Крупскі раён

Кру́пскі раён — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўночным усходзе Менскай вобласьці Беларусі. Плошча раёну складае 2,1 тыс. км². Насельніцтва на 2018 год — 22 557 чалавек^[1]. Адміністрацыйны цэнтар — места Крупкі.

Крупскі раён лац. Krupski rajon
Герб	Сьцяг
Агульныя зьвесткі
Краіна	Беларусь
Статус	раён Беларусі
Уваходзіць у	Менская вобласьць
Адміністрацыйны цэнтар	Крупкі
Дата ўтварэньня	17 ліпеня 1924
Кіраўнік	Анатоль Козел[d]
Насельніцтва (2018)	22 557[1]
Шчыльнасьць	10,5 чал./км²
Плошча	2138,73[2] км²
Вышыня па-над узр. м.  · сярэдняя вышыня	168 м[3]
Месцазнаходжаньне Крупскага раёну
Мэдыя-зьвесткі
Часавы пас	UTC +3
Тэлефонны код	+375-17-96
Паштовыя індэксы	222 0хх
Афіцыйны сайт
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

На захадзе мяжуе з Барысаўскім, на поўдні — зь Бярэзінскім раёнамі Менскай вобласьці, на паўднёвым усходзе — зь Бялыніцкім і Круглянскім раёнамі Магілёўскай вобласьці, на ўсходзе — з Талачынскім, на поўначы — зь Лепельскім і Чашніцкім раёнамі Віцебскай вобласьці.

Гісторыя

• 17 ліпеня 1924 году ўтвораны Крупскі раён.

Прырода

Рэльеф

Раён разьмешчаны пераважна ў межах Цэнтральнабярэзінскай раўніны, паўночна-ўсходняя частка — Аршанскага ўзвышша. Пераважаюць вышыні 160—180 м, максымальная — 225 м (на паўночны захад ад вёскі Хацюхова).

Клімат

Клімат умерана кантынэнтальны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня −7,4 °С, ліпеня 17,9 °С. Сярэднярочная колькасьць ападкаў складае 685 мм Вэгетацыйны пэрыяд — 187 дзён.

Гідраграфія

На тэрыторыі раёну цякуць 25 рэчак і 27 ручаёў. Асноўная рака — Бобр з прытокамі Начай, Еленкай, Можай і іншымі належыць да басэйну Бярэзіны. Рэкі Эса, Ракітаўка, Высокая, Сухая, Юнга — да вадазбору Дзьвіны.

Найвялікшая возера — Сялява, яго аснову складае аднайменны заказьнік, у возеры водзіцца рэдкая рыба сяляўка. Іншыя буйныя азёры — Худавец і Абіда.

Расьліннасьць

Лясы займаюць 42% плошчы раёну (хваёвыя, яловыя, бярозавыя), балоты 3,1%. На поўначы раёну месьціцца заказьнік «Сялява».

Насельніцтва

• XX стагодзьдзе: 1999 год — 33,9 тыс.
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 28,2 тыс.; 2008 год — 27,5 тыс.; 1 студзеня 2009 году — 27 470 чалавек (у тым ліку ў раённым цэнтры 7880 чалавек, што складае 28,6%); 2009 год — 26 522 чал.^[4] (перапіс); 2015 год — 23 587 чал.^[5]; 2016 год — 23 241 чал.^[6]; 2017 год — 22 916 чал.^[7]; 2018 год — 22 557 чал.^[1]

Адукацыя

Сыстэму адукацыі раёну складае 51 навучальная ўстанова: 16 сярэдніх школаў, дзяржаўны агульнаадукацыйны ліцэй, сярэдняя школа-сад, 6 базавых школаў, 4 пачатковыя школы, 12 дзіцячых садкоў, цэнтар карэкцыйна-разьвівальнага навучаньня і рэабілітацыі, цэнтар дзіцячай творчасьці, дзіцячая і юнацкая спартовыя школы, 2 музычныя школы, рэгіянальны цэнтар прафэсійнай адукацыі, завочная сярэдняя школа.

Мэдыцына

Крупскае тэрытарыяльнае мэдычнае аб’яднаньне складаецца з 2 лякарняў, раённай паліклінікі, 6 лекарскіх амбуляторыяў, 25 фэльчарска-акушэрскіх пунктаў.

Культура

У раёне дзейнічае 67 установаў культуры, у тым ліку раённы цэнтар культуры, 3 местачковыя дамы культуры, 3 сельскія дамы культуры, 19 сельскіх клюбаў, 6 клюбаў-бібліятэк, 34 бібліятэкі, 13 кінаўстановак.

У 2004 годзе ў новым будынку адкрыўся гісторыка-краязнаўчы музэй, пазьней карцінная галерэя і дом рамёстваў.

Гаспадарчая дзейнасьць

Прамысловасьць

У раёне месьцяцца прадпрыемствы паліўнай, харчовай прамысловасьць, разьвітая вытворчасьць будаўнічых матэрыялаў.

• ТАА «Амкадар-Можа».
• торфабрыкетны завод «Туршоўка».
• плодаагароднінны завод.
• дрэваапрацоўчы камбінат.

Сельская гаспадарка

Сельская гаспадарка раёну спэцыялізуецца на малочна-мясной жывёлагадоўлі і сьвінагадоўлі, вырошчваньні зерневых і кармавых культураў, бульбы, ільну.

Аграпрамысловы комплекс прадстаўлены 12 сельскагаспадарчымі вытворчымі каапэратывамі. 4 сельскагаспадарчыя прадпрыемствы далучаныя да арганізацыяў раёну. У склад АПК уваходзяць:

• УП «Квеціна».
• ААТ «Лянок».
• ЗАТ «Хацюхова».
• ААТ «Халопеніцкі масларобча-сыраробчы завод».
• РУСП «Экспэрымэнтальная база „Эса“».

Транспарт

Па тэрыторыі раёну праходзяць чыгункі і аўтамабільная дарогі Берасьце — Масква, аўтадарога Чашнікі — Бобр — Бярэзань. Апроч таго, праз раён праходзяць газаправоды «Таржок — Менск — Івацэвічы» «Ямал — Эўропа», якія абслугоўвае ААТ «Белтрансгаз».

Інфармацыя для турыстаў

Гісторыка-архітэктурныя каштоўнасьці

• Могілкі габрэйскія ў в. Абчуга.
• Могілкі габрэйскія ў м.-ку Бобр.
• Сядзіба ў м.-ку Бобр (XIX ст.).
• Каменны Крыж ў в. Грыцкавічы.
• Царква Праабражэньня Гасподняга ў в. Грыцкавічы (1822).
• Царква ў в. Калодніца (XIX ст.).
• Сядзіба Сьвяцкіх у м. Крупкі (пач. XX ст.).
• Кляштар дамініканаў у м.-ку Халопенічы (XVIII ст.).
• Могілкі габрэйскія ў м.-ку Халопенічы.
• Царква Ўсьпеньня Прасьв. Багародзіцы ў м.-ку Халопенічы (1828).
• Сядзіба ў в. Худаўцы (XIX ст.).
• Царква Нараджэньня Божай Маці ў в. Худаўцы (1894).

Страчаная спадчына

• Царква ў м. Крупкі (XIX ст.)
• Кляштар кармэлітаў у м.-ку Халопенічы (XVII ст.)
• Кляштар марыявітак у м.-ку Халопенічы
• Сынагога ў м.-ку Халопенічы

Асобы

• Адам Багдановіч (1862—1940) — беларускі краязнаўца і фальклярыст
• Уладзімер Кавалёнак (нар. 1942) — лётнік-касманаўт СССР, двойчы Герой Савецкага Саюзу
• Анатоль Красоўскі (1952, п. Крупкі — 1999 (?)) — беларускі бізнэсмэн, зьніклы пры нявысьветленых абставінах.
• Зьміцер Прышчэпаў (1896, в. Калодніца — 1940) — рэпрэсаваны дзяржаўны і грамадзкі дзяяч
• Алесь Пушкін (1965, Бобр – 2023) — беларускі жывапісец-нонканфарміст, тэатральны мастак, перформер, арт-куратар, сябра Беларускага саюза мастакоў, палітвязень

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Раён улучае адно места, два мястэчкі і 229 сельскіх населенных пунктаў.