Karp

Karp^[3] (Cyprinus carpio) – gatunek słodkowodnej ryby z rodziny karpiowatych (Cyprinidae). Hodowany i poławiany na dużą skalę jako ryba konsumpcyjna.

Ten artykuł dotyczy ryby. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Karp

Cyprinus carpio[1]
Linnaeus, 1758
Sazan – dzika forma karpia
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	karpiokształtne
Rodzina	karpiowate
Rodzaj	Cyprinus
Gatunek	karp
Synonimy Carpio vulgaris Rapp, 1854 Cyprinus atrovirens Richardson, 1846 Cyprinus bithynicus Richardson, 1857 Cyprinus carpio anatolicus Hankó, 1925 Cyprinus carpio carpio Linnaeus, 1758 Cyprinus carpio caspicus Walbaum, 1792 Cyprinus carpio communis Anonymous, 1996 Cyprinus carpio elongatus Walecki, 1863 Cyprinus carpio fluviatilis Pravdin, 1945 Cyprinus carpio gibbosus Kessler, 1856 Cyprinus carpio lacustris Fitzinger, 1832 Cyprinus carpio monstrosus Walecki, 1863 Cyprinus carpio oblongus Antipa, 1909 Cyprinus carpio specularis Lacepède, 1803 Cyprinus chinensis Basilewsky, 1855 Cyprinus conirostris Temminck & Schlegel, 1846 Cyprinus coriaceus Lacepède, 1803 Cyprinus elatus Bonaparte, 1836 Cyprinus hungaricus Heckel, 1837 Cyprinus macrolepidotus Meidinger, 1794 Cyprinus macrolepidotus Schinz, 1822 Cyprinus macrolepidotus Hartmann, 1827 Cyprinus mahuensis Liu & Ding, 1982 Cyprinus melanotus Temminck & Schlegel, 1846 Cyprinus nordmannii Valenciennes, 1842 Cyprinus nudus Bloch, 1784 Cyprinus obesus Basilewsky, 1855 Cyprinus regina Bonaparte, 1836 Cyprinus regius Nau, 1791 Cyprinus rex Walbaum, 1792 Cyprinus rexcyprinorum Bloch, 1782 Cyprinus rondeletii Shaw, 1802 Cyprinus specularis Lacepède, 1803 Cyprinus specularis Gronow, 1854 Cyprinus viridescens Lacepède, 1803 Cyprinus vittatus Valenciennes, 1842
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
narażony na wyginięcie
Zasięg występowania
Występowanie karpia na świecie

Występowanie

Zlewiska mórz Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. Liczne odmiany hodowlane są rozpowszechnione zarówno w hodowli, jak i w wodach otwartych na całym niemal świecie.

Żyje w głębokich rzekach, starorzeczach, odnogach lub rozlewiskach.

Historia

Karp, jako gatunek, powstał na drodze naturalnej poliploidyzacji na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu w okolicach Morza Kaspijskiego i wschodniej Anatolii^[4]. Forma dzika (sazan^[3]) występowała pierwotnie w Europie południowo-wschodniej i Azji zachodniej w zlewiskach mórz Egejskiego, Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. Najwcześniej karp został udomowiony w Chinach (V w. p.n.e.). Już z roku 350 p.n.e. pochodzą pierwsze wzmianki o karpiu w Europie. Znajdujemy je u Arystotelesa. O karpiu pisze też Pliniusz Starszy (23–79 n.e.) w swojej Historii Naturalnej. W Europie była to pierwsza ryba hodowana w sztucznych stawach, zakładanych przy klasztorach. Od VII do XII wieku nastąpił szybki rozwój rybactwa w majątkach klasztornych Belgii, Francji, Niemiec i na Bałkanach. Jest jedną z najważniejszych ryb hodowlanych.

W Polsce karp jest gatunkiem obcym, sprowadzonym pomiędzy XII a XIII wiekiem, prawdopodobnie z hodowli cystersów czeskich lub morawskich^[5].

Na świecie odławia się ok. 200 tys. ton karpia rocznie. W Polsce stanowi połowę odławianych ryb słodkowodnych. Przez wędkarzy uważany jest za rybę waleczną i przebiegłą.

W Polsce w okresie powojennym został uznany za jedno z podstawowych dań wigilijnych, głównie ze względu na najniższą cenę i łatwość hodowli, która skłoniła ówczesne władze państwowe do jego masowej hodowli na potrzeby świąteczne^[6][7].

W 2016 Sąd Najwyższy w Polsce wydał wyrok, w którym uznano sprzedaż żywych karpi w torebkach bez wody za znęcanie się nad zwierzętami^[8].

Budowa

Szkielet karpia

Osiąga ponad 1 m długości i masę ponad 30 kg (największy złowiony ważył 51,2 kg)^[9]. Najcięższy karp złowiony w Polsce ważył 39,60 kg^[10]. Ciało wydłużone, wrzecionowate, prawie okrągłe w przekroju poprzecznym. Otwór gębowy dolny, mięsisty, zaopatrzony w 2 pary wąsików. Łuski cykloidalne, duże, mocno osadzone w skórze. Płetwa grzbietowa jest bardzo długa.

Grzbiet ciemny, zielonkawobrązowy lub szarozielony, boki jaśniejsze, ciemnooliwkowe ze złotym połyskiem, brzuch żółtawo- lub kremowobiały. Płetwy nieparzyste szarawoniebieskie, parzyste czerwonawe.

Liczne odmiany hodowlane karpia odznaczają się często silnie wygrzbieconym i szerokim ciałem oraz różnym stopniem zaniku łusek. Występują odmiany zupełnie bezłuskie lub z łuskami tylko w pobliżu nasad poszczególnych płetw. Wyhodowano również liczne odmiany ozdobne (czerwone, białe, pomarańczowe i wielobarwne). Niektóre odmiany hodowlane karpia:

• lustrzeń, karp królewski (dawniej karp galicyjski) – odmiana wyhodowana w Polsce, w Kaniowie^[11], silnie wygrzbiecone ciało oraz rząd dużych łusek wzdłuż linii bocznej i w okolicach głowy;
• karp pełnołuski;
• karp bezłuski (golec);
• karp koi – ozdobna odmiana w wielu wariantach z efektownym ubarwieniem – białe, zwykle z plamami pomarańczowymi, czerwonymi lub czarnymi. Często hodowana w ozdobnych zbiornikach przydomowych (stawach, sadzawkach i oczkach ogrodowych). Pochodzi z Japonii, ryba ma zwykle 30–40 cm długości, może dochodzić do 75 cm. Poszczególne odmiany hodowlane (ponad 100) różnią się zarówno ubarwieniem, jak i ułuszczeniem. Przebywa przy dnie, gdzie ryje podłoże i wygrzebuje pokarm. Żywi się głównie roślinami i glonami, a także drobnymi zwierzętami wodnymi. Jak wszystkie odmiany hodowlane, koi jest wrażliwy na zimną wodę;
• karp zatorski – unikalna odmiana lokalna. Karp zatorski jest lustrzeniem o ułuszczeniu wieńcowym, strzałkowym lub siodełkowym i ubarwieniu oliwkowo-niebieskim.

  

  Karp i jego szkielet, miedzioryt kolorowany (Johann Daniel Meyer, 1748)^[12]

Lustrzeń

Karpie z Wełtawy

Odżywianie

Żywi się larwami owadów, mięczakami, skorupiakami, glonami oraz innymi organizmami zwierzęcymi i roślinami.

Rozród

Dojrzewa w 3–4 roku życia, samce rok wcześniej niż samice. Trze się w maju i czerwcu w płytkiej, silnie zarośniętej wodzie. Tarło przebiega bardzo hałaśliwie, w jego trakcie tarlaki bardzo często wyskakują ponad powierzchnię wody. Ikra jest przyklejana do roślinności wodnej, wylęg następuje po 3–5 dniach. Młode zaraz po wylęgu mierzą około 5 mm, mają duży pęcherzyk żółtkowy oraz specjalne gruczoły, które umożliwiają im przyczepianie się do roślinności wodnej przez okres 3–14 dni, w zależności od odmiany. Po wchłonięciu woreczka żółtkowego odżywiają się planktonem. Po osiągnięciu około 2 cm długości zaczynają odżywiać się fauną denną.

Choroby

Może być nosicielem wirusa Cyvirus cyprinidallo2 powodującego martwicę układu krwiotwórczego karasi(inne języki), ale sam nie cierpi na tę chorobę^[13].

Znaczenie gospodarcze

Karp bezłuski.

Karp jest jedną z najważniejszych ryb gospodarczych. Jest hodowany w stawach od tysięcy lat, został wprowadzany do wód otwartych. Chętnie poławiany przez wędkarzy na grunt (tzw. wędkarstwo karpiowe) i spławik.

Karp występuje obecnie w ok. 60 krajach na wszystkich kontynentach (z wyłączeniem Antarktydy). W wielu z nich jest uważany za szkodnika. W Stanach Zjednoczonych oraz w Australii jest uznawany za groźny gatunek inwazyjny. W tym drugim kraju, wobec braku tradycji konsumpcji tej ryby, produkuje się z karpi nawóz. W Polsce karp stanowi 80% zarybień wód otwartych. Budzi to duże kontrowersje, gdyż jest to gatunek obcy i ma niekorzystny wpływ na zbiornik, do którego jest wpuszczany (zamulenie wody oraz degradacja dna).

W 2013 roku w Polsce wyprodukowano 18,8 tys. ton karpia, około tysiąc ton więcej, niż w 2012 r.^[14]

Wartość odżywcza Karp świeży (100 g)

Wartość energetyczna 461 kJ (110 kcal) Białka 18,0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 39% 39% 39% 39% M 32% 32% 32% 32% Węglowodany 0,0 g Tłuszcze 4,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,67 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 1,49 g Wielonienasycone 0,7 g omega-3 0,28 g α-Linolenowy (ALA) 0,12 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 7,5% 7,5% 7,5% 7,5% omega-6 0,42 g Linolowy (LA) 0,31 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,6% 2,6% 2,8% 2,8% M 1,8% 1,8% 2,2% 2,2% Woda 76,6 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,1% 2,1% 2,1% 2,1%

Witaminy Witamina C 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% Tiamina (B1) 0,068 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,2% 6,2% 6,2% 6,2% M 5,7% 5,7% 5,7% 5,7% Ryboflawina (B2) 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8% Niacyna (B3) 1,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 9,4% 9,4% 9,4% 9,4% Witamina B6 0,17 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 11% 11% M 13% 13% 10% 10% Foliany 0,01 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% Kobalamina (B12) 0,002 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 83% 83% 83% 83% M 83% 83% 83% 83% Witamina A 0,044 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,3% 6,3% 6,3% 6,3% M 4,9% 4,9% 4,9% 4,9% Witamina D 0,005 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 33% 33% 33% 25% M 33% 33% 33% 25% Witamina E 0,63 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,2% 4,2% 4,2% 4,2% M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2% Makroelementy Fosfor 215 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 31% 31% 31% 31% M 31% 31% 31% 31% Wapń 10 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,0% 1,0% 0,8% 0,8% M 1,0% 1,0% 1,0% 0,8% Magnez 12 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,8% 3,8% 3,8% M 3,0% 2,9% 2,9% 2,9% Potas 387 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,2% 8,2% 8,2% 8,2% M 8,2% 8,2% 8,2% 8,2% Sód 30 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,3% 2,5% M 2,0% 2,0% 2,3% 2,5% Mikroelementy Jod 0,0015 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% M 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% Żelazo 0,7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,9% 8,8% 8,8% M 8,8% 8,8% 8,8% 8,8% Miedź 0,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 11% 11% 11% 11% Cynk 0,9 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 8,2% 8,2% 8,2% 8,2% Mangan 0,05 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,2% 2,2% 2,2% 2,2%

Dane liczbowe na podstawie: [15] Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[16]

Ilość aminokwasów w 100 g[15]
Nazwa	Ilość w mg
Izoleucyna	942
Leucyna	1432
Lizyna	1432
Metionina	546
Cystyna	206
Fenyloalanina	649
Tyrozyna	610
Treonina	786
Tryptofan	229
Walina	1129
Arginina	1063
Histydyna	384
Alanina	1118
Kwas asparaginowy	1725
Kwas glutaminowy	2585
Glicyna	1118
Prolina	1083
Seryna	971

Ochrona w Polsce

• Wymiar oraz okres ochronny: Od 1 stycznia 2020 wymiar oraz okres ochronny tego gatunku określony jest w zezwoleniu, dlatego może być różny dla uchwał konkretnych okręgów PZW^[17].
• Limit dziennego połowu: 3 sztuki (razem z brzaną)^[18].

Zobacz też

Zobacz kolekcję cytatów Karp w Wikicytatach

• ryby Polski