Дудзічы

Ду́дзічы^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Пцічы. Уваходзяць у склад Навапольскага сельсавету Пухавіцкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 259 чалавек. Знаходзяцца за 54 км на паўночны захад ад Мар’інай Горкі, за 13 км ад чыгуначнай станцыі Рудзенск.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Дудзічы (неадназначнасьць).

Дудзічы лац. Dudzičy
Царква Сьвятой Ганны
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Пухавіцкі
Сельсавет:	Навапольскі
Насельніцтва:	259 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1713
Паштовы індэкс:	222839
СААТА:	6244840031
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°35′7.01″ пн. ш. 27°39′46.01″ у. д.
Дудзічы на мапе Беларусі ± Дудзічы Дудзічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Дудзічы — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся царква Покрыва Багародзіцы і сядзібна-паркавы комплекс Ельскіх, помнікі архітэктуры XVIII ст.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Дудзічы датуецца 1600 годам, калі яны ўваходзілі ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва. У пачатку XVII ст. Дудзічамі валодалі Адахоўскія. У 1621 годзе Р. Адахоўскі прадаў маёнтак Я. Быхаўцу.

3 канца XVII ст. Дудзічы знаходзіліся ў закладзе Заранкаў-Горбаўцаў, якія збудавалі тут царкву. 3 1748 году імі валодала дачка К. Заранкі — Аляксандра. У 1766 годзе мястэчка атрымала прывілей на правядзеньне штогод 3 кірмашоў і адзін раз на тыдзень таржкоў. У 1767 годзе па замужжы Аляксандры Дудзічамі валодалі Прозары. У 1769 годзе Ю. Прозар збудаваў тут палац і парк, у 1780 годзе паводле тэстамэнту жонкі — Пакроўскую царкву на месцы старой. Пры царкве пачала працаваць пачатковая школа. 3 1785 году, калі дачка Прозара Ружа выйшла замуж, маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Ельскіх. Станіслаў Ельскі запрасіў сюды замежных рамесьнікаў, якія навучалі сялянаў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Дудзічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Ігуменскім павеце Менскай губэрні^[2]. На 1800 год тут было 30 двароў, драўляная царква, млын, 3 карчмы, фруктовы і батанічны сад, аранжарэя, невялікі гарбарны завод. У Вайну 1812 году праз Дудзічы праходзілі напалеонаўскія войскі. У 1839 годзе расейскія ўлады гвалтоўна далучылі тутэйшую царкву да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). Паводле інвэнтару 1844 году, існавалі аднайменныя мястэчка (12 двароў рамесьнікаў) і вёска (30 двароў сялянаў)^[3]. 3 1857 году Дудзічамі валодаў Міхал Ельскі. На 1859 год у мястэчку было 5 двароў^[4].

У 1863 годзе з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў Дудзічах народную вучэльню. У 1879 годзе прыход Урадавага сыноду налічваў каля 1,8 тыс. вернікаў, пры царкве было папячыцельства. На 1886 год у мястэчку існавалі народная вучэльня, валасная ўправа, царква, капліца, лякарня, крама. У 1886 годзе ў вучэльні налічвалася 55 вучняў, зь іх 3 дзяўчынкі. Іх вучыў Макар Гладкі. Школа ўтрымлівалася на сродкі сялянаў і дзяржаўнага скарбу. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Дудзічах было 125 двароў, працавалі валасная ўправа, хлебазапасны магазын, народная вучэльня і 2 пітныя ўстановы, у кожную наваквадравую надзелю адбываўся кірмаш. У 1900 годзе ў народнай вучэльні займаліся 69 хлопчыкаў і 9 дзяўчынак. Настаўнікам працаваў Д. Пыжэвіч. На 1901 год існавалі аднайменныя мястэчка (108 двароў) і маёнтак (1 двор). У 1905—1907 гадох і ўвесну 1917 у Дудзічах і населеных пунктах Дудзіцкай воласьці адбыліся масавыя сялянскія хваляваньні. На 1917 год існавалі аднайменныя мястэчка (15 двароў), сяло (106 двароў) і маёнтак (1 двор).

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Дудзічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Дудзічаў
• 
  Сядзіба Ельскіх. Ю. Пешка,
  каля 1800 г.
• 
  Сядзіба Ельскіх, каля 1800 г.
• 
  Пакроўская царква, 1909 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Дудзічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР. Народную вучэльню ператварылі ў працоўную школу 1-й ступені, дзе ў 1922 годзе налічвалася каля 70 вучняў. 20 жніўня 1924 году Дудзічы сталі цэнтрам сельсавету (існаваў да 16 ліпеня 1954 году) Самахвалавіцкага раёну (з 18 студзеня 1931 году ў Менскім раёне). У 1938 годзе афіцыйны статус паселішча панізілі да вёскі.

У Другую сусьветную вайну з канца чэрвеня 1941 да 4 ліпеня 1944 Дудзічы знаходзіліся пад акупацыяй Трэцяга Райху. У чэрвені 1942 году нацысты спалілі вёску, загубілі 17 жыхароў. У ваколіцах дзеялі партызаны брыгады «Беларусь».

На 1993 год у Дудзічах было 108 двароў, на 1997 год — 99, на 2002 год — 97.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Сядзіба Ельскіх, 1907 г.
• 
  Сядзіба Ельскіх, 1914 г.
• 
  Альтанка над ракою, 1907 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1800 год — 300 чал. у сяле Дудзічах і 49 чал. шляхты пры двары Дудзічах; 1870 год — 284 чал., зь іх 128 аднадворцаў і 13 грамадзянаў; 1897 год — 303 душы мужчынскай плоці і 299 душ жаночнай плоці
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 678 чал. у мястэчку Дудзічах і 20 чал. у маёнтку Дудзічах; 1917 год — 104 чал. у мястэчку Дудзічах, 651 чал. у сяле Дудзічах, 78 чал. у маёнтку Дудзічах; 1993 год — 280 чал.^[5]; 1997 год — 256 чал.^[6]; 1999 год — 263 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 249 чал.; 2010 год — 259 чал.

Інфраструктура

Гарадзішча

У Дудзічах працуюць сярэдняя школа, мэдычны пункт, бібліятэка, вэтэрынарны ўчастак, пошта, мэханічныя майстэрні, крама.

У 1990-я гады ў вёсцы збудавалі новую царкву Сьвятой Ганны.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Каля вёскі, у былым маёнтку, знаходзіцца Дудзіцкі музэй матэрыяльнай культуры «Дудуткі», які адкрыўся ў 1994 годзе.

Славутасьці

Гарадзішча

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  613В000512

Гарадзішча раньняга жалезнага веку знаходзіцца за 0,2 км на поўдзень ад Дудзічаў, на правым беразе ракі Пцічы, ва ўрочышчы Кобані, у полі. Вышыня над узроўнем ракі 3—4 мэтры. Авальная пляцоўка, памер 39×25 мэтраў. Атачаецца моцным апоўзлым ровам. Пашкоджанае могілкамі, родавым пахаваньнем Ельскіх^[7].

Гарадзішча выявіў ў 1963 годзе Ю. Драгун. Паводле ягоных зьвестак, гарадзішча атачалі 2 шэрагі валоў і роў. У 1985 годзе помнік абсьледавала Т. Бубенька. Культурны пласт большы за 0,3 м, у цэнтры пляцоўкі знайшлі млынавы камень. Раскопкі гарадзішча не праводзіліся.

Гарадзішча ёсьць гістарычна-культурнай каштоўнасьцю рэгіянальнага значэньня^[8].

Могілкі

Сямейнае пахаваньне Ельскіх

На гарадзішчы месьцяцца старыя каталіцкія могілкі зь сямейнымі пахаваньнямі Ельскіх. Па пагорках — іншыя пахаваньні. Могілкі знаходзяцца ў запусьценьні, апроч пахаваньняў Ельскіх^[7].

У адпаведнасьці з манерай таго часу, больш старыя пахаваньні (Караля й Станіславы) паўляжаць на зямлі й зьяўляюцца вялікімі па памеры, а больш позьнія ў адпаведнасьці з правіламі канца XIX — пачатку XX ст. узвышаюцца вэртыкальна зямлі й меншыя памерам. Надпісы на помніках выкананыя па-польску, агароджаў няма^[7].

Вятрак

Мэмарыяльны знак «Аляксандру II ад удзячных сялянаў»

У музэі матэрыяльнай культуры «Дудуткі» экспануецца вятрак зь вёскі Бярозаўка, збудаваны ў 1905 годзе і перавезены ў Дудзічы ў 1994 годзе.

Мэмарыяльны знак

Побач з царквой знаходзіцца мэмарыяльны знак «Аляксандру II ад удзячных сялянаў», пастаўлены ў 1911 годзе.

Страчаная спадчына

• Сядзіба Ельскіх (XVIII ст.)
• Царква Покрыва Багародзіцы (1776, Сьвяты Пасад)

Асобы

Помнік землякам

• Тодар Вернікоўскі (1861—1938) — палітычны й грамадзка-культурны дзяяч, міністар фінансаў БНР
• Уладзімер Дудзіцкі (1911 — па 1976) — беларускі пісьменьнік, журналіст, сапр. імя — Уладзімер Ермалаевіч Гуцька
• Аляксандар Ельскі (1834—1916) — краязнавец, гісторык, літаратар, этнограф
• Міхал Ельскі (1831—1904) — скрыпач, кампазытар, музычны пісьменьнік