Астрына

Астрына́^[2] — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Астрынцы. Цэнтар пассавету Шчучынскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 1707 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 22 км ад Шчучына, за 29 км ад чыгуначнай станцыі Ражанка (лінія Масты — Ліда); на скрыжаваньні аўтамабільных шляхоў Горадня — Ліда і Масты — Шчучын — Радунь — Вільня.

Астрына лац. Astryna
Спаская царква
Герб Астрыны Сьцяг Астрыны
Магдэбурскае права:	1641
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Шчучынскі
СельсаветПасялковы савет:	Астрынскі сельсаветАстрынскі
Насельніцтва:	1707 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1514
Паштовы індэкс:	231536
СААТА:	4258855905
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°43′50″ пн. ш. 24°31′49″ у. д.
Астрына на мапе Беларусі ± Астрына Астрына
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Астрына — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася царква Сьвятога Спаса, помнік архітэктуры XV—XVI стагодзьдзяў, зруйнаваны расейскімі ўладамі.

Назва

Тапонім Астрына ўтварыўся ад назвы ракі Астрынкі (раней — Астрошы). Археоляг В. Сядоў атаясамліваў Астрыну з Астрэяй зь Сьпісу рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх^[3].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Археолягі М. Ткачоў і С. Піваварчык праводзілі раскопкі на гарадзішчы, якое знаходзіцца за два кілямэтры ад Астрыны. Яны высьветлілі, што славяне жылі тут яшчэ ў Х стагодзьдзі, каля гарадзішча захаваліся курганныя могілкі таго часу. Першы пісьмовы ўпамін пра Астрыну зьмяшчаецца ў Літоўскай мэтрыцы (пад 1450 годам) і ў кнізе наданьняў вялікага князя Казімера за 1441—1482 гады^[4]. У XV — пачатку XVI ст. паселішча было цэнтрам воласьці Троцкага павету (гаспадарскі двор «Острынь сть волостью»). У 1487 годзе Астрына атрымала статус мястэчка. За Казімерам паселішча кіравалася ўраднікамі, названымі пазьней, у актах Аляксандра (1492—1506) і Жыгімонта Старога (1506—1548), намесьнікамі.

У пачатку ХVI стагодзьдзя ў Астрыне знаходзілася сядзіба татарскіх князёў Астрынскіх, якія паходзілі з роду Гірэевічаў, ад Гірэева ўнука Даўлета. У ХVI—ХVIII стагодзьдзях мястэчка было цэнтрам нягродавага староства ў Лідзкім павеце Віленскага ваяводзтва. У 1508 годзе намесьнікам (старостам) астрынскім стаў Федка Храптовіч, падскарбі вялікі. У 1520 годзе вялікі князь Жыгімонт Стары перадаў мястэчка ў заставу (арэнду) магнату А. Хадкевічу. У ХVI стагодзьдзі старостамі астрынскімі былі князь Глеб Пронскі, Федка Храптовіч і Сямён Скіндэр, родам з Шатляндыі. У 1556 годзе тутэйшая царква Сьвятога Спаса атрымала наданьні ад Жыгімонта Аўгуста і Зяновічаў.

Мескі герб, 1792 г.

У 1641 годзе кароль і вялікі князь Уладзіслаў Ваза надаў Астрыне прывілей на няпоўнае Магдэбурскае права, паводле якога ў мястэчку штотыдзень адбываліся таргі. У 1666 годзе тут збудавалі касьцёл, фундаваны магнатамі Пацамі — Крыштапам і ягонай жонкай Кляры дэ Мальгі Ляскарыс. На 1738 год у мястэчку было 57 дымоў. У 1771 годзе намесьнікам (старостам) у Астрыне быў дуэлянт і авантурыст Андрэй Зянковіч, што займаў пасаду інстыгатара вялікага. 16 чэрвеня 1792 году кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў мястэчку прывілей, які пацьвярджаў мескі герб: «у блакітным полі срэбная вежа з чырвоным дахам, на даху збройная рука з палашом»^[5].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Астрына апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Шчучынскага павету Віленскай губэрні. На 1829 год тут было 159 будынкі (66 хрысьціянскіх і 93 юдэйскія).

На 1859 год у Астрыне было 170 будынкаў, дзеялі драўляная царква і капліца, праводзіліся штотыднёвыя таргі; на 1866 год — 179 будынкаў; на 1885 год — 295 двароў, валасная ўправа, царква, капліца, 2 юдэйскія малітоўныя дамы, школа, 10 крамаў, бровар, гарбарня, вадзяны млын, 8 піцейных дамоў, таржкі ў нядзелю. У 1909 годзе працавалі расейскія народная вучэльня і аднаклясная царкоўна-прыходзкая школа (з 1898 году), крама.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Астрыну занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Астрына абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[6]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Астрына апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе ў 1926 годзе стала цэнтрам гміны Шчучынскага павету. На 1921 год у мястэчку было 275 двароў. У 1931 годзе Астрына атрымала статус места. У гэты час тут былі гмінная ўправа, царква, 2 сынагогі, пошта; у панядзелкі праводзіліся таргі, кожны месяц — кірмашы.

У 1939 годзе Астрына ўвайшла ў БССР, дзе 15 студзеня 1940 году афіцыйны статус паселішча панізілі да пасёлку гарадзкога тыпу, у Васілішкаўскім раёне (з 20 студзеня 1960 году ў Шчучынскім раёне). У гэты час тут было 224 двары. У Другую сусьветную вайну з 24 чэрвеня 1941 да 12 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. На 1 студзеня 2001 году — 1005 двароў.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Царква-мураўёўка, каля 1900 г.
• 
  Касьцёл, 1919—39 гг.
• 
  Касьцёл, 1941 г.
• 
  Галоўная сынагога, да 1939 г.

• 
  Рынак. Пахаваньне, да 1939 г.
• 
  Рынак, да 1939 г.
• 
  Рынак. Шыхтаваньне, 1937 г.
• 
  Шыхтаваньне, 1937 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1829 год — 591 чал., у тым ліку 257 хрысьціянаў і 334 юдэі^[7]; 1859 год — 970 чал.; 1863 год — 970 чал.; 1866 год — 1196 чал., зь іх 481 праваслаўныя, 669 юдэяў, 12 каталікоў і 34 магамэтаніны; 1869 год — 1206 чал.^[8]; 1882 год — 1984 чал. (973 муж. і 1011 жан.)^[9]; 1885 год — 1210 чал.; 1897 год — 2410 чал., у тым ліку 1440 юдэяў
• XX стагодзьдзе: 1905 год — 1776 чал.; 1909 год — 1145 чал.; 1919 год — 1481 чал.; 1921 год — 1574 чал.; 1940 год — 2744 чал.; 1990 год — 2,5 тыс. чал.; 1995 год — 2,8 тыс. чал.^[10]
• XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2001 году — 2407 чал.^[11]; 2006 год — 2,2 тыс. чал.; 2008 год — 2,2 тыс. чал.; 2009 год — 2064 чал.^[12] (перапіс); 2016 год — 1778 чал.^[13]; 2017 год — 1731 чал.^[14]; 2018 год — 1707 чал.^[1]

Інфраструктура

У Астрыне працуюць сярэдняя школа і філія Шчучынскай музычнай школы, 2 дашкольныя ўстановы, лякарня, 2 бібліятэкі, дом культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаюцца Віленская, Дэмбраўская і Лазенная вуліцы^[15]. Таксама існавалі Васілішкаўская і Навадворская вуліцы^[16].

Эканоміка

Прадпрыемствы будаўнічых матэрыялаў, лясной і харчовай прамысловасьці.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Праз Астрыну праходзіць турыстычна-экскурсійны маршрут «Літаратурныя шпацыры над Нёманам»^[17]. У мястэчку стаіць помнік Алаізе Пашкевіч (Цётцы).

Славутасьці

• Забудова гістарычная (ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Сынагога (пачатак ХХ ст.)
• Сынагога (пачатак ХХ ст.)
• Царква Сьвятога Спаса (1875; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Касьцёл (1666)

У Астрыне амаль да канца ХІХ стагодзьдзя стаяла старажытная мураваная царква — Сьвятога Спаса, збудаваная, магчыма, у канцы ХV стагодзьдзя, і драўляная каталіцкая капліца, якая замяніла ў ХІХ стагодзьдзі спалены расейскімі войскамі стары касьцёл^[3].

Галерэя

• Краявіды мястэчка
• 
  Вуліца
• 
  Даўняя камяніца
• 
  Брукаванка
• 
  Сынагога