Міхась Машара

Міхаі́л Анто́навіч Маша́ра (18 лістапада 1902, хутар Падсосна, Дзісенскі павет, цяпер Шаркоўшчынскі раён — 7 чэрвеня 1976, Менск) — беларускі паэт, празаік, драматург, перакладчык.

Міхась Машара лац. Michaś Mašara
Міхаіл Антонавіч Машара
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Міхаіл Антонавіч Машара
Псэўданімы	С.Антонаў; М.Каліна, Міх.Каліна, Міхась Каліна; М.Машарак; Крыптанім: М.М.
Нарадзіўся	18 лістапада 1902 хутар Падсосна, Дзісенскі павет, Віцебская губэрня
Памёр	7 чэрвеня 1976 (73 гады) Менск
Пахаваны	Паўночныя могілкі[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	Пісарчук, справавод, журналіст, рэдактар
Гады творчасьці	1927—1976
Жанр	Паэзія, проза, драматургія, пераклад
Мова	беларуская мова[1], расейская мова[1] і польская мова[1]
Дэбют	часопіс «Заранка», 1927
Значныя творы	Трылёгія раманаў «Крэсы змагаюцца» (1966), «Сонца за кратамі» (1968) і «Лукішкі» (1970)
Прэміі	Ордэн Чырвонай Зоркі Ордэн «Знак Пашаны»
Узнагароды
Творы на сайце Knihi.com
Міхась Машара ў Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў сялянскай сям’і, у засьценку Падсосна (Дзісенскага пав. Віленскай губ., цяпер Шаркаўшчынскі раён). Дзяцінства правёў у вёсцы Таболы (Дзісенскага павету, цяпер Шаркоўшчынскі раён). Навучаньне пачаў у шкунцікаўскай народнай школе, якую скончыў напярэдадні Першай сусьветнай вайны. Там употай ад настаўнікаў упершыню прачытаў беларускамоўныя выданьні зь вершамі Янкі Купалы, Якуба Коласа і Францішка Багушэвіча.

З дапамогай школьнага настаўніка ўладкаваўся на пасаду пісарчука ў канцылярыю Ігуменскай воласьці (Менская губэрня). За год працы назьбіраў грошай на падручнікі і навучаньне ў вышэйшай пачатковай школе (пазьней — працоўная школа 2-й ступені) ў Глыбокім (Дзісенскі павет, Віленская губэрня), якую скончыў у 1918 годзе. Тамсама пачаў пісаць вершы па-расейску, але пасьля крытыкі настаўніка літаратуры амаль на 10 гадоў адмовіўся ад вершаскладаньня.

Працаваў справаводам зямельнага аддзела Германавіцкага валаснога выканаўчага камітэта (Дзісенскі павет), удзельнічаў у разьмеркаваньні насеньня між беднякамі. Падчас польскай акупацыі ўпершыню трапіў пад арышт, але яго выпусьцілі пад нагляд паліцыі як непоўнагадовага.

У 1920 г. добраахвотна далучыўся да Чырвонай Арміі ў якасьці сувязіста 18-й Паўночнай стралковай дывізіі, удзельнічаў у баях у Польшчы. Пасьля акружэньня і інтэрнаваньня дывізіі на 11 месяцаў трапіў у лягер Зальцьведаль^[2] для палонных у Саксоніі (Нямеччына), а па заключэньні Рыскай мірнай дамовы — яшчэ на 8 месяцаў у канцэнтрацыйны лягер «Шчыпёрна» ў Верхняй Сылезіі (Польшча), які вызначаўся жорсткімі ўмовамі для вязьняў.

У лістападзе 1923 г. трапіў пад заклік у польскае войска, скончыў фэльчарскую школу. Да пачатку 1925 г. у санітарным батальёне ў Горадні. Пасьля дэмабілізаваньня вярнуўся ў Таболы, ствараў гурткі Беларускай сялянска-работніцкай грамады (БСРГ), працаваў інструктарам у яе Цэнтральным камітэце.

Пасьля разгрому БСРГ у пачатку 1927 г. рэдагаваў віленскую газэту «Наша воля». Пасьля трэцяй яе канфіскацыі трапіў пад арышт, затым яго перавезьлі на допыты ў Глыбокае, адтуль амаль празь месяц — у віленскую турму Лукішкі, дзе прасядзеў больш за 4 гады. У астрозе зноў пачаў пісаць вершы, якія здолеў перадаць на волю. Яго першы паэтычны зборнік «Малюнкі» выдала ў 1928 г. Зоська Верас на ўласныя грошы.

Па вяртаньні з турмы дамоў ажаніўся. Да 1939 г. працаваў лесарубам і плытагонам. Тым часам выйшлі з друку яго зборнікі «На сонечны бераг» (1934), «Напрадвесьні» (1935), паэмы «Сьмерць Кастуся Каліноўскага» (1934), «Вясельле» (1934) і «Мамчына горка» (1936), п’есы «Вось тут і зразумей» (1934), «Чорт з-пад печча» (1935) і «Лёгкі хлеб» (1936)^[3]. Зборнік жа «З-пад стрэх саламяных» (1937) канфіскавалі, а «З ваколіцаў сініх балот» страцілі да выданьня.

З прыходам у Заходнюю Беларусь Чырвонай Арміі яго запрасілі на пасаду кіраўніка аддзела народнай асьветы ў валасны выканкам Шаркаўшчыны, абралі дэпутатам Народнага Сходу, які праходзіў у Беластоку, улучылі ў склад дэлегацыі ад Беларусі на сэсію Вярхоўнага Савета СССР. У Беластоку адбылося і знаёмства зь Янкам Купалам і Якубам Коласам. У 1940 г. стаўся чальцом Саюза пісьменьнікаў Беларусі.

Падчас нямецка-савецкай вайны працаваў у газэтах «Зьвязда», «Савецкая Беларусь» і «Партызанскае слова», у рэдакцыі радыёвяшчаньня ў Маскве, а вярнуўшыся ў пачатку 1944 году ў Беларусь, — галоўным рэдактарам літаратурна-драматычнага вяшчаньня беларускага радыё. Тым часам напісаў шмат вершаў і апавяданьняў. У 1944 г. надрукавалі яго паэтычны зборнік «Беларусі», які ўвабраў вершы, напісаныя ў час вайны.

Пасьля вайны пераехаў у Менск, працаваў загаднікам аддзела літаратуры і мастацтва рэдакцыі часопіса «Полымя» (1945—1947), загаднікам аддзела літаратуры навукі і мастацтва ў «Настаўніцкай газэце» (1947—1949), працягваў пісаць творы. Убачылі сьвет такія кнігі, як «Выбраная лірыка» (1945), «Праз навальніцы» (1948), «Урачыстасьць» (1952), «Выбраныя творы» (1958), «Ад родных аселіц» (1959), «Мая азёрная краіна» (1962).

У 1960—1970-я гады ў жанры прозы стварыў трылёгію, прысьвечаную вызваленчыму руху Заходняй Беларусі, куды ўвайшлі раманы «Крэсы змагаюцца» (1966), «Сонца за кратамі» (1968) і «Лукішкі» (1970). Таксама напісаў раманы «Ішоў дваццаты год» (1973) і «Прыйдзе час» (1975). У 1975 г. выйшла з друку і кніга яго ўспамінаў «Старонкі летапісу».

Перакладаў на беларускую мову паэтычныя і празаічныя творы Аляксандра Блока, Сяргея Ясеніна, Мікалая Гогаля, Канстанціна Сіманава і Фёдара Гладкова з расейскай, Максіма Рыльскага і Паўла Тычыны з украінскай, Генрыка Сянкевіча і Уладзіслава Бранеўскага з польскай. У сваю чаргу, яго творы перакладаліся на розныя мовы.

Шэраг яго вершаў беларускія кампазытары Мікалай Аладаў, Зьміцер Лукас, Юры Семяняка і Аляксей Туранкоў^[4] паклалі на музыку. Для дзяцей пісаў вершаваныя казкі і паэмы, што выйшлі асобнымі выданьнямі, — «Зязюльчыны сьлёзы» (1961), «Зелянушка і Кракатушка» (1964), або друкаваліся на старонках пэрыёдыкі.

Узнагароджваўся ордэнамі Чырвонай Зоркі (1943), «Знак пашаны» (1967), мэдалямі.

Пахаваны на Паўночных могілках у Менску.

Асабісты архіў, набыты Цэнтральнай навуковай бібліятэкай імя Якуба Коласа ў 1983 годзе ў жонкі, захоўваецца ў аддзеле рэдкіх кніг і рукапісаў пад №32 і складаецца з 539 адзінак захаваньня за 1922—1982 гг.^[5]

Творчасьць

• «Малюнкі» (паэтычны зборнік, 1928)
• На сонечны бераг! Вільня, 1934;
  • S-wicz. M. Mašara. Na soniečny bierah. Vilnia, 1934 hod.  (пол.) // Przegląd Wileński : газэта. — 1934, 21 października. — № 16—17. — С. 11.
• Міхась Машара. Сьмерць Кастуся Каліноўскага. У 70-тыя ўгодкі яго сьмерці.  (бел.) // Шлях моладзі : часопіс. — 1934, травень. — № 5 (65). — С. 12—16.
• Міхась Машара. Сьмерць Кастуся Каліноўскага. У 70-тыя ўгодкі яго сьмерці.  (бел.) // Шлях моладзі : часопіс. — 1934, чэрвень. — № 5 (65). — С. 11—16.;
  • Ст. Станкевіч. Кнігапіс. Міхась Машара: На сонечны бераг, зборнік вершаў, Вільня, 1934 г., бач. 78 і Сьмерць Кастуся Каліноўскага, поэма, Вільня, 1934г., бач. 19. // Калосьсе : часопіс. — 1935. — № 1. — С. 56—59.
• «Вясельле» (паэма, 1934);
• Напрадвесьні Вільня, 1935;
• «Мамчына горка» (паэма, 1936);
• «Маладая Беларусь», «З асьнежаным ветрам» (вершы) // Маладая Беларусь : часопіс. — 1936. — № 1. — С. 3—5.
• «З-пад стрэх саламяных» (зборнік, 1937);
• «З ваколіцаў сініх балот» (страчаны, ня выдадзены зборнік)
• «Беларусі» (паэтычны зборнік, 1944);
• Выбраная лірыка. Менск, 1945;
• «Праз навальніцы» (зборнік, 1948);
• «Урачыстасьць» (зборнік, 1952);
• Выбраныя творы Менск, 1958;
• «Ад родных аселіц» (зборнік, 1959);
• «Зязюльчыны сьлёзы» (збор вершаваных казак, 1961);
• Мая азёрная краіна: Выбранае. Менск, 1962;
• «Зелянушка і Кракатушка» (збор вершаваных казак, 1964);
• Крэсы змагаюцца Раман-хроніка. Менск, 1966;
• Сонца за кратамі: Раман-хроніка. Менск, 1968;
• Лукішкі: Раман-хроніка. Менск, 1970;
• «Ішоў дваццаты год» (раман, 1973);
• «Прыйдзе час» (раман, 1975);
• Старонкі летапісу: Кніга ўспамінаў. Менск, 1975.

На летувіскай мове

• Michas Mašara. Popiečio tai buvo laikas… Kaime, kaime tu, paskendęs… (па-беларуску: Быў пасьляабедзенны час… У вёсцы, у вёсцы ты патануў…)  (лет.) // Vertė Ona Miciūtė; redaktorius ir leidėjas Zigmas Prantkelevičius. Pagalbininkai: Prantkelevičius, Zigmas (1912-1967); Karosas, Jonas (1912-1975). Piūvis (па-беларуску: Разрэз) : dailės ir literatūros vienrartinis leidinys (па-беларуску: літаратурна-мастацкае аднаразовае выданьне). — Vilnius: «Patria», 1938. — С. 13, 14.