Шат

Шат (Шаць), Шад (Шадзь, Жад, Зад), Шата (Жат, Зат, Жоць) — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча.

Schat
Паходжаньне
Мова(-ы)	германскія
Іншыя формы
Варыянт(ы)	Шад, Шаць, Шадзь, Жад, Зад, Жат, Зат, Сат
Зьвязаныя імёны	Шацейка, Шаціла, Шадзібор, Шадзівід, Жадзьвін Вішад
Зьвязаныя артыкулы
якія пачынаюцца з «Шат»

Паходжаньне

Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў

Ската, пазьней Шат або Шад (Scato, Schat, Schad^[1]) — імя германскага паходжаньня^[2]. Іменная аснова -шад- (-шат-) паходзіць ад гоцкага skadus 'ахінуты, абаронены'^[3][a]. Апроч таго, адзначалася старажытнае германскае імя Сада (Sado^[6]) і адпаведная іменная аснова -сад- (-сат-), якая паходзіць ад гоцкага saths 'насычаны, задаволены'^[6]. Сярод ліцьвінаў бытавалі імёны Шацейка (Шадзейка), Шаціла (Шацел), Жадзьвін, Вішад. Адзначаліся германскія імёны Scazciho, Scazelo (Schätzel, Schadel), Saduinus, Wisadus^[b].

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, адзначае гістарычнае бытаваньне ў Польшчы германскага імя Szader (Schader)^[13]. Апроч таго, у Польшчы адзначаліся імёны Sed, Zedwyd, Schadwina^[14].

У Прусіі бытавалі імёны: Sade / Zada (1385, 1393 і 1394 гады), Sadune, Sedeithe (1402 год)^[15].

У Ноўгарадзе бытавалі імёны Жадка (Жадко) і Жадзен (Жаденъ)^[16].

У Чэхіі бытавалі імёны Šad, Šedik^[17].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Sade von Lawkisken… Zada von Laukisken (Паведамленьні аб літоўскіх дарогах)^[18]; купил чоловека зъ землею в Жижморскомъ повете на имя Жотя (22 ліпеня 1501 году)^[19]; бояре путные к тому двору Мусницкому… Герман Шадевич (1 ліпеня 1542 году)^[20]; sioło Sadewicz… Januszko Sadewicz przysiężny z Woytem synem (4 сьнежня 1554 году)^[21]; Miklosz Żadowicz (1561 год)^[22]; Яцъ Шадовичъ (1563 год)^[23]; село Зберогы… Калихъ а Курило Щедевичи… Ивашко Жедевичъ (1566 год)^[24]; на име Станислава Щеповича Шата (31 жніўня 1586 году)^[25]; панъ Анъдрей Миколаевичъ Шедъ (3 ліпеня 1590 году)^[26]; Федоръ Шедевичъ, волоки полъ; Андрей Шедь, волоки полъ (29 лістапада 1592 году)^[27]; Zadziszki… Sadowicze… Zodow (1744 год)^[28]; Żattowicz Feliciani Ignatij (8 лістапада 1757 году)^[29]; wsiami pieniańskiemi Żodziewiczami (1784 год)^[30]; Kazimierz Satowicz (1797 год)^[31]; Franciszek Szato (1833 год)^[32][c].

Носьбіты

• Андрэй Мікалаевіч Шад — гаспадарскі зямянін Ковенскага павету, які ўпамінаецца ў 1590 годзе
• Даніла, Кузьма, Дзяніс, Іван, Андрэй і Саўка Шаты — жыхары вёскі Казлова (каля Полацку), якія ўпамінаюцца ў 1680 годзе^[60]
• Апалёнія Задовічава (Apolonia Zadowiczowa) — жыхарка Вільні, якая ўпамінаецца ў 1700 годзе^[61]

Шатовічы (Szatowicz) — вольныя людзі зь вёскі Ліпавай Буды (Троцкі павет), якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі^[62].

Шацевічы (Szatewicz) — прыгонныя з ваколіцаў Жыжмараў, якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі^[63].

Шадзевічы (Szadziewicz) гербу Тупая Падкова — літоўскі шляхецкі род з Троцкага павету^[64].

Затовічы (Zatowicz) гербу Сьлепаўрон — літоўскі шляхецкі род зь Віленскага ваяводзтва^[65].

Жатовічы (Żatowicz) — літоўскі шляхецкі род зь Віленскага павету^[66].

Сада (Sada) і Сэда (Seda) — прозьвішчы, зафіксаваныя ў XIX стагодзьдзі ў ваколіцах Сувалкаў^[67].

У актах Вялікага Княства Літоўскага ўпаміналіся сяло Жадзішкі каля Мерачы, возера Жада каля Дзісны, фальварак Жадышкі ў Віленскім ваяводзтве і маёнтак Зодзішкі ў Ашмянскім павеце^[68].

У 1522 годзе ўпаміналася зямля Жадзеўшчына каля Судэрвы^[69].

На гістарычнай Берасьцейшчыне існуе вёска Шадзі, на гістарычнай Ашмяншчыне — Жодзішкі.

Заўвагі

1. Польска-летувіская аўтарка Юстына Вальковяк прызнае брак адэкватнага тлумачэньня іменнай асновы -шад- (-шэд-) зь летувіскай мовы, а для асновы -жад- прызнае за найбольш адэкватнае žãdas 'мова, голас', žadė́ti 'абяцаць', žãdinti 'абудзіць; стымуляваць', žadùs 'схільны даваць абяцаньні'^[4] (žãdas, žadė́ti і žãdinti фіксуюцца ў слоўніку Канстанціна Шырвіда^[5])
2. Таксама адзначаліся германскія імёны Sadebertus (Sade-bertus), Schädiger (Schädi-ger)^[7], Sadhari (Sad-hari)^[8], Sedeman (Sede-man)^[9], Schadrat (Schad-rat)^[10], Schadwald (Schad-wald)^[7], Baldasadus (Balda-sadus), Gintschat (Gint-schat)^[11], Vualtsadus (Vualt-sadus)^[12]
3. Таксама:

   • Садзейка: чоловеки у Лынкгъменех… Садеика (27 чэрвеня 1498 году)^[33], Sadeyko (1671—1681 гады)^[34];
   • Задзін, Задзен, Садзін (адзначалася германскае імя Sadin^[35][36], у Чэхіі бытавала імя Šedina^[37]): Hrinko a Zadzien Tryczewiczy… Zadzin Holubow. <…> Zadzin Naronowic… Zadzin Hawrilow. <…> Paczyna Zadynic (1558 год)^[38], Stas Sadzinowicz (1641 год)^[39];
   • Садун (адзначалася германскае імя Sadon^[40]): Saduny (1744 год)^[28], у Польшчы адзначаецца прозьвішча Садановіч (Sadonowicz)^[41];
   • Шадзют: Nicolaus Szodyvthovycz (15 жніўня 1489 году)^[42];
   • Шэдварт: на тэрыторыі цяперашняй Летувы фіксавалася прозьвішча Шэдварт у летувізаванай форме^[43];
   • Задзівіл, Шэдвіл (адзначалася старажытнае германскае імя Sceadwala, пазьнейшае Shadwell^[44]): Piotr Zadziwiłowicz (2 траўня 1558 году)^[45], на тэрыторыі цяперашняй Летувы фіксавалася прозьвішча Шэдвіл (Schedwill)^[46], у Прусіі шырока бытавала прозьвішча Schadwell^[47];
   • Жадвойна, Жадвойн (адзначалася старажытнае германскае імя Saduinus^[48]): на землю пустую Задвоинишку… Жадвоинишъку (3 красавіка 1546 году)^[49], Dawid Zadwoyn… Józeff Zadwoyn (1667 год)^[50];
   • Садгайла, Шадзігайла: в Михаила Шедикгоиловича (21 сакавіка 1499 году)^[51], люди въ Ковенскомъ повете, въ Румшиской волости… Довкгля Садкгайловича (19 сьнежня 1522 год)^[52];
   • Шэдман (адзначалася германскае імя Sedeman^[9], Schatteman^[35][36]): Шэдмановіч (Szedmanowicz) — прозьвішча, зафіксаванае ў XIX стагодзьдзі ў ваколіцах Сувалкаў^[53];
   • Задмін, Жадмін: Мате Жадминович (1537 год)^[54], Pani Anna Zadminowa Woytkowska (1690 год)^[55];
   • Жадзімонт, Шадмонт (адзначаліся старажытныя германскія імёны Sudhmund^[56] і *Sandemundus^[57]): бояр ейшышских… Жодимонтовичы (1494 год, 19 студзеня 1526 году)^[58], у XVI ст. існавала «сенажаць» Шадмонтышкі (Шадмонтышки) у Жамойцкім старостве^[59]