Налібакі

Налі́бакі^[1] — вёска ў Беларусі, каля вытоку ракі Лебяжоды. Цэнтар сельсавету Стаўпецкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 515 чалавек. Знаходзяцца за 45 км на паўночны захад ад Стоўпцаў; на скрыжаваньні аўтамабільных дарог Івянец — Шчорсы і Стоўпцы — Налібакі.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Налібакі (неадназначнасьць).

Налібакі лац. Nalibaki
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Стаўпецкі
Сельсавет:	Налібацкі
Насельніцтва:	515 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1717
Паштовы індэкс:	222683
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°45′47″ пн. ш. 26°28′31″ у. д.
Налібакі на мапе Беларусі ± Налібакі Налібакі
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Налібакі — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны, каля Налібоцкай пушчы. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі барока драўляны касьцёл Сьвятога Барталамэя, помнік архітэктуры XVII ст., спалены савецкімі партызанамі.

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Налі́бакі^[2][3] ўтварыўся ад прозьвішча Малібог^[4]. Часам сустракаецца форма назвы Налібокі (польск. Naliboki).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Налібакі датуецца 1447 годам. Да 1485 году яны знаходзіліся ў валоданьні Гедыгольдавічаў, да 1554 году — Кезгайлаў, потым Завішаў і Шэметаў, з 1555 году — Мікалая Радзівіла «Чорнага». Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў паселішча ўвайшло ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва.

У XVI ст. Налібакі сталі цэнтрам воласьці. У 1636 годзе Альбрэхт Станіслаў Радзівіл збудаваў тут касьцёл, перабудаваны ў 1699 годзе. На 1727 год у мястэчку было 62 двары. У 1720-я годы каля Налібакаў пачала працаваць гута. На 1757 год — 83 двары, карчма. Мястэчка было цэнтрам лавецтва — асобнага ўладаньня Радзівілаў, якое ахоплівала вялізныя лясныя абшары на тэрыторыі Верхняга Панямоньня^[5]. У другой палове XVIII ст. роля маёнтку ў гаспадарцы Радзівілаў значна ўзвысілася дзякуючы ўлучэньню паселішча ў вытворчасьць шкла на мануфактурах роду, што месьціліся ў разьмешчаных паблізу мясьцінах Наваградзкага павету.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Налібакі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Ашмянскім павеце Віленскай губэрні^[6]. На 1801 год у мястэчку быў 61 двор, дзеяў касьцёл, працавалі крама, бровар і карчма. У 2-й палове XIX ст. Налібакі перайшлі да Вітгенштэйнаў, з 1881 году — Гогенлёэ. Паводле вынікаў перапісу 1897 году тут было 224 двары, дзеялі касьцёл і малітоўны дом, працавалі 2 школы, лякарня, валасны суд і карчма.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Налібакі занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Налібакаў
• 
  Стары касьцёл
• 
  Званіца і брама
• 
  Палац

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Налібакі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары мястэчка і воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[7]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Налібакі ўвайшлі ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году яны апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Стаўпецкага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Налібакі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну 8 траўня 1943 году савецкія партызаны спалілі касьцёл, што мусіла быць знакам да наступленьня^[8]. У выніку нападу партызанаў загінулі 128 чалавек, у тым ліку тры жанчыны, некалькі падлеткаў і дзесяцігадовае дзіця^[9][10][11].

На 1998 год у Налібаках было 240 двароў, на 1999 год — 254. У 2001 годзе польскі Інстытут нацыянальнай памяці пачаў расьсьледаваньне пра датычнасьць аддзелу Бельскага да разьні ў мястэчку Налібакі, спыненае праз адсутнасьць довадаў. Сын аднаго з братоў і некаторыя пакінутыя ў жывых партызаны сьцьвярджалі, што аддзел Бельскіх ня меў дачыненьня да гэтага выпадку, бо ў той дзень знаходзіўся за 100 км ад мястэчка^[12]. У 2000-я гады Налібакі атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Вуліца Касьцельная. Касьцёл Сьвятога Барталамэя, 1907 г.
• 
  Касьцёл Сьвятога Барталамэя, 1907 г.
• 
  Будоўля новага касьцёла, каля 1937 г.
• 
  Рынак. Адміністрацыя гміны, 1930-я гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1869 год — 165 чал.^[13]; 1897 год — 1519 чал.
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 1789 чал.; 1921 год — 515 чал.^[14]; 1997 год — 743 чал.; 1999 год — 691 чал.^[15]
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 515 чал.

Інфраструктура

У Налібаках працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, дом культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Азёрная вуліца	Касьцельная вуліца
Ліпеньская вуліца	Наваградзкая вуліца
Садовая вуліца	Віленская вуліца

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1935—1939)
• Могілкі каталіцкія

Страчаная спадчына

• Касьцёл Сьвятога Барталамэя
• Сядзіба

Галерэя

• Краявіды Налібакаў
• 
  Касьцёл, агароджа і брама
• 
  Касьцёл, галоўны фасад
• 
  Касьцёл, бакавы фасад
• 
  Касьцёл, інтэр’ер