Альбрэхт Гаштольд

Альбрэхт Гаштольд^[6][7] (? — снежань 1539) — вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч. Дваранін гаспадарскі (узг. 1501), намеснік навагародскі (1503-1506), вялікі падчашы літоўскі (1505-1509), ваявода навагародскі (1508-1513), полацкі (1513-1519), троцкі (1519-1522) і віленскі (з 1522), вялікі канцлер літоўскі (з 1522), стараста бельскі (з 1513) мазырскі (з 1514), гарадзенскі (да 1533)^[7].

Альбрэхт Гаштольд
Герб «Габданк»
Намеснік наваградскі 1503 — 1506
падчашы літоўскі студзень 1505 — люты 1509
Папярэднік	Мікалай Радзівіл
Пераемнік	Юрый Радзівіл
ваявода новагародскі 1508 — 1513
Папярэднік	Іван Глінскі
Пераемнік	Ян Забярэзінскі
ваявода полацкі 1513 — 1519
Папярэднік	Станіслаў Глябовіч
Пераемнік	Станіслаў Осцік
ваявода троцкі 1519 — 1522
Папярэднік	Станіслаў Осцік
Пераемнік	Канстанцін Астрожскі
ваявода віленскі 1522 — ?
Папярэднік	Мікалай Радзівіл
Пераемнік	Ян Глябовіч
вялікі канцлер літоўскі 1522 — ?
Папярэднік	Мікалай Радзівіл
Пераемнік	вялікі канцлер літоўскі
Нараджэнне	1455 ці 1470[1] Вільня, Віленскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае
Смерць	снежань 1539[2] Вільня, Віленскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае
Месца пахавання	Кафедральны сабор Святога Станіслава
Род	Гаштольды
Бацька	Марцін Гаштольд[3]
Маці	Ганна з Гальшанскіх[d][3]
Жонка	Соф’я Васілеўна[4][5][…]
Дзеці	Станіслаў Гаштольд
Бітвы	вайна Маскоўскай дзяржавы супраць ВКЛ, 1507—1508 вайна Маскоўскай дзяржавы супраць ВКЛ, 1512—1522
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Надмагілле Альбрэхта Гаштольда ў Віленскім кафедральным саборы

Біяграфія

Сын Марціна Гаштольда. Рана застаўся без бацькі, быў пад апекай маці Ганны з Гальшанскіх і бабкі княгіні Трабскай. Верагодна, каля 1492 вучыўся ў Кракаўскім універсітэце.

У 1503 годзе браў ўдзел у паспяховым паходзе на крымскіх татараў. У 1505 годзе абараняў ад татараў Навагрудак.

Удзельнічаў у вайне Маскоўскай дзяржавы супраць ВКЛ (1507—1508)^[7], узначальваў абарону Смаленска, у наступным годзе ўдзельнічаў у баях пад Оршай^[8].

Не падтрымаў мяцеж М. Глінскага, але ў 1509—1510 быў зняволены, напэўна, праз інтрыгі свайго праціўніка М. Радзівіла. У 1508—1511 г. адхілены ад пасады па падазрэнні ў прыхільнасці да князя Міхаіла Глінскага, даказаў сваю невінаватасць. У час вайны Маскоўскай дзяржавы з ВКЛ (1512—1522) у 1514 г. удзельнічаў у абароне Полацка ад рускіх. Патрабаваў выселіць з ВКЛ польскіх каталіцкіх манахаў за няведанне мовы народа і амаральныя паводзіны^[9].

Браў удзел у падрыхтоўцы Статута Вялікага княства Літоўскага 1529 года^[7], па яго ініцыятыве ў Статут уведзены прававыя нормы, паводле якіх чужынцы, што не з'яўляліся ўраджэнцамі ВКЛ, не мелі права займаць тут урады і набываць нерухомую маёмасць^[9]. Спрыяў абвяшчэнню ў 1529 г. Жыгімонта ІІ Аўгуста вялікім князем літоўскім^[7], што было спробай адасобіць ВКЛ ад Польскага каралеўства. Напярэдадні 1495 атрымаў ад бабулі па маці княгіні Марыны, удавы князя С. Гальшанскага-Трабскага і дачкі князя Дзмітрыя «Сякіры» Друцкага-Зубравіцкага, вялізную спадчыну апошняга: Быхаў і Тайманаў на Дняпры, Дубасну ў Бабруйскай воласці, вялікія маёнткі на Кіеўшчыне, верагодна таксама Шклоў.

Шлюб з адзінаю дачкой і спадкаемніцай князя В. Вярэйскага Соф'яй на пачатку 16 стагоддзя прынёс яму замак Любеч, Валожын у Ашмянскім павеце, Койданаў, Радашковічы і Усу ў Менскім павеце. Купіў, вымяняў і атрымаў у спадчыну шмат іншых маёнткаў. Быў найбагацейшым магнатам таго часу, паводле попісу 1528 г. ставіў у войска ВКЛ 466 вершнікаў, г. зн. меў больш за 7 тысяч сем'яў падданых. У 1522 кароль і вялікі князь Жыгімонт Стары надаў яму прывілей прыпячатаць дакумэнты не зялёным, а чырвоным воскам, на што мелі права толькі асобы каралеўскага роду^[10]. У 1529 атрымаў графскі тытул ад Папы Рымскага Клімента VII, а ў 1530 — тытул графа на Мураваных Геранёнах ад імператара Карла V.

Сабраў вялікую бібліятэку, дзе акрамя кірылычных славянскіх рукапісаў былі кнігі на лацінскай, польскай і чэшскай мовах. Верагодна быў ініцыятарам першай разгорнутай рэдакцыі беларуска-літоўскіх летапісаў, якая ўключала паданне пра паходжанне літоўскай знаці ад рымскіх патрыцыяў, а таксама пра Пятра Гаштольда, які нібыта ў часы Альгерда спрыяў пашырэнню каталіцтва ў Літве.

Радавод

Якуб

Талівойш

Юрый

Гаштольд

Андрэй

Пётр

Ян

Войцех

Альбрэхт

Станіслаў

Марцін

Альжбета

Ян

Юрый

Марыя

Аляксандра

Зноскі

1. Deutsche Nationalbibliothek Record #136355692 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578'></a>
2. Urzędnicy podlascy XIV―XVIII wieku: spisy / пад рэд. E. Dubas-Urwanowicz — Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1994. — С. 59. — 199 с. — ISBN 83-85213-16-3

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q130077143'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q6453758'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q58000527'></a>
3. Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада — 2 — Смаленск: 2014. — С. 231. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q26713381'></a>
4. Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. V, Ziemia połocka i województwo połockie XIV‒XVIII wiek / пад рэд. Г. Люлевіч — Warszawa: 2018. — С. 236. — ISBN 978-83-65880-49-9

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q120756022'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q22114975'></a>
5. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 549.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q125352562'></a>
6. Іншыя формы імя: Альберт, Альбрыхт
7. Гаштольды // Альбрехт // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 141. — 737 с.
8. ЭнцВКЛ 2005.
9. А. М. Нарбут. Гаштольды // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. С. 500.
10. Аляксандр Ярашэвіч. Гаштольды // «Спадчына» № 6, 1992.