ліпеня 2014 году афіцыйна зацьвердзілі гістарычны герб мястэчка^[11].

1 верасьня 2021 году на асабістую просьбу ярэя Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату Яўгена Саланкова да дзяячкі рэжыму Лукашэнкі Натальлі Качанавай Жыровіцкую школу перавялі зь беларускай мовы на расейскую^[12].

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Агульны выгляд, XIX ст.
• 
  Агульны выгляд. С. Юндзіл, да 1915 г.
• 
  Агульны выгляд, 1916 г.
• 
  Вуліца Саборная, 1916 г.

• 
  Прачысьценская саборная царква, 1915—1918 гг.
• 
  Узьвіжанская царква. А. Віслоцкі, 1923 г.
• 
  Манастыр, да 1939 г.
• 
  Сажалка на Віхне, 1915—18 гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 226 муж., зь іх шляхты 22, духоўнага стану 11, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 187, жабракоў 6^[13]; 1885 год — 516 чал.^[14]
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 508 чал.^[15]; 1971 год — 2597 чал.^[16]; 1994 год — 3500 чал.^[17]; 1997 год — 2577 чал.^[18]
• XXI стагодзьдзе: 2005 год — 2570 чал.

Адукацыя

У Жыровічах працуюць дзяржаўны аграрна-тэхнічны каледж (з 1945), сярэдняя школа (з 1966) і школа мастацтваў, дашкольная ўстанова.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць лякарня і амбуляторыя.

Эканоміка

12 гандлёвых прадпрыемстваў, філія «Беларусбанку» і пошта.

Турыстычная інфармацыя

Крыжаўзьвіжанская царква, помнік архітэктуры віленскага барока

Інфраструктура

Жыровічы — цэнтар турызму нацыянальнага значэньня. Уваходзяць у турыстычныя маршруты «Мураваны летапіс Панямоньня», «Мураваны летапіс Слоніма і Жыровічаў»^[19].

Славутасьці

У Жыровічах разьмяшчаецца архітэктурны комплекс колішняга манастыра базылянаў, які складаецца з наступных будынкаў:

• Гаспадарчыя пабудовы (XVIII—XX стагодзьдзі)
• Званіца (1828)
• Манастырскі корпус (XVII—XVIII стагодзьдзі)
• Цэрквы: Прачыстай Багародзіцы (саборная; 1613—1650), Божага Яўленьня (1672 або 1769), Узьвіжаньня Сьвятога Крыжа (1769)

Апроч таго, на паўночнай ускраіне мястэчка, на могілках, захавалася драўляная царква Сьвятога Юрыя (канец XVIII ст.).

Страчаная спадчына

• Сядзіба «Старыя Жыровічы»

Галерэя

• 
  Прачысьценская саборная царква
• 
  Саборная царква з боку апсыды
• 
  Саборная царква, інтэр’ер
• 
  Званіца

• 
  Богаяўленская царква
• 
  Юр’еўская царква
• 
  Манастырскі корпус
• 
  Гаспадарчыя пабудовы

Дадатковыя зьвесткі

• У Жыровічах забаранялася сяліцца жыдам; паводле дакумэнту часоў Яна Казімера (захоўваўся яшчэ ў канцы XIX ст.) жыдам не дазвалялася нават спыняцца тут на начлег, а ў часе праезду празь мястэчка яны мусілі ісьці пешшу, зь непакрытай галавой і басанож^[20]

Заўвагі

1. Назва помніка архітэктуры прыводзіцца паводле беларускай гістарычнай традыцыі. Цяперашні афіцыйны тытул: «Сабор Усьпеньня Прасьвятой Багародзіцы»