Оморани

Оморани — село во Општина Чашка, во областа Азот, во околината на градот Велес.

Оморани
Воздушен поглед на селото
Оморани Местоположба на Оморани во Македонија Оморани на карта
Координати 41°32′03″N 21°36′32″E
Регион	Вардарски
Општина	Чашка
Област	Азот
Население	172 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	1414
Повик. бр.	043
Шифра на КО	29049
Надм. вис.	400 м
Оморани на општинската карта Атарот на Оморани во рамките на општината
Оморани на Ризницата

Географија и местоположба

Поглед во селото

Селото се наоѓа во областа Азот, во јужниот дел на територијата на Општина Чашка, во средното сливно подрачје на реката Бабуна.^[2] Селото е рамничарско. Од градот Велес, селото е оддалечено 30 километри.^[2] Од општинското средиште Чашка е оддалечено 21 километар.

До селото води локален асфалтен пат, кој се исклучува од регионалниот пат 2336.

Оморани се наоѓа во југоисточниот дел на областа Азот. Се наоѓа на планинска тераса висока околу 400 метри. Северно од селото е отсекот на споменатата тераса, а под него е алувијалната рамнина на реката Бабуна со висина од околу 220 метри надморска височина. Од јужната страна на Оморани се издигнува пространа планинска падина која достигнува височина од 1.142 метри со врвот Корнорог. Околни села се Мартолци, Теово и Ораов Дол. Жителите на селото се служат со вода од две чешми наречени Горна и Долна. На планинската падина избиваат изворите: Србиновец, Манастир, Белутка, Црнушка и други.^[3]

На атарот северно од селото се потезите: Долно Поле, Старо Село, Лениште, Бари, Горни Лаг, Ливади, Присој, Сушица, Грамади и Горно Трло. На планинската падина јужно од селото краевите на атарот ги носат следите називи: Сурда, Волчо Долче, Корнорог, Глог, Котева Круша и Остреж (795 м.).^[3]

Селото Оморани има изразито збиен тип. Се разликуваат маала кои носат имиња според родовите кои живеат во нив, како што се: Атанасовско, Трпевско, Убав-Димовско и Алексовско.^[3]

Во поново време, покрај старите куќи во селото Оморани, се има создадено посебна населба околу железничката станица „Васил Антевски-Дрен“ долж течението на реката Бабуна.

Историја

Оморани спаѓа во редот на старите села во Азот и долината на Бабуна, што јасно се гледа од пишаните историски извори. Во една Душанова хрисовула најпрвин се наведува пустото селиште Хоморани. Потоа во друга негова хрисовула се вели: село во Бабуна, Хоморани и заселки. Тогаш во селото постоела и црква „Свети Атанасиј“ приложена на манастирот Трескавец кај Прилеп. Следното споменување на Оморани во пишаните извори е од XV век, кога селото најпрвин имало 13, а потоа 29 македонски христијански куќи.^[3]

Според народното предание селото најпрвин се наоѓало на потегот Старо Село, кој се наоѓа на околу 700 метри северно од денешното село на допирот помеѓу алувијалната рамнина на Бабуна и отсекот на терасата. Подоцна жителите на Старо Село се преселиле повисоко на денешната положба каде што го основале денешното истоимено село. На старото село сега се наоѓа и црквата „Света Петка“,^[3] а со изградбата на железничката пруга и станицата „Васил Антевски - Дрен“ таму се преселени и повеќето куќи. Селските гробишта се крај коритото на Бабуна од нејзината десна страна. Таму се погребувани и жителите чии куќи биле на потегот Старо Село.^[3]

До средината на XIX век, ова село според населението било чисто македонско и христијанско. Меѓутоа во тоа време се населиле и муслимански Албанци. Како мешано македонско-албанско село, Оморани останало до 1912 година кога Македонците имале околу 40 куќи, а Албанците 25 куќи. Дотогаш селото се делело на два краја: западен „турски“ и источен „каурски“.^[3]

Албанците во Оморани се доселиле и намножиле од селото Црнилиште во околината на Прилеп, од каде што првиот Албанец доселен во селото имал жена христијанка, родум од селото Богомила. Подоцна од Црнилиште дошол и некој Зубер за кого се вели: „откако дојде тој, од тогаш станаа сите Турци лоши во Оморани“. До крајот на турското владеење оморанските Албанци станале поседници на најплодните ниви во атарот. Македонците имале послабородни ниви на повисокото земјиште.^[3]

Во 1912 година, Албанците биле иселени од Оморани и најголемиот дел од нив преминале во соседното село Согле. Истата година е срушена и селската џамија која се наоѓала на местото каде што е куќата на Јордан Минов. Албанските гробишта се наоѓале на месноста Тумбаре, недалеку од Старо Село.^[3]

За Оморани во својата книга „Материјали по изучувањето на Македонија“ од 1896 година, пишувал и македонскиот револуционер Ѓорче Петров. Тој запишал дека Оморани е на ¼ час од реката и на 1 час од Теово со 80 македонски куќи и 30 арнаутски. Некогаш селото било чифлиг на блискиот оморански манастир „Свети Никола“. Арнаутите се доселени во него пред 60 години.

Во Оморани има голема црква посветена на светите цар Константин и царица Елена. Најпрвин била изградена во 1871 година, после што ја запалиле мештаните Албанци, а во 1913 била обновена. Палењето на црквата се случило заради тоа што Албанците ја грабнале македонската девојка Венка, која потоа селаните Македонци со употреба на сила ја ослободиле и ја омажиле во селото Смиловци, поради што во знак на одмазда Албанците ја запалиле оморанската црква. Јужно од Оморани на планинската падина Корнорог се наоѓа манастирот „Свети Никола“. Таму во шумовитиот предел се манастирот и околу него се конаците за посетителите. Манастирот е оддалечен околу еден час одење пешки. За манастирот се грижел еден калуѓер кој во 1966 година бил уапсен, после што манастирот бил доста запуштен, посебно конаците.^[3]

Жителите на Оморани манастирот го посетуваат на Ѓурѓовден, на „летен“ Свети Никола и Крстовден. Тогаш се манастирските собири („панаѓури“) кога доаѓат и жители на други села. Манастирот имал доста стока и по „неколку момоци“.^[3]

Стопанство

Железничката станица „Васил Антевски-Дрен“ се наоѓа во близина на Оморани

Атарот е мошне голем и зафаќа простор од 55,1 км². На него преовладуваат шумите на површина од 2.580 хектари, на пасиштата отпаѓаат 2.125 хектари, а на обработливото земјиште отпаѓаат 496 хектари.^[2]

Селото, во основа, има мешовита функција.^[2]

Од 2014 година во селото активно работи рибникот „Оморани“, сместен на реката Бабуна. Ресторанот е со капацитет од 200 седишта во летниот период и 100 седишта во зимскиот период. Ресторан на рибникот е посетен од домашни посетители, но многу често во убавината уживаат и странските посетители. Особено е зголемена посетеноста на ресторанот за време на викенд и за празник.^[4]

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 528 —     1953 541 +2.5% 1961 495 −8.5% 1971 383 −22.6% 1981 279 −27.2%	Година Нас. ±% 1991 222 −20.4% 1994 173 −22.1% 2002 143 −17.3% 2021 172 +20.3%

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во селото Оморани имало 900 жители, од кои 780 Македонци и 120 Турци.^[5]

По податоците на секретарот на Бугарската егзархија, Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Оморани имало 768 Македонци патријаршисти, 136 Македонци под врховенството на Бугарската егзархија и 6 Роми.^[6]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 400 Македонци.^[7]

Во 1961 година селото броело 495 жители, од кои 484 биле Македонци, 8 Црногорци, 2 Срби и 1 Турчин. Во 1994 година бројот се намалил на 173 жители, од кои 170 се Македонци.^[2]

Според пописот од 2002 година, во селото Оморани живееле 143 жители, од кои 141 Македонец и 2 останати.^[8]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 172 жители, од кои 167 Македонци, 2 останати и 3 лица без податоци.^[9]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	900	910	528	541	495	383	279	222	173	143	172

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[10]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[11]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[12]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[13]

Родови

Оморани е македонско православно село. Според потеклото денешното македонско население претставува мешавина од староседелци (10 к.), потоа стари (42 к.) и понови (22 к.) доселеници. Во текот на зедничкиот живот сите тие се изедначиле по начинот на живот, обичаите, одликите и сфаќањата.^[3]

Според истражувањата на Јован Трифуноски во 1965 година, родови во селото се:

• Старински македонски родови уште од турско време се: Јовевци (4 к.), Ничовци (2 к.), Говедаровци (2 к.) и Алексовци (2 к.), слават Свети Никола, а нивните предци живееле на Старо Село.
• Постари доселенички македонски родови се: Атанаскови (7 к.), чиј основач на родот се доселил како домазет од некое место во Србија пред околу 210 години. Се знае следното родословие: Стефан (жив, 70 години во 1966)–Јован-Андон-Коста-Атанаско, основач на родот кој се доселил; Подолешовци (7 к.), Костевци (5 к.), Убав-Димовци (3 к.), Славевци (2 к.) и Стајковци (2 к.), сите се доселени од Плевење; Трпевци (3 к.) и Љамевци (1 к.), се доселени од Поменово од неговото Горно Маало или Старо Поменово; Бакалови (4 к.) и Ќосевци (2 к.), се доселени од Ново Село; Бричковци (2 к.), чиј основач на родот дошол како домазет од некое село во областа Малешево во изворишниот дел на Брегалница во Беровско; Мокренци (2 к.), се доселени од Мокрени и Карпузовци (1 к.) и Ромбевци (1 к.), за кои не се знае од каде се доселени.
• Родови доселени после Првата светска војна се: Богомилци (7 к.), дошле во 1919 година од Богомила; Нешковци (1 к.), потекнуваат од домазет доселен од некаде; Џаверовци (1 к.), се доселени од Бистрица; Јован Орешанец (1 к.), дошол од село Ореше и Пазвановци (1 к.), Цецаровци (1 к.) и Поповци (1 к.), чиј основач на родот бил попот Зафир.
• Македонски родови доселени после Втората светска војна се: Деловци (3 к.), Коруновци (2 к.) и Далјевци (1 к.), дошле во 1950 година од планинското село Ореше; Жеглевци (1 к.), дошле во исто време со претходните родови од Папрадиште и Грбевци (1 к.) и Јовановски (1 к.), дошле од соседното село Теово.

Иселеништво

Оморани дало и значаен број на иселеници. Потполно се иселиле овие родови: Антевци од кои потекнувал познатиот македонски народен херој и борец во НОБ (Васил Антевски-Дрен) и родот Плевењци. Од првиот род сега некои членови живеат во Прилеп и Скопје. Од родот Подолешовци има иселеници во Велес. После Втората светска војна од Оморани се иселиле 15 домаќинства во: Скопје (10), Велес, Прилеп и селото Извор (Оморанци, 3 к.).^[3]

Општествени установи

• Поранешно основно училиште
• Железничка станица — железничка станица на линијата Скопје-Битола, на која редовно сообраќаат возови

• 
  Автобуска постојка
• 
  Игралиште во дворот на некогашното училиште
• 
  Општествен објект
• 
  Поранешното училиште
• 
  Поранешното училиште

Самоуправа и политика

Во XIX век, селото било дел од Велешката каза од Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Чашка, која била проширена по новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото се наоѓало во некогашната Општина Извор.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Титов Велес. Селото припаѓало на некогашната општина Чашка во периодот од 1957 до 1965 година, додека во периодот 1955-1957, селото било во рамките на тогашната општина Извор.

Во периодот 1952-1955, селото било во рамките на тогашната Општина Теово, во која покрај селото Оморани, се наоѓале и селата Габровник, Мокрени, Ораов Дол, Плевење, Согле и Теово. Општината Теово постоела и во периодот 1950-1952 година.

Избирачко место

Во селото постои избирачко место бр. 2241 според Државната изборна комисија, кое е сместено во селски објект.^[14]

На локалните избори во 2017 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 119 гласачи.^[15] На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 118 гласачи.^[16]

Културни и природни знаменитости

Археолошки наоѓалишта^[17]

• Лениште — населба од римско време

Цркви^[18]

• Црква „Св. Константин и Елена“ — главната селска црква;
• Црква „Св. Никола“ — манастирска црква;
• Црква „Св. Петка“ — понова црква подигната на местото на старото село; и
• Црква „Св. Никола“ — стара селска црква во полето покрај Бабуна, неодамна обновена.

Манастири

• Оморански манастир — манастир над селото

Реки^[19]

• Бабуна — голема река под селото; и
• Црнушка Река — река низ селото, притока на Бабуна.

• 
  Црнушка Река низ селото
• 
  Главната селска црква „Св. Константин и Елена“
• 
  Манастирската црква „Св. Никола“
• 
  Малата селска црква „Св. Петка“
• 
  Влезот во Оморански манастир

Личности

Родени во или по потекло од Оморани

• Коце Оморанчето — велешки војвода
• Никола Оморански — србомански војвода
• Васил Антевски - Дрен (1904 - 1942) — учесник во НОВ

Галерија

• 
  Поглед во селото
• 
  Воздушен поглед на селото
• 
  Стара куќа во селото

Поврзано

• Општина Чашка
• Азот