Жодзішкі

Жодзішкі — вёска ў Беларусі, на рацэ Вяльлі. Цэнтар сельсавету Смаргонскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 1997 год — 891 чалавек. Знаходзіцца за 19 км на поўнач ад Смаргоні, на аўтамабільнай дарозе Варняны — Кабыльнік.

Жодзішкі лац. Žodziški
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
Магдэбурскае права:	1774
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Смаргонскі
Сельсавет:	Жодзішкаўскі
Насельніцтва:	835 чал. (1993)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1592
Паштовы індэкс:	231013
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	54°37′27.40″ пн. ш. 26°26′35.00″ у. д.
Жодзішкі на мапе Беларусі ± Жодзішкі Жодзішкі
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Жодзішкі — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і палац Патоцкіх (езуіцкі калегіюм) у стылі рэнэсансу і барока, помнікі архітэктуры XVII стагодзьдзя.

Назва

Асноўны артыкул: Шат

Шата, пазьней Шат або Шад (Scato, Schat, Schad) — імя германскага паходжаньня^[1][2]. На думку географа Вадзіма Жучкевіча, такую ж аснову мае места Жодзін^[3].

Яшчэ этнограф і мовазнаўца Яўхім Карскі зьвяртаў увагу на тое, што ў латыскай Курляндыі, «большасьць беларускіх населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі»^[4], пазьней падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна балтыйскія» і нават «тыпова летувіскія»^[5]. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «ва ўсходнегерманскіх мовах быў пашыраны суфікс -isk-: такім парадкам, так менаваная „лінія Сафарэвіча“ (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітаваная з балтамі»^[6].

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Жодишъки… Жодышки (1553 год)^[7].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Жодзішкі як замак і мястэчка, заснаваныя Мордасам Мішкавічам, датуецца 1511 годам. У гэты час вялікі князь Жыгімонт Стары выдаў мястэчку прывілей на таргі, корчмы і кірмашы. У XVI ст. маёнтак знаходзіўся ў валоднаьні Падбейпецічаў, Забярэзінскіх, Осьцікавічаў, Кішкаў. Каля 1553 году Осьцікавічы заснавалі тут касьцёл. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Жодзішкі ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. У канцы XVI ст. Кішкі збудавалі ў мястэчку кальвінскі збор.

У XVII ст. новы ўладальнік Жодзішак Геранім Комар збудаваў тут касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, пры якім дзеяла школа. 3 другой паловы XVII ст. Жодзішкамі валодалі Міцкевічы. Барбара Міцкевіч з Комараў заснавала езуіцкі кляштар і калегіюм, перадала маёнтак езуітам. У 1701 годзе сярод вернікаў Жодзішкаўскай парафіі ўпаміналася старалітва. У 1774 годзе кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў мястэчку Магдэбурскае права.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Жодзішкі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі. Зь сярэдзіны XIX ст. мястэчка ўваходзіла ў Дубагоўскую воласьць Сьвянцянскага павету Віленскай губэрні. У другой палове XIX ст. маёнтак Жодзішкі падзяліўся на некалькі ўладаньняў. На 1859 год тут было 39 двароў, дзеялі касьцёл і малітоўны дом, працавалі цагельня і бровар.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Жодзішкі занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Жодзішак
• 
  Касьцёл і палац (калегіюм). Ю. Азямблоўскі, каля 1850 г.
• 
  Панарама, 1871 г.
• 
  Палац, 1871 г.
• 
  Касьцёл, 1871 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Жодзішкі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР^[8]. У 1918—1920 гадох Жодзішкі займалі бальшавікі і польскае войска. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Жодзішкі апынуліся ў складзе міжваенннай Польскай Рэспублікі, у Вялейскім павеце Віленскага ваяводзтва.

У 1939 годзе Жодзішкі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Смаргонскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да ліпеня 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. На 1971 год тут было 276 двароў, на 1997 год — 251. У 2000-я гады Жодзішкі атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл. Ю. Чаховіч, да 1889 г.
• 
  Касьцёл, каля 1900 г.
• 
  Касьцёл, 1917 г.
• 
  Інтэр’ер касьцёла, 1930 г.

• 
  Палац. Ю. Чаховіч, да 1889 г.
• 
  Палац, 1917 г.
• 
  Палац, 1917 г.
• 
  Мост, 1915—1918 гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1859 год — 222 чал.^[9]
• XX стагодзьдзе: 1971 год — 794 чал.; 1990 год — 835 чал.^[10]; 1997 год — 891 чал.^[11]

Інфраструктура

У Жодзішках працуюць сярэдняя школа, 2 лякарні, дом культуры, моладзевы культурна-спартовы цэнтар з гатэлем, дашкольная ўстанова, пошта.

Турыстычная інфармацыя

Вадзяны млын

Славутасьці

• Вінакурня (XIX — пачатак XIX стагодзьдзя)
• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1612)
• Млын водны (XIX ст.)
• Могілкі старыя каталіцкія
• Палацава-паркавы комплекс Патоцкіх (езуіцкі калегіюм; XVIII—XIX стагодзьдзі)