Вешала

Вешала — село во Општина Тетово, во областа Долен Полог, во околината на градот Тетово.

Вешала
Воздушен поглед на селото
Вешала Местоположба на Вешала во Македонија Вешала на карта
Координати 42°3′38″N 20°50′48″E
Регион	Полошки
Општина	Тетово
Област	Долен Полог
Население	291 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	1217
Повик. бр.	044
Шифра на КО	28010
Надм. вис.	1.120-1.270 м
Вешала на општинската карта Атарот на Вешала во рамките на општината
Вешала на Ризницата

Географија и местоположба

Поглед на селото

Ова село се наоѓа во областа Долен Полог, во високиот северозападен дел на подрачјето на Општина Тетово, а чиј атар се издига до сртот на Шар Планина, каде се допира со државната гранична линија со Косово.^[2] Селото е планинско, чии куќи се издигаат на надморска височина од 1.120 до 1.270 метри. Од централното место Тетово, селото е оддалечено 14 километри.^[2]

Селото е оддалечено од македонско-косовската граница само 4 километри. Атарот на селото Вешала граничи со атарот на Бозовце (на запад), со атарите на селата Лисец, Шипковица и Бродец (на исток), на југ граничи со Општина Боговиње, а на север со Косово.

До селото води асфалтен пат, кој се двои од регионалниот пат 1209 пред селото Шипковица.

Селото се наоѓа во горниот тек на Пена на Шар Планина, сместено на височина од околу 1.200 метри. Непосредно над селото се наоѓаат познати планински превои: еден е североисточно од врвот Кобилица и е висок 2.175 метри, а другиот е источно од врвот Караниколица и е висок 2.060 метри. Преку овие превои се движело помеѓу Полог и Метохија. Водата за пиење во селото се добива од шест чешми, кои се наоѓаат во селото. Чешмите се викаат Епр, Чукси, Буке, Езене, Џине и Ливаде. Називите на чешмите најчесто се по маалата во кои се наоѓаат. И на атарот на селото има извори, како што се Личе, Дели Река, Кајнак Ме Дисме, Извор и други.^[3]

Месностите во атарот на селото ги носат следниве имиња: Селиште, Крушница, Бачило, Дервен, Вардишта, Ограде, При Бозовце, Рамниште, Мачиште, Горно Селиште, Вора (Гробишта), Личе и Мурава.^[3]

Селото има многу збиен тип и е поделено во пет маала. Маалата се нарекуваат Епр (Горно), Зене, Буке, Љурес и Џине. Првото маало го добило по својата местоположба, додека останатите по родовите. Куќите во селото се свртени кон југоисток.^[3]

Историја

Вешала во 1903 година

Селото Вешала е постаро село од муслиманските доселувања. Предците на денешните албански муслимани, кои се населиле во селото околу 1800-тите години, затекле староседелско македонско христијанско население. По почетокот на доселувањата на Албанците, Македонците почнале да се иселуваат. Сепак, од Македонците останало името на селото и словенските топоними.^[3]

Денес, не е возможно да се соберат податоци за иселените Македонци, бидејќи во Вешала и во соседните села не постојат нивни потомци кои би говореле за тоа. Албанците за иселените Македонци не кажуваат ништо, бидејќи тие се иселиле поради нив. Нема видливи траги од старини.^[3]

По едно кажување, селото најпрвин се наоѓало на месностите Селиште и Горно Селиште, кои се наоѓаат недалеку од денешната местоположба. На Селиште се наоѓа издашната вода Извор.^[3]

Првата џамија во селото била изградена кон крајот на XIX век. Во 1930 година, старата џамија била срушена и на нејзино место била изградена нова.^[3]

Стопанство

Атарот на селото е мошне голем и зафаќа површина од 31,6 км². На него преовладуваат пасиштата на површина од 1.546,7 хектари, на шумите отпаѓаат 906 хектари, а на обработливото земјиште отпаѓаат 605,8 хектари.^[2]

Селото, во основа, има мешовита земјоделска функција. Во него работи продавница.^[2]

Месното население претежно се занимава во сточарство.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 865 —     1953 972 +12.4% 1961 898 −7.6% 1971 1.299 +44.7% 1981 1.405 +8.2%	Година Нас. ±% 1991 0 −100.0% 1994 1.045 —     2002 1.222 +16.9% 2021 291 −76.2%

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Вешала живееле 440 жители, сите Албанци.^[4]

Според Афанасиј Селишчев во 1929 година, Вешала — село во Селечка општина и има 132 куќи со 690 жители Албанци.^[5]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 600 Албанци.^[6]

Вешала било големо село, коешто во 1961 година броело 898 жители, од кои 778 биле Албанци, а 105 жители се изјасниле како Турци, додека во 1994 година бројот се зголемил на 1.045 жители, целосно албанско население.^[2]

Според пописот од 2002 година, во селото Вешала живееле 1.222 жители, од кои 1.207 Албанци, 1 Влав, 1 Србин и 13 останати.^[7]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живеел 291 жител, од кои 241 Албанец и 50 лица без податоци.^[8]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	440	—	865	972	898	1.299	1.405	0[заб 1]	1.045	1.222	291

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[9]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[10]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[11]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[12]

Родови

Денес, во Вешала живеат муслимански Албанци, кои се доселиле во селото на почетокот на XVIII век.^[3]

Според истражувањата од 1948 година, родови во селото се:

• Доселеници: Бакалар или Бака (12 к.), дошле од Северна Албанија. Името го добиле по некој предок кој на коњ носел роба и ја продавал по селата („како бакал“). Во селото дошле на почетокот на XIX век и го знаат следниов родослов: Рамадан (жив, 62 години во 1948 г.)-Амза-Фасли-Јусуф-Зенула, кој се доселил со браќата Скендер и Абдула. Зенула е основач на родот Бакалар; Скендере (11 к.), потекнуваат од предокот Скендер, кој е брат на основачот на родот Бакалар. Куќите им се во маалото Зене; Клајалар (8 к.), потекнуваат од предокот Абдула, кој е брат на основачите на родовите Бакалар и Скендере. Куќите им се во маалото Зене. Името Клајалар го добиле како потсмев во селото; Љурес (19 к.), името го добиле по местото од каде што се доселени во Северна Албанија. Нивните предци ограбиле некого на старото место и затоа дошле во Вешала како сиромаси. Дошле како и претходните родови и куќите им се во посебно маало; Реџалар (20 к.), по потекло од Љума во Северна Албанија и тука дошле околу 1810-тите години. Го знаат следниов родослов: Ајет (жив, 75 години во 1948 г.)-Деар-Раман-Реџеп, основач на родот кој се доселил. Живеат во Горно Маало; Кадриалар (18 к.), имаат исто потекло како претходниот род и се доселиле во исто време со нив; Кице (6 к.), доселени се од селото Кице во Љума, Северна Албанија. Во Вешала дошле околу 1830-тите години и го знаат следниот родослов: Мемет (жив, 60 години во 1948 г.)-Али-Мислим-Али, кој се доселил. Куќите им се во маалото Буке; Буке (6 к.), доселени се од селото Буке во Љума, северна Албанија. По името на селото го добиле родовското име и името на маалото во кое живеат. Во Вешала дошле заедно со родот Кице; Џине или Османлар (31 к.), доселени се од некое село Дукаќин во Албанија. Во селото живеат од средината на XIX век и го знаат следниов родослов: Селим (жив, 47 години во 1948 г.)-Ќазим-Мурат-Ајдар, кој се доселил со браќата и синовите. Куќите им се во посебно маало и Лосталар (14 к.), доселени се од Северна Албанија. Во Вешала живееле најпрвин во сламени куќи и има приказна дека еднаш некоја мечка се качила на куќата и тие ја истерале со „лостови“. Оттаму и родовското име. Живеат во маалото Зене.

Иселеништво

Во 1948 година се знаело за иселените родови Вешалар (8 к.), кои заминале во Ѓермо, Кадријови (3 к.), кои се преселиле во низинското село Требош и Али Ага (1 к.), кој заминал во потпланинското село Голема Речица.^[3]

Во поново време, забележан е трендот на иселување на месното население, претежно во странство.

Општествени установи

• ПУ „Беса“ - подрачно основно училиште за ученици од прво до петто одделение, во состав на ОУ „Беса“ - Мала Речица^[13][14]

• 
  Основното училиште
• 
  ООпштествен објект

Самоуправа и политика

Во XIX век, Вешала било село во Тетовската каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Тетово, која била проширена по новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било дел од некогашната Општина Шипковица.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Тетово. Селото припаѓало на некогашната општина Тетово во периодот од 1955 до 1965 година.

Во периодот 1952-1955, селото било во рамките на тогашната Општина Шипковица, во која покрај селото Вешала, се наоѓале и селата Бозовце, Бродец, Вејце, Гајре, Лисец, Селце и Шипковица. Во периодот 1950-1952, селото било седиште на некогашната општина Вешала, во која влегувале селата Бозовце и Вешала.

Избирачко место

Во селото постојат избирачките места бр. 2086 и 2087 според Државната изборна комисија, сместени во просториите на основното училиште.^[15]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 1.183 гласачи.^[16] На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 1.163 гласачи.^[17]

Културни и природни знаменитости

Археолошки наоѓалишта

• Киша - археолошко наоѓалиште^[18]

Џамии^[19]

• Џамија — главна селска џамија

Реки

• Пена — река под селото;
• Караниколичка Река — притока на Пена; и
• Река е Кепит — притока на Пена.

Езера

Во атарот на селото се наоѓаат познатите шарпланински езера Голем, Мал и Црн Ѓол (Караниколички Езера).

Споменици

• Спомен-плоча на НОБ

• 
  Џамијата
• 
  Караниколичка Река во селото
• 
  Споменик на НОБ
• 
  Река е Кепит кај селото
• 
  Караниколичко Езеро (или Голем Ѓол)
• 
  Мал Ѓол

Личности

Родени во или по потекло од Вешала

• Џеват Адеми (р. 8 декември 1962) - македонски политичар, генерален секретар и портпарол на НДП. Бил висок член на ОНА; и
• Шпат Касапи (р. 1 мај 1985) - македонски пејач.

Галерија

• 
  Поглед во селото
• 
  Селска чешма

Поврзано

• Општина Тетово
• Долен Полог