Sierpc - Wikiwand

Sierpc – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, nad rzeką Sierpienicą przy jej ujściu do Skrwy, około 40 km na północ od Płocka. Siedziba władz powiatu sierpeckiego.

Szybkie fakty

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa płockiego.

Założone w 1322 roku jako miasto duchowne w powiecie sierpeckim województwa płockiego, prawa miejskie potwierdzone w 1389 roku, gdy Sierpc stał się własnością prywatną^[3].

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 16 941 mieszkańców, będąc 33. najludniejszym miastem w województwie^[1].

Remove ads

Warunki naturalne

Miasto Sierpc leży na Wysoczyźnie Płońskiej. Według danych z roku 2002^[4] Sierpc ma obszar 18,6 km², w tym:

użytki rolne: 68%
użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 2,18% powierzchni powiatu.

Demografia

Według danych Urzędu Miasta z 31 grudnia 2018 r. miasto miało 17962 mieszkańców^[5].

Dane z 31 grudnia 2018^[5]:

Więcej informacji Opis, Ogółem ...

Opis	Ogółem	Kobiety	Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	17 962	100	9 529	53,05	8 433	46,95
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	965,7	512,31	453,39

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i jest notowana od XII wieku. Nazwę w formie Seprch notuje falsyfikat mogileński, dokument datowany na 1065, który został podrobiony prawdopodobnie w XII wieku. Do XVI wieku nazwa miejscowości brzmiała Sierpcz. W 1322 zanotowana w formie Seprcz, w 1383 de Seprcze^[7].

Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Sierpek z dodaniem przyrostka dzierżawczego *-jь. Wywodzi się od słowiańskiego imienia złożonego Siepraw lub Wszepraw oznaczającego „ten, który będzie prawy” lub ten, który jest zawsze prawy. W wyniku procesów lingwistycznych nazwa miasta upodobniła się do nazwy narzędzia rolniczego sierpa^[7].

Historia

Podsumowanie

Perspektywa

Ta sekcja od 2009-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Średniowiecze wczesne

Ukształtowanie terenu, na którym położone jest miasto, nasuwa przypuszczenie, że dawno temu rozciągało się tu jezioro. Już jednak na rok 400 p.n.e. datowane są pozostałości osad ludzkich na tym terenie. Genezą założenia miasta było prawdopodobnie miejsce noclegu podróżnych przemierzających gęste bory szlakiem bursztynowym z Pomorza na południe. Już w X w. Sierpc był znaczącym grodem – istnieją wzmianki mówiące o erygowanej w 1003 r. parafii i budowie kościoła w miejscu pogańskiej świątyni^[8]. W XII w. raz na tydzień odbywały się tu targi. Ponadto rozwijało się rzemiosło. Prawdopodobnie już wtedy istniała kasztelania sierpecka.

Średniowiecze późne

Osobny artykuł: Kalendarium historii Sierpca.

W roku 1322 książę Wacław dokonuje z biskupem płockim zamiany pewnych wsi i gruntów w celu rozbudowy Płocka, oddając mu w zamian między innymi wieś Sierpc z prawem zbudowania w Sierpcu zamku i lokowania miasta na prawie średzkim. W 1356 roku, po pożarze, król Polski Kazimierz III nadaje Sierpcowi prawo magdeburskie^[9].

Od tego czasu zaznacza się rozwój miasta Sierpca dzięki ożywionemu handlowi. W roku 1495 księstwo płockie, w którego granicach znajdował się Sierpc, zostało przyłączone do Korony Królestwa Polskiego. W XV i XVI wieku niezwykle rozwinęło się sukiennictwo. O bogactwie miasta świadczy fakt, że istniały w nim wówczas 4 kościoły.

Nowożytność i XIX w.

W latach 1530, 1630 i 1794 miały miejsce wielkie pożary miasta. Poważne zniszczenia miały także miejsce podczas potopu szwedzkiego. W wyniku drugiego rozbioru Sierpc włączono do Królestwa Prus, a po wojnach napoleońskich na wiele lat stał się częścią Cesarstwa Rosyjskiego, wchodził w skład województwa płockiego i guberni płockiej. W okolicy Sierpca toczyły się walki powstańcze. 28 września 1831 roku, w czasie powstania listopadowego pod Sierpcem miała miejsce potyczka polskiego pułku z cesarską konnicą, gdzie mężnie walczyła Barbara Bronisława Czarnowska. Podczas powstania styczniowego 1863 roku było kilka potyczek powstańczych w ujezdzie sierpeckim.

Ponowny rozwój miasta zaznaczył się od II połowy XIX w. Około połowy mieszkańców miasta stanowiła szybko zwiększająca swoją liczebność ludność żydowska. W okresie pozaborowym zaznaczył się również napływ ludności rosyjskiej. Nadal kontynuowane były tradycje targowo-handlowe. Nastąpił rozwój przemysłu piwowarskiego, spożywczego (np. fabryki octu) i materiałów budowlanych (cegielnie).

1. poł. XX wieku

Kolejne zniszczenia przynoszą walki rosyjsko-niemieckie w czasie I wojny światowej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej miasto było zajęte przez R. Ch. Armię Czerwoną. W okresie międzywojennym XX w. zaznacza się w Sierpcu szczególny rozwój spółdzielczości. W 1924 r. do Sierpca dotarła kolej normalnotorowa. Obecnie Sierpc jest czterokierunkowym węzłem kolejowym (linie do Nasielska, Torunia, Płocka i Brodnicy), jednak ruch pasażerski jest znikomy. Sierpc był również jednym z ostatnich węzłów obsługiwanych przez parowozy (aż do początku lat 90 XX wieku).

II wojna światowa

W latach okupacji niemieckiej w Polsce (1939–1945), w Sierpcu dokonano kilka mordów i zbiorowych egzekucji. W czerwcu 1940 Niemcy w pobliżu miejscowego zakładu karnego dokonali masowego rozstrzelania 180^[10] więźniów oraz w ramach Akcji T4 20^[10] umysłowo chorych. Mieszkańców pochodzenia żydowskiego deportowano do getta w Legionowie^[11]. W połowie września 1942 do więzienia w Sierpcu przywieziono 152 osoby (polskich uczniów i nauczycieli z Bydgoszczy), po kilku dniach zamordowano ich w masowej egzekucji^[10]. Łącznie w sierpeckim więzieniu zginęło w latach 1939–1945 ok. 400^[12] osób.

W latach 1939–1942, w siedzibie Gestapo w Sierpcu (dom Wenderlichów przy obecnej ulicy Jana Pawła II 5), torturowano i rozstrzeliwano przywożonych na przesłuchania – zastrzelono ok. 300^[10] osób (wielu strzałem w tył głowy). W latach 1941–1944 funkcjonowały w Sierpcu i okolicach także karne obozy pracy (na przykład w miejscowości Mieszczk).

Administracyjnie Sierpc został włączony do rejencji ciechanowskiej w Prowincji Prusy Wschodnie. Nazwę miasta zniemczono jako Stadt Sichelberg i został stolicą powiatu ziemskiego o nazwie: Landkreis Sichelberg.

Okres Polski Ludowej

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 roku zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Sierpcu Obóz pracy nr 167^[13].

Do 1954 roku Sierpc był siedzibą wiejskiej gminy Borkowo.

Miasto do lat 70 XX w. leżało w ciągu drogi państwowej nr 19^[14], następnie do grudnia 1985 roku^[15] krzyżowała się w nim droga międzynarodowa T81^[16] i państwowa nr 109^[17].

Rzeczpospolita Polska

Zmiany ustrojowe w kraju miały oczywiście również swe odzwierciedlenie w zmianach zachodzących w Sierpcu. Od 1 czerwca 1990 r. władza lokalna w mieście i gminach powróciła w ręce samorządów lokalnych. 1 września tegoż roku, zarządzeniem Wojewody Płockiego, powołano Urząd Rejonowy, będący terenową ekspozyturą rządowej administracji ogólnej. Rejon obejmował Miasto Sierpc i 6 gmin wiejskich. W 1990 roku zdemontowano pomnik bolszewika Juliana Marchlewskiego, który stał w parku przy ul. Juliana Marchlewskiego (obecna ul. Jana Pawła II). Na jego miejscu, w 1993 roku ustawiono Pomnik Ofiar Katyńskich, poświęcony mieszkańcom Sierpca zamordowanym w obozach w Starobielsku, Ostaszkowie i Kozielsku. Ponadto zmieniono wiele nazw ulic, kojarzonych z panującym dotychczas systemem politycznym.

1 stycznia 1999 r. Sierpc czwarty raz w historii stał się miastem powiatowym. Powiat sierpecki obejmuje Miasto Sierpc oraz 6 gmin wiejskich: Gozdowo, Mochowo, Sierpc, Rościszewo, Szczutowo i Zawidz. 26 czerwca 2000 r. Rada Powiatu Sierpeckiego zatwierdziła nowy Herb powiatu sierpeckiego.

Remove ads

Architektura

Zabytki i atrakcje turystyczne

gotycki kościół pw. świętych Wita, Modesta i Krescencji, farny, z XIV lub XV w., wnętrze barokowe, ołtarz z elementami rokokowymi, w murach kościoła zachowały się fragmenty wcześniejszej romańskiej świątyni, według miejscowego podania wybudowanej na ruinach świątyni pogańskiej
gotycki kościół pw. Ducha Świętego z końca XV w., wewnątrz późnogotycka polichromia z lat 1519–1529
zespół klasztorny na wzgórzu zwanym dawniej Loret:
- gotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XVI w., wewnątrz gotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z XIV w. w neoromańskim ołtarzu głównym
- barokowy klasztor benedyktynek z pocz. XVIII w., murowany, z cegły, z kaplicą i barokowym wnętrzem
- barokowa dzwonnica murowana z końca XVIII w.
poewangelicki kościół pw. św. Stanisława Kostki, z 1913 roku, zwany potocznie kościołem szkolnym, wybudowany w stylu neogotyckim, obecnie znacznie przebudowany
drewniany kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1744, przeniesiony ze wsi Drążdżewo do skansenu w Sierpcu w 2007 r.
ruiny kościoła pw. św. Krzyża z XIV w.
cmentarz żydowski
klasycystyczny ratusz z 1841 r., obecnie siedziba Muzeum Wsi Mazowieckiej
drewniany dom Kasztelanka z przełomu XVII i XVIII w. z charakterystycznym łamanym dachem
cerkiew z końca XIX w., obecnie pozbawiona kopuł i znacznie przebudowana, pełni funkcję siedziby sądu
Muzeum Wsi Mazowieckiej – skansen na obrzeżach miasta
murowane jatki miejskie z przełomu XIX i XX w.
drewniana zabudowa najstarszej części miasta
cmentarz parafialny z zabytkowymi XIX-wiecznymi nagrobkami – m.in. Ludwika Bytnera (zm. 1848), Wojciecha Chrzanowskiego (zm. 1848) i wielu innych

Remove ads

Kultura i rozrywka

Podsumowanie

Perspektywa

Wiosną 2008 r. w Sierpcu wykonano zdjęcia do filmu Generał Nil^[18]. Sierpc odgrywał wyzwalany w styczniu 1945 r. Milanówek, a dworzec kolejowy – dworzec w Białej Podlaskiej, na który przybył w 1947 r. transport byłych więźniów syberyjskich łagrów.

Placówki kulturalne

Centrum Kultury i Sztuki im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (przed przebudową zwane Domem Kultury) – założone w 1938 roku
Miejska Biblioteka Publiczna – istniejąca od 1945 roku
Pracownia Dokumentacji Dziejów Miasta – powołana w 2007 roku

Kina

Jutrzenka – powstałe w 1935 roku (wówczas jeszcze bez obecnej nazwy) wraz z wybudowaniem i oddaniem do użytku Domu Katolickiego, w którym znajdowała się obszerna sala widowiskowa, gdzie wyświetlano czasami także filmy; ukształtowane w pełni jednak dopiero w trakcie okupacji hitlerowskiej – po gruntownej przebudowie pomieszczeń w tymże budynku; działało również po wojnie w tym samym miejscu z obecną nazwą do marca 1990 roku, ponownie reaktywowane pod tą samą nazwą 28 marca 2008 roku – początkowo w ramach działalności Domu Kultury, we współpracy z warszawską firmą Kaktoos, będąc otwartym w piątki i soboty oraz oferując łącznie trzy seanse na dzień; od 27 kwietnia 2012 roku, po trwającej blisko 2 lata i 6 miesięcy przerwy związanej z opóźnioną o pół roku modernizacją i rozbudową Domu Kultury, funkcjonuje w ramach nowo powstałego Centrum Kultury i Sztuki im. Marszałka Józefa Piłsudskiego i jest ulokowane w jego nowo oddanej do użytku sali widowiskowo-kinowej; kino to jest w stanie pomieścić 300 osób w trakcie jednego seansu oraz wyświetlać zarówno filmy tradycyjne (2D), jak i trójwymiarowe (3D)

Muzea

skansen – Muzeum Wsi Mazowieckiej
ratusz – ekspozycje czasowe z Muzeum Wsi Mazowieckiej

Media lokalne

Prasa

„Ekstra Sierpc” – tygodnik bezpłatny
„Tygodnik Płocki” – tygodnik
„Sierpeckie Rozmaitości” – kwartalnik (wydawanie zawieszone)
„Nasz Sierpc” – kwartalnik (bezpłatny biuletyn Urzędu Miasta)

Media elektroniczne

sierpc.com.pl – prywatna strona o mieście
ekstrasierpc.pl – portal informacyjny

Remove ads

Wspólnoty wyznaniowe

Sierpc jest siedzibą, powstałego w 1506 roku dekanatu sierpeckiego, w którego skład wchodzą wszystkie rzymskokatolickie parafie mające swe siedziby w Sierpcu. Ponadto Sierpc zamieszkuje grupa członków Kościołów o charakterze protestanckim oraz zbór Świadków Jehowy.

Kościół katolicki

Zbory protestanckie

Zbór zielonoświątkowy w Sierpcu
Zbór kościoła Chrystusowego w Sierpcu

Świadkowie Jehowy

zbór Sierpc^[19]

Historyczne

Niegdyś na terenie miasta działały:

parafia ewangelicko-augsburska (1837–1945)
żydowska gmina wyznaniowa (do 1939)
parafia prawosławna (do 1915)

Remove ads

Cmentarze

komunalne

cmentarz komunalny

rzymskokatolickie

cmentarz parafialny

judaistyczne

cmentarz żydowski w Sierpcu – ul. Jagiełły (lapidarium)

ewangelickie

cmentarz ewangelicki przy ul. Benedyktyńskiej (nieistniejący)
cmentarz ewangelicki przy ul. Kościuszki (nieczynny, zintegrowany z cmentarzem parafialnym)

prawosławne

cmentarz prawosławny przy ul. Kościuszki (nieczynny, zintegrowany z cmentarzem parafialnym)

przykościelne

cmentarz przykościelny farny (nieistniejący)
cmentarz przykościelny św. Ducha (nieistniejący)
cmentarz przykościelny klasztorny (pozostało kilka epitafiów)
cmentarz przykościelny św. Wawrzyńca (nieistniejący)
cmentarz przykościelny św. Krzyża (nieistniejący)

wojenne

cmentarz wojenny przy ul. Rypińskiej (pochowano uczestników powstania styczniowego i ofiary II wojny światowej)
kwatera na cmentarzu parafialnym – ofiary mordu w więzieniu sierpeckim z 1945 roku
kwatera żołnierzy radzieckich na terenie byłego cmentarza ewangelickiego

choleryczne

cmentarz przy ul. Sempołowskiej, wokoło ruin kościoła św. Krzyża

Remove ads

Edukacja

Przedszkola:

Zespół Miejskich Przedszkoli (dawniej Miejskie Przedszkole nr 1 „Słoneczna Jedynka” i Miejskie Przedszkole nr 4 „Czerwony Kapturek”)^[20]
Miejskie Przedszkole nr 2
Miejskie Przedszkole nr 3

Szkoły Podstawowe:

Szkoła Podstawowa nr 2 im. Armii Krajowej
Szkoła Podstawowa nr 3 im. ks. Jana Twardowskiego
Prywatna Szkoła Podstawowa

Szkoły średnie:

Liceum Ogólnokształcące im. mjra Henryka Sucharskiego
Liceum Ogólnokształcące im. Biskupa Leona Wetmańskiego (Collegium Leonium)
Zespół Szkół nr 1 im. gen. Jose de San Martin (tzw. „Mechanik”)
Zespół Szkół nr 2 (tzw. „Ekonomik”)

Uczelnie wyższe:

wydział zamiejscowy Wyższej Szkoły Społeczno-Ekonomicznej w Warszawie
wydział zamiejscowy Collegium Varsoviense
wydział zamiejscowy Wyższej Szkoły Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki

Inne:

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Marii Konopnickiej
Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Marcina Kamińskiego
Społeczna Szkoła Muzyczna II stopnia Sierpeckiego Towarzystwa Muzycznego

Gospodarka

Podsumowanie

Perspektywa

Gospodarka Sierpca jest historycznie i współcześnie zdominowana przez przemysł przetwórstwa rolno-spożywczego, co jest bezpośrednio związane z rolniczym charakterem regionu^[21]. Uzupełnienie gospodarki stanowią przedsiębiorstwa z sektora budowlanego, odzieżowego oraz logistycznego^[22].

Przetwórstwo rolno-spożywcze

Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska^[23]
Zakład Przetwórstwa Mięsa „Olewnik”^[24]
Browar Kasztelan (część grupy Carlsberg Polska)^[25]
Cargill (Polska) sp. z o.o., wytwórnia w Sierpcu^[26]
Zakład Produkcji Czekolady i Art. Cukierniczych „Wiepol”^[27]

Logistyka i dystrybucja

Centrum Dystrybucyjne Dino Polska – uruchomione w listopadzie 2021 roku, jest jednym z największych i najnowocześniejszych obiektów tego typu w regionie. Magazyn o powierzchni 45 000 m² obejmuje mroźnię, chłodnię i magazyny suche. Inwestycja stworzyła ok. 600 miejsc pracy i stanowi zaplecze logistyczne dla sieci sklepów Dino w centralnej i północno-wschodniej Polsce^[28]^[29].

Przemysł odzieżowy

Z.P.O. „Marjoss”^[30]
Z.O. „Melton”^[31]

Budownictwo i produkcja

P.U.P. „Budexpol”^[32]
P.H.U. „Budomex”^[33]
Wytwórnia Worków Papierowych Kaplarczyk Sp.j.^[34]

Usługi komunalne

Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej „Empegek”^[35]

Remove ads

Transport

Podsumowanie

Perspektywa

Sierpc stanowi węzeł komunikacyjny o znaczeniu krajowym i regionalnym, w którym krzyżują się ważne szlaki drogowe i linie kolejowe. System transportowy miasta opiera się na transporcie kolejowym, drogowym oraz połączeniach autobusowych.

Transport kolejowy

W mieście znajduje się stacja kolejowa Sierpc, stanowiąca węzeł dla dwóch linii kolejowych^[36]:

nr 27 (Nasielsk – Toruń Wschodni),
nr 33 (Kutno – Brodnica).

Historia kolei w Sierpcu sięga I wojny światowej. Połączenia normalnotorowe powstały w okresie międzywojennym: linię do Nasielska oddano do użytku w 1924 roku, a połączenia z Płockiem i Toruniem uruchomiono w latach 1934–1937^[37]. W maju 2025 roku, po gruntownym remoncie, uroczyście otwarto zabytkowy budynek dworca, który został przekazany miastu przez PKP S.A.^[38].

Ruch pasażerski na stacji obsługują pociągi:

Kolei Mazowieckich – w relacjach do Kutna (przez Płock) i Nasielska.
Arriva RP – w relacji do Torunia Głównego^[39].
PKP Intercity – pociąg TLK „Flisak” relacji Katowice – Gdynia Główna (przez Łódź, Płock, Sierpc, Brodnicę i Grudziądz)^[40].

Transport drogowy

Przez miasto przebiegają drogi o znaczeniu krajowym i wojewódzkim:

Droga krajowa nr 10 (Szczecin – Płońsk – Warszawa),
Droga wojewódzka nr 541 (Lidzbark – Dobrzyń nad Wisłą),
Droga wojewódzka nr 560 (Brodnica – Bielsk).

Ruch tranzytowy w osi wschód-zachód został częściowo odciążony dzięki nowej obwodnicy miasta w ciągu drogi wojewódzkiej nr 560. Ruch na trasie uruchomiono 16 grudnia 2024 roku, a jej oficjalne otwarcie nastąpiło 18 stycznia 2025 roku^[41]^[42].

W ramach Rządowego Programu Budowy Dróg Krajowych planowana jest budowa drogi ekspresowej S10 na odcinku od autostrady A1 do Obwodnicy Aglomeracji Warszawskiej. Zgodnie z analizowanymi wariantami, jej korytarz będzie przebiegał na południe od Sierpca, w rejonie Bielska i Staroźreb, tworząc szybkie połączenie drogowe dla Płocka i całego regionu, nie stanowiąc jednak bezpośredniej obwodnicy Sierpca^[43]^[44].

Transport autobusowy

Po likwidacji lokalnej działalności PKS w Płocku S.A. w 2018 roku, rolę regionalnych przewoźników przejęły inne podmioty^[45]. Połączenia autobusowe z Sierpca obsługiwane są przez wielu przewoźników, w tym m.in. Kujawsko-Pomorski Transport Samochodowy S.A. oraz liczne firmy prywatne. Część kursów jest organizowana w ramach Funduszu rozwoju przewozów autobusowych o charakterze użyteczności publicznej^[46]. Centralnym punktem obsługi pasażerów pozostaje dworzec autobusowy przy ul. Konstytucji 3 Maja.

Transport miejski i indywidualny

W Sierpcu funkcjonuje publiczna komunikacja miejska. Połączenia są realizowane w ograniczonym zakresie – po dwa kursy w piątki i soboty. Autobus obsługuje jedną trasę, łączącą ulicę Targową z Cmentarzem Komunalnym i przejeżdżając przez kluczowe punkty miasta, m.in. w rejonie dworca PKP i PKS oraz centrum^[47].

Transport indywidualny uzupełniają usługi przewozowe świadczone przez lokalnych taksówkarzy. Główny postój taksówek znajduje się przy dworcu autobusowym na ulicy Konstytucji 3 Maja^[48], a przewoźnicy realizują również kursy na zamówienie telefoniczne^[49].

Remove ads

Sport

Piłka nożna

W Sierpcu działa klub sportowy MKS Kasztelan Sierpc z sekcją piłki nożnej.

Piłka ręczna

W Sierpcu działa klub piłki ręcznej pod nazwą MKS Mazur Sierpc.

Taekwondo olimpijskie

W Sierpcu działa Klub Sportowy Taekyon, którego zawodnicy trenują olimpijską odmianę koreańskiej sztuki walki – taekwondo. W klubie trenuje 5 medalistów Mistrzostw Polski Juniorów.

Ten artykuł od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji.