Забалаць

За́балаць^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Нізянцы. Цэнтар сельсавету Вярэнаўскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 1007 чалавек. Знаходзіцца за 52 км на паўднёвы захад ад Вярэнава, за 42 км ад чыгуначнай станцыі Бастуны; на шашы Радунь — Астрына.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Забалаць (неадназначнасьць).

Забалаць лац. Zabałać
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Вярэнаўскі
Сельсавет:	Забалацкі
Вышыня:	135 м н. у. м.
Насельніцтва:	1007 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1594
Паштовы індэкс:	231396
СААТА:	4213817056
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°55′36″ пн. ш. 24°47′40″ у. д.
Забалаць на мапе Беларусі ± Забалаць Забалаць
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Забалаць — даўняе мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX ст.

Назва

Тапонім Забалаць утварыўся ад выразу за балотам^[2].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Касьцёл, каля 1900 г.

Першы пісьмовы ўпамін пра Забалаць зьмяшчаецца ў дадатку да Хронікі Віганда і датуецца 1385 годам. З канца XV ст. яно ўваходзіла ў склад Васілішкаўскага павету і знаходзілася ў валоданьні Дашковічаў, у пачатку XVI ст. перайшло да князя Васіля Глінскага. Па мецяжы Глінскіх (1508 год) Забалаць перадалі намесьніку госкаму, пераломскаму і ясвойнскаму Войцеху Нарбутовічу, які ў 1536 годзе заснаваў тут мястэчка.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Забалаць ўвайшла ў склад Лідзкага павету Віленскага ваяводзтва. У гэты час паселішча перайшло ў валоданьне Сапегаў, у 1616 годзе Соф’я Сапяжанка запісала маёнтак свайму мужу князю Канстантыну Палубінскаму.

У XVII ст. уладальнікамі Забалаці былі Габаі, Тышкевічы. У 1622 годзе ў мястэчку збудавалі драўляны касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. У 1690 годзе Забалаць перайшла ў валоданьне Яна Нарбута, войскага лідзкага. У гэты час тут налічвалася 66 двароў. У пачатку XVIII ст. маёнтак стаў уласнасьцю Волянаў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Вуліца мястэчка, 1938 г.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Забалаць апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Лідзкага павету Віленскай губэрні. У 1812 годзе граф Л. Тышкевіч заснаваў у мястэчку мураваны касьцёл.

У 1880-я гады ў Забалаці было 6 двароў, касьцёл, школа, багадзельня, карчма. У пачатку XX ст. у мястэчку працавала расейская народная вучэльня, маёнтак належаў Плямяньнікавым.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Забалаць занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

Старая школа, да 1938 г.

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Забалаць абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[3]. Паводле Рыскай мірнай дамовы 1921 году Забалаць апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Лідзкага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Забалаць ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Радунскага раёну (з 25 сьнежня 1962 году ў Вярэнаўскім раёне). Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1971 год тут быў 321 двор, на 1993 год — 454, на 1997 год — 448.

У 2000-я гады Забалаць атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1885 год — каля 75 чал.^[4]; 1895 год — 111 чал., зь іх 106 каталікоў, 1 праваслаўны, 4 юдэі^[5]; 1897 год — 151 чал.
• XX стагодзьдзе: 1905 год — 95 чал.; 1921 год — 258 чал.; 1940 год — 544 чал.; 1971 год — 892 чал.; 1993 год — 1124 чал.^[6]; 1997 год — 1137 чал.^[7]; 1999 год — 1117 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 1022 чал.; 2010 год — 1007 чал.

Інфраструктура

У Забалаці працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, вэтэрынарны пункт, клюб, бібліятэка, пошта.

Эканоміка

Малочны завод, «Сельгасхімія», млын, камбінат побытавага абслугоўваньня.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Валун «Будрэвіч камень» — геалягічны помнік прыроды. Знаходзіцца за 4,5 км на захад ад Забалаці, за 500 м на паўночны захад ад заходняга краю вёскі Рамзы. Бачная частка камня важыць больш за 30 т, агульная вага — каля 130 т.

• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1803—1812)
• Млын водны (XIX ст.)