Ліра (прэмія)

«Лі́ра» — нацыянальная музычная прэмія Беларусі ў галіне папулярнай музыкі, заснаваная 24 сьнежня 2010 году на прапанову Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Ліра.

«Ліра»
Апісаньне	музычная прэмія
Арганізатар	Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь
Вядучы	Анатоль Ярмоленка
Правядзеньне	9 лютага 2017 Палац Рэспублікі (Менск)
Краіна	Беларусь
Узнагарода	77 базавых велічыняў
Першае прысуджэньне	13 сьнежня 2011 (13 гадоў таму)
Бягучы ўладальнік	«Джэй Морс»
Тэлетрансьляцыя
Сеткі	«Агульнанацыянальнае тэлебачаньне»
← «Ліра-2016»

У 1994 годзе папярэдніцай гэтай беларускай музычнай прэміі была «Залатая ліра»^[1]. Зь 2014 году ладзіцца на тэлеканале «Агульнанацыянальнае тэлебачаньне», цяпер праз 2 гады.

Найлепшая беларускамоўная песьня

№	Дата	Пераможца (выканаўца)	Песьня	Музыка	Словы
1	2011 г., 13 сьнежня	Алена Ланская	«Белая ластаўка»	Уладзімер Кандрусевіч	Вольга Болдырава
2	2012 г., 12 сьнежня	Анатоль Ярмоленка	«Прыяжджайце да нас у Беларусь»
3	2013 г., 16 сьнежня	гурт «Ілі-ілі»	«Танчыць»
4	2015 г., 31 студзеня
5	2017 г., 27 студзеня	дуэт «Наві»	«Гісторыя майго жыцьця»	Арцём Лук'яненка	Арцём Лук’яненка

Мінуўшчына

15 кастрычніка 2010 году старшыня Белтэлерадыёкампаніі Аляксандар Зімоўскі паведаміў, што Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь прапанавала стварыць у сьнежні рэспубліканскі тэлеконкурс «Нацыянальная музычная прэмія». Узнагароды мелі ўручыць у намінацыях: «Найлепшая песьня году», «Найлепшы выканаўца», «Найлепшы гурт», «Адкрыцьцё году» і «За ўклад у разьвіцьцё беларускай эстрады»^[2]. 24 сьнежня 2010 году Савет міністраў Рэспублікі Беларусь ухваліў Пастанову № 1885 "Аб зацьвярджэньні Палажэньня аб рэспубліканскім конкурсе «Нацыянальная музычная прэмія ў галіне эстраднага мастацтва». У 2-м пункце Палажэньня ў якасьці мэты конкурсу называлася «прасоўваньне творчасьці таленавітых беларускіх эстрадных выканаўцаў, а таксама кампазытараў, паэтаў-песеньнікаў, гукарэжысэраў, аранжыроўшчыкаў, прадусараў і журналістаў». Паводле 3-га пункту, "конкурс можа праводзіцца па наступных намінацыях: 3.1. намінацыі, пераможцы ў якіх вызначаюцца экспэртнай радай з улікам вынікаў інтэрнэт- і смс-галасаваньня (6): «Найлепшая песьня году», «Найлепшы выканаўца», «Найлепшы калектыў выканаўцаў», «Адкрыцьцё году», «Найлепшы кампазытар» і «Найлепшы паэт-песеньнік»; 3.2. намінацыі, пераможцы ў якіх вызначаюцца экспэртнай радай (10): «Найлепшая беларускамоўная песьня году», «Найлепшы музычны альбом», «Найлепшая аранжыроўка», «Найлепшая канцэртная праграма», «Найлепшы канцэрт за мяжой», «Найлепшы кліп году», «Найлепшы журналіст», «Найлепшы гукарэжысэр», «Найлепшы прадусар» і «За ўнёсак у разьвіцьцё беларускай эстрады». Згодна з 4-м пунктам «конкурс праводзіцца штогод у пэрыяд са студзеня па сьнежань», а «пераможцы конкурсу вызначаюцца па выніках іх дзейнасьці за бягучы год». Вынікі конкурсу падводзяцца ў сьнежні. Паводле 6-га пункту, "арганізатарамі конкурсу зьяўляюцца Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь і ЗАТ «Сталічнае тэлебачаньне», якія забясьпечваюць «падрыхтоўку і трансьляцыю гала-канцэрту». Пагатоў "выраб тэлевізійнай вэрсіі гала-канцэрту, анансаваньне і інфармацыйнае забесьпячэньне конкурсу ажыцьцяўляе ЗАТ «Сталічнае тэлебачаньне» аднаасобна, як і «стварэньне інфармацыйна-рэклямных ролікаў, іх пракат на тэлебачаньні і радыё». Згодна з 7-м пунктам "склад арганізацыйнага камітэту зацьвярджаецца Мінкультуры па ўзгадненьні з ЗАТ «Сталічнае тэлебачаньне». У 8-м пункце згадавалася, што Аргкамітэт «вызначае намінацыі, па якіх праводзіцца конкурс», і «зацьвярджае склад адборачнай камісіі, экспэрнай рады і падліковай камісіі». Паводле 3-й Главы Палажэньня, спаборніцтва праводзяць у 3 этапы. У намінацыях, што прадугледжваюць інтэрактыўнае галасаваньне ў этэры радыёвяшчаньня і на сайтах радыёстанцыяў, вылучэньне ў 1-м этапе ажыцьцяўляецца па выніках такога галасаваньня. Адборачная камісія вылучае на 1-м этапе па 3 канкурсанты для кожнай іншай намінацыі, сярод якіх экспэртная рада на 2-м этапе выбірае пераможцу. У заключным 3-м этапе падліковая камісія складае сумы балаў экспэртнай рады і і інтэрактыўнага галасаваньня ў час гала-канцэрту канкурсантаў у намінацыях з такім галасаваньнем. Згодна з 26-м пунктам «пераможца ў намінацыі „Найлепшая песьня году“ атрымлівае грашовую прэмію ў памеры 95 базавых велічыняў (3,325 млн рублёў; $1111) і сэртыфікат на стварэньне музычнага кліпу. У намінацыі ўзнагароджваюцца выканаўца і аўтары песьні». У іншых намінацыях зь інтэрактыўным галасаваньнем узнагароджвалі 77 базавымі велічынямі (БВ). Паводле 27-га пункту, «пераможца ў намінацыі „Найлепшая беларускамоўная песьня году“ атрымлівае грашовую прэмію ў памеры 73 базавых велічыняў» (2,555 млн рублёў; $853). У намінацыі «За ўклад у разьвіцьцё беларускай эстрады» ўзнагарода складала 70 БВ, у іншых намінацыях — па 62 БВ. Узнагароду за «Найлепшы музычны альбом» дзялілі выканаўца і прадусар, а за «Найлепшы кліп году» — «сцэнарыст, рэжысэр, апэратар і мантажор»^[3].

1 красавіка 2011 году начальнік кіраўніцтва мастацтваў Мінкультуры Міхаіл Казловіч удакладніў, што на гала-канцэрце пры канцы году адзнака будзе на 50% складацца зь меркаваньняў прафэсійнага журы і на 50% з вынікаў галасаваньня гледачоў^[4]. 1 лістапада 2011 году 1-ы намесьнік міністра культуры Беларусі Уладзімер Карачэўскі паведаміў, што для ўдзелу ў конкурсе заяўкі варта накіраваць ад 15 лістапада ў Моладзевы тэатар эстрады. Карачэўскі абвясьціў, што гледачы змогуць прагаласаваць за творцаў, якія спаборнічаюць за 5 з 16 узнагародаў. На 2011 год вызначылі наступныя намінацыі: «Найлепшая песьня на беларускай мове», «Найлепшая песьня году», «Найлепшы жаночы сьпеў», «Найлепшы мужчынскі сьпеў», «Найлепшы музычны гурт», «Адкрыцьцё году», «Найлепшы аўтар музыкі», «Найлепшы аўтар словаў», «За ўклад у разьвіцьцё беларускай эстрады», «Найлепшы альбом году», «Найлепшы канцэрт году», «Найлепшы кліп году», «Найлепшы журналіст» (музычны крытык), «Найлепшы прадусар», «Найлепшы гастрольны тур» і «Зорачка году» (найлепшы юны выканаўца). Скульптар Андрэй Хацяноўскі распрацаваў дызайн статуэткі для ўручэньня пераможцам, якая спалучала беларускі ўзор, зорку і ноты^[5]. Намесьнік кіраўніка «Сталічнага тэлебачаньня» («СТБ») Павал Каранеўскі паведаміў, што кампазытар Яўген Алейнік напісаў для ўручэньня прэміі музыку, што спалучыла клясычны, папулярны і фальклёрны кірункі. Каранеўскі прызнаў, што да конкурсу прымаюцца і заяўкі беларускіх выканаўцаў замежжа^[6]. Да разгляду прымаліся песьні створаныя ад сьнежня 2010-га да лістапада 2011-году. У экспэртную раду ўвайшло 100 чалавек. Рэжысэрамі гала-канцэрту ў менскім Палацы Рэспублікі, які прызначылі на 13 сьнежня, выступілі Вячаслаў Панін і Аляксандар Вавілаў. Білеты на канцэрт каштавалі 20—50 тыс. рублёў ($2,4—$5,9)^[7]. 1 сьнежня 2011 году кіраўніца прадусарскага цэнтру «СТБ» Настасься Гузель-Гудзіева паведаміла, што на сайце тэлеканала пачалося галасаваньне на «Прыз глядацкіх сымпатыяў»^[8]. Экспэртную раду ўзначаліў Анатоль Ярмоленка. На конкурс паступіла 545 заявак^[9]. 13 сьнежня 2011 году ў намінацыі «Лепшая песьня на беларускай мове» перамагла Алена Ланская зь песьняй «Белая ластаўка» (музыка Ўладзімера Кандрусевіча, словы Вольгі Болдыравай)^[10]. Пераможцамі ў 15 астатніх намінацыях сталі: «Найлепшая песьня году» — Зьміцер Калдун («Караблі»), «Найлепшы жаночы сьпеў» — Іна Афанасьева, «Найлепшы мужчынскі сьпеў» — Аляксей Хлястоў, «Найлепшы музычны гурт» — «Троіца», «Адкрыцьцё году» — Тэа, «Найлепшы аўтар музыкі» — Леанід Шырын, «Найлепшы аўтар словаў» — Ніна Багданава, «Найлепшы альбом году» — гурт «Сундук» (Ганна Хітрык, «Том першы»), «Найлепшая аранжыроўка» — Саша Нэма, «Найлепшы канцэрт году» — Ядвіга Паплаўская і Аляксандар Ціхановіч («Любоў-лёс» у Летнім амфітэатары 4 траўня 2011 году), «Найлепшы гастрольны тур» — гурт «Джэй Морс» («Электрыфікацыя ўсёй краіны»), «Найлепшы кліп году» — гурт «Лайтсаўнд» («Пабачымся ў Вэгасе»), «Найлепшы журналіст» — Алег Клімаў, «Найлепшы прадусар» — Максім Алейнікаў (гурт «Топлес»), «За ўклад у разьвіцьцё беларускай эстрады» — Уладзімер Мулявін (пасьмяротна, ансамбль «Песьняры») і «Зорачка году» — Лідыя Заблоцкая. Таксама адмысловыя ўзнагароды атрымалі: «Аўтарскі дэбют» — гурт «Праспэкт», «Найлепшая пастаноўка нумару» (за яркі сцэнічны вобраз) — Венера, «Найлепшы дуэт» — Вадзім Галыгін і Ільля Міцько (песьня «Толькі ты») і «За разьвіцьцё традыцыі беларускай песьні» — Міхаіл Фінберг^[11]. «Прыз глядацкіх сымпатыяў» атрымала Ірына Відава за песьню «Апошні раз»^[12].

16 лістапада 2012 году намесьнік міністра культуры Ўладзімер Карачэўскі паведаміў, што 2-ю Нацыянальную музычную прэмію мелі ўручыць у 19 намінацыях^[13]. Прыём заявак доўжыўся 2 тыдні да 1 сьнежня^[14]. 12 сьнежня 2012 году на гала-канцэрце ў менскім Палацы спорту пераможцам раздалі ўзнагароды ў намінацыях: «Найлепшая беларускамоўная песьня» — Анатоль Ярмоленка («Прыяжджайце да нас у Беларусь»), «Найлепшая песьня году» — Ларыса Грыбалёва («Ня крыўдзі мяне»), «Найлепшы поп-выканаўца» — Саша Нэма, «Найлепшы-рок выканаўца» — гурт «Open Space», «Найлепшы джаз-выканаўца» — гурт «Apple Tea», «Найлепшы этна-фольк-выканаўца» — гурт «Стары Ольса»^[a], «Адкрыцьцё году» — гурт «Аёва», «Найлепшы аўтар музыкі» — Герман («У цішыні сьвітаньня»), «Найлепшы аўтар словаў» — Яраслаў Ракіцін («Чуеш, я іду да цябе»), «Найлепшы музычны альбом» — гурт «Цягні-Штурхай(ru)» («Мне з табой пашанцавала»), «Найлепшы аранжыроўшчык» — Юры Вашчук, «Найлепшы канцэрт году» — гурт «Безь Білета» («Зорка»), «Найлепшы гастрольны тур» — Аляксандар Саладуха («Берагі»), «Найлепшы кліп году» — гурт «Лермант» («Прыгажосьць»), «Найлепшы журналіст» — Сяргей Андрыянаў, «Найлепшая музыка для кіно» — гурт «Драм Экстазі» (музыка для фільма «Салетра № 7»), «Найлепшы прадусар» — Уладзімер Кубышкін, «За ўклад у разьвіцьцё сучаснай музыкі» — Якаў Навуменка (пасьмяротна) і «Зорачка году» — Аляксандра Лакціёнава^[16]. Таксама ўручылі адмысловыя ўзнагароды: «Дэбют году» — Юлія Жыдкая, «Юбілей году» — Аляксандар Ціхановіч, «Крэатыў году» — Аляксандар Саладуха, «Надзея году» — Алена Ланская і «Дублёры году» — удзельнікі праекту «Сьпеўныя гарады» з Рагачова. На конкурс падалі каля 1000 заявак^[17].

1-21 лістапада 2013 году правялі збор заявак на 3-ю Нацыянальную музычную прэмію. Песьні, абнародаваныя з 1 лістапада 2012 году па 31 кастрычніка 2013-га, прымалі на электронную пошту: [e-mail]. Узнагароджаньне прызначылі на 16 сьнежня ў Палацы Рэспублікі^[18]. Білеты на гала-канцэрт каштавалі 50—150 тыс. рублёў ($5,3—$15,9)^[19]. 16 сьнежня 2013 году прэміяй узнагародзілі ў наступных намінацыях: «Найлепшая беларускамоўная песьня» — гурт «Ілі-ілі» за песьню «Танчыць», «Найлепшая песьня году» — Іна Афанасьева («Падаў першы сьнег», муз. Яўген Алейнік, словы Юлія Быкава), «Найлепшая поп-выканаўца» — Алена Ланская, «Найлепшы рок-выканаўца» — гурт «beZ bileta», «Найлепшы джаз-выканаўца» — гурт «Apple tea», «Найлепшы этна-фольк-выканаўца» — аркестар «Харошкі», «Найлепшы аўтар музыкі» — Леанід Шырын і Юры Вашчук («Беларусь вялікая»), «Найлепшы аўтар словаў» — Павал Берташ («Ты больш не мая», вык. Аляксей Хлястоў), «Найлепшы музычны альбом» — гурт «Крыві» («Траўка-мураўка»), «Найлепшы аранжыроўшчык» — Сьвятаслаў Пазьняк («Летняя», вык. Іскуі Абалян), «Найлепшы канцэрт году» — Прэзыдэнцкі аркестар Беларусі (рок-праект «Дым над вадой»), «Найлепшы гастрольны тур» — Гюнэш Абасава («Што ў гэтым сэрцы»), «Найлепшы кліп году» — «У нескладовае» («Станцыя», рэжысэр Зьміцер Вайценка), «Найлепшы журналіст» — Тацяна Мушынская (часопіс «Мастацтва»), «Найлепшая песьня для кіно» — «Сьляды апосталаў» у аднайменным фільме (муз. Максім Алейнікаў і Фелікс Луцкі, словы Алена Ярмаловіч, вык. Валер Дайнека), «За ўклад у разьвіцьцё сучаснай музыкі» — Эдуард Ханок, «За найлепшую харэаграфію» — «Трэнд дэлюкс», «Новыя імёны» — Юлія Фомкіна, «Народны гіт» — ансамбль «Верас» і «Найлепшы юны выканаўца» — Ільля Воўкаў^[20]. На конкурс падалі каля 300 заявак^[21].

30 кастрычніка 2014 году Нацыянальная музычная прэмія атрымала назву «Ліра». Адбор сталі праводзіць на «Агульнанацыянальным тэлебачаньні» («АНТ»), на сайце якога разьмясьцілі гіт-парад з амаль 70 песьняў. На 22 лістапада прызначылі пачатак 5 адборачных канцэртаў. На студзень 2015 году заплянавалі ўзнагароджаньне. У 4 намінацыях адбор прадугледжваў галасаваньне прафэсійнага журы і гледачоў: «Найлепшы музычны твор на беларускай мове», «Найлепшы выканаўца», «Найлепшая песьня году» і «Найлепшы кліп году». Яшчэ ў 9 намінацыях пераможцаў выбіралі толькі судзьдзі: «Найлепшы аўтар музыкі», «Найлепшы аўтар словаў», «Найлепшы аранжыроўшчык», «Прадусар году», «Найлепшы арганізатар канцэртаў», «Найлепшы музычны тэлепраект у сфэры эстраднай творчасьці», «Адкрыцьцё году», «Мэцэнат культуры Беларусі ў сфэры папулярнай эстраднай творчасьці» і «За ўнёсак у разьвіцьцё эстраднай папулярнай музыкі»^[22]. Сярод 65 песьняў на конкурсе 10 былі беларускамоўнымі^[1]. 31 студзеня 2015 году ў Палацы Рэспублікі статуэтку бронзавай дзівы ўручылі Тэа як «найлепшаму выканаўцу году», і за песьню «Чызкейк» у намінацыі «Найлепшая песьня году». Аляксандра Ціхановіча і Ядвігу Паплаўскую ўзнагародзілі «За ўклад у беларускую эстраду». Таксама зьявіліся намінацыя «Стыль году»^[23].

27 кастрычніка 2016 году, пасьля гадавога перапынку, Міністэрства культуры Беларусі абвясьціла пра пачатак адбору на прэмію «Ліра» у 12 намінацыях. Прымаліся песьні, абнародаваныя са студзеня па сьнежань 2016 году. Узнагарода складала 77 базавых велічыняў. На сайце тэлеканала «АНТ» распачалі галасаваньне ў 6 намінацыях: «Найлепшая песьня на беларускай мове», «Найлепшая выканаўца», «Найлепшы выканаўца», «Найлепшы калектыў выканаўцаў», «Найлепшая песьня году» і «Найлепшы кліп году». Журы выбірала пераможцаў у 3 намінацыях: «Найлепшы аўтар музыкі», «Найлепшы аўтар словаў» і «Найлепшы аранжыроўшчык». Арганізатары спаборніцтва вызначалі пераможцаў на прапанову журы ў астатніх 3-х намінацыях: «Адкрыцьцё году», «Стыль году» і «Нашыя за мяжой»^[24]. 27 студзеня 2017 году вызначылі фіналістаў, якімі ў намінацыі «Найлепшая песьня на беларускай мове» сталі: Кірыл Ермаковіч зь песьняй «Той дзень» (словы Р. Каладко, музыка Л. Шырын), гурт «Джэй Морс» зь песьня «Блізка» (словы і музыка Ўладзімер Пугач) і дуэт «Наві» зь песьняй «Гісторыя майго жыцьця» (словы і музыка Арцём Лук'яненка)^[25]. 9 лютага 2017 году гурт «Джэй Морс» атрымаў музычную прэмію «Ліра-2016» у 2 намінацыях «Найлепшы калектыў выканаўцаў» і «Найлепшая песьня году», якой упершыню стала беларускамоўная песьня «Блізка». У намінацыі «Найлепшая песьня на беларускай мове» перамог дуэт «Наві» зь песьняй «Гісторыя майго жыцьця». Іна Афанасьева і Саша Нэма сталі найлепшымі выканаўцамі ў жаночай і мужчынскай намінацыі. Зьміцер Калдун перамог у намінацыі «Нашыя за мяжой»^[26]. У намінацыі «Адкрыцьцё году» — гурт «Радыёхваля», «Найлепшы кліп году» — гурт «Безь Білета» («Адрас — плянэта Зямля», рэж. Міхаіл Бычанок), «Найлепшы аўтар музыкі» — Алена Атрашкевіч, «Найлепшы аўтар словаў» — Алег Жукаў, «Найлепшы аранжыроўшчык» — Сьвятаслаў Пазьняк, «Стыль году» — гурт «Правакацыя», мэцэнат культуры — ААТ «Амкадар»^[27].

Крытыка

Напачатку 2013 году Зьміцер Падбярэскі з радыё «Свабода» ў сваёй калонцы на Хартыі’97 панаракаў, што арганізатары прэміі ў сваіх намінацыях «не заўважаюць» дастаткова папулярных, але часткова зацэнзураваных у краіне артыстаў: Сяргея Міхалка, Лявона Вольскага, Аляксандара Кулінковіча^[28]. Ён жа на запыт БелаПАН раскрыў заганную практыку масавага выкарыстаньня фанаграмы на канцэртах, у той час як самі журналісты агенцыі знайшлі доказы плагіяту ў асобных сьпевах нумароў выступоўцаў^[29].

У 2014 годзе Аляксандар Чарнуха, рэдактар «Ultra-music.com», па выніках асьвятленьня трох цырымоніяў рэзка негатыўна ацаніў рэалізацыю прысваеньня ўзнагародаў музычнай прэміі: «Год за годам мы назіралі за каласальнымі недапрацоўкамі, памылкамі й прафанацыямі: узнагароду за найлепшую песьню году атрымлівае Ларыса Грыбалёва, якая сядзіць у журы, Ірыну Дарафееву блытаюць з Іскуі Абалян, у Валера Дайнэка абрываецца фанаграма, і аказваецца, што ён не ведае слоў песьні»^[30].

Сьпявачка Ірына Відава(ru), уладальнік прыза глядацкіх сімпатыяў у 2011 годзе, у шэрагу калонак на БелаПАН згаджалася з крытыкай рэалізацыі ўручэньня прэміі ад шэрагу журналістаў, прыводзячы й свае прыклады халатнасьці арганізатараў, і акцэнтавала ўвагу на неабходнасьці большай празрыстасьці ў галасаваньнях, плюралізму ў працэсе намінаваньня канкурсантаў і фармаваньні складу журы, сталасьці ў правілах конкурсу, прыцягненьня спэцыялістаў альтэрнатыўных тэлеканалаў і СМІ да яго арганізацыі, тым ня менш выводзячы значнасьць і важнасьць праекту ў нацыянальным маштабе ў цэлым^[31][32][21].

У 2013 годзе заснавальнік музычнага парталу «Experty.by» Зьміцер Безкаравайны адзначыў, што прэмія ёсьць «вялікі праект, які паказваюць па тэлебачаньні», й «за перамогу на якім людзі атрымліваюць грошы», аднак паставіў пад сумнеў якасны склад яе журы на прыкладзе аналізу другой цырымоніі^[33], што разам з іншымі недахопамі падрывае яе нацыянальны статус^[34].

Ён жа на запыт Тараса Тарналіцкага з «Белорусов и рынка» сьцвердзіў меркаваньне інтэрвіюэра аб тым, што эканамічныя праблемы дабраліся й да айчыннай эстрады з адменаю «дырэктыўнай і штучнай» цырымоніі ў 2015 году: «Ёсьць загад — робіць які-небудзь прызначаны тэлеканал. Няма загаду — ніхто не робіць. Гэта паказчык узроўню прафэсійных узаемаадносінаў унутры эстраднай супольнасьці Беларусі, яе расьпешчанасьці дзяржаўнай увагаю. За прэміяю не стаіць ні прафэсійная супольнасьць, як у многіх краінах, ні ініцыятыўная група. Мінкульт жа не павінен увязвацца ў падобныя праекты»^[35].

Павал Сьвярдлоў, рэдактар «KYKY.ORG», у аглядзе ўсіх музычных прэміяў Беларусі на 2013 год апісаў другую цырымонію як дзейства, якое «нагадвала раздачу дзяржаўных прэміяў СССР», аднак «з той розніцаю, што сярод ляўрэатаў не-не, ды й праскоквалі прадстаўнікі альтэрнатыўнай сцэны»^[34].

Заўвагі

1. Гурт вярнуў узнагароду Міністэрству культуры Рэспублікі Беларусь назад у 2020 годзе, бо «дзяржава пачала адкрыты генацыд свайго ж народу» (гл. Пратэсты ў Беларусі (2020))^[15]