Bahasa Mandarin
cabang utama bahasa Cina yang dituturkan merentasi kebanyakan kawasan utara dan barat daya China From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Bahasa Mandarin (Cina ringkas: 官话; Cina tradisional: 官話; pinyin: Guānhuà) merupakan golongan dialek Cina saling berkaitan, yang ditutur di kebanyakan kawasan utara dan barat daya tanah besar Cina. Ia menjadi bahasa utama isi istana dan para pegawai menteri kerajaan-kerajaan yang wujud sepanjang sejarah negeri Cina – nama Mandarin serapan Portugis mandarim lanjut dari kata منتري menteri dalam bahasa Melayu semasa dunia Barat mula giat berhubung pada zaman-zaman dinasti Ming dan Qing dari singgahan di Melaka.[1] Sejak pembentukan republik, ia dijadikan bahasa rasmi pemerintahan-pemerintahan kemudiannya bertapak di China (bahasa baku berasaskan dialek Beijing)[2] dan Taiwan,[3] ia juga telah menjadi antara bahasa rasmi Singapura[4] sampai menjadi salah satu daripada enam bahasa rasmi Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. Jika dipandang sebagai bahasa tunggal, seperti yang sering dilakukan dalam kegunaan akademik, dialek-dialek Mandarin lebih ramai penutur asalnya berbanding mana-mana bahasa lain.
- Artikel ini berkenaan semua dialek Bahasa Cina utara. Untuk merujuk kepada bahasa Cina piawai yang rasmi (Putonghua/Guoyu), lihat Bahasa Mandarin Baku.
ialah cabang terbesar dalam bahasa Sinitik. Varian-varian Mandarin dituturkan oleh kira-kira 70% daripada keseluruhan penutur bahasa Cina, merentasi kawasan geografi yang luas dari Yunnan di barat daya hingga ke Xinjiang di barat laut dan Heilongjiang di timur laut. Penyebaran luas ini umumnya disebabkan oleh kemudahan pengangkutan dan komunikasi di Dataran China Utara berbanding kawasan selatan yang lebih bergunung-ganang, serta peluasan penggunaan Mandarin ke kawasan sempadan dalam tempoh yang lebih terkini.
Banyak varian Mandarin, seperti Mandarin Barat Daya (termasuk loghat Sichuan) dan Mandarin Lembah Yangtze, tidak boleh difahami bersama dengan loghat Beijing (atau hanya difahami sebahagiannya). Walau bagaimanapun, Mandarin sebagai satu kumpulan sering tersenarai di tempat pertama dalam senarai bahasa mengikut jumlah penutur asli (dengan hampir satu bilion penutur). Oleh kerana Mandarin berasal dari China Utara dan kebanyakan varian Mandarin ditemui di utara, kumpulan ini kadangkala disebut sebagai Bahasa Cina Utara (Cina ringkas: 北方话; Cina tradisional: 北方話; pinyin: Běifānghuà; har. 'ucapan utara').
Kebanyakan varian Mandarin mempunyai empat nada. Konsonan akhir dalam Bahasa Cina Pertengahan telah hilang dalam kebanyakan varian ini, tetapi ada juga yang mengekalkannya dalam bentuk hentian glotis terakhir. Banyak varian Mandarin, termasuk loghat Beijing, mengekalkan konsonan retrofleks awal, yang telah hilang dalam bahasa Cina selatan.
Kebanyakan ibu kota China dalam sejarah berada dalam kawasan pertuturan Mandarin, menjadikan dialek ini sangat berpengaruh. Sejak abad ke-14, bentuk tertentu Mandarin telah digunakan sebagai lingua franca dalam kalangan pegawai kerajaan dan mahkamah.[5] Pada awal abad ke-20, satu bentuk piawai berasaskan loghat Beijing, dengan elemen daripada varian Mandarin lain, telah diterima sebagai bahasa kebangsaan. Bahasa Cina Piawai kini merupakan bahasa rasmi di China[6] dan Taiwan,[7] serta merupakan salah satu daripada empat bahasa rasmi di Singapura dan satu daripada enam bahasa rasmi Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu di dunia.[8] Peningkatan penghijrahan dari wilayah pertuturan Mandarin di China dan Taiwan juga menyebabkan bahasa ini menjadi salah satu varian bahasa Cina yang paling banyak digunakan dalam kalangan diaspora Cina. Ia juga merupakan bahasa Cina yang paling kerap diajar sebagai bahasa asing.
Remove ads
Nama
Perkataan Inggeris mandarin (daripada bahasa Portugis mandarim, berasal daripada bahasa Melayu menteri, daripada Sanskrit mantrī, mantrin, yang bermaksud 'menteri atau penasihat') pada asalnya merujuk kepada seorang pegawai dalam empayar Ming dan Qing.[9][10][a]
Oleh sebab variasi tempatan yang dituturkan oleh para pegawai ini lazimnya tidak dapat difahami antara satu sama lain, mereka berkomunikasi melalui satu bentuk bahasa koiné yang diasaskan daripada pelbagai loghat utara. Ketika mubaligh Jesuit mempelajari bahasa piawai ini pada abad ke-16, mereka menyebutnya sebagai Mandarin, berdasarkan nama asal Cinanya Guānhuà (官话/官話, 'bahasa para pegawai').[12]
Dalam bahasa Inggeris harian, "Mandarin" merujuk kepada Bahasa Cina Piawai, yang sering disebut hanya sebagai "Bahasa Cina". Bahasa Mandarin Piawai berasaskan loghat Beijing, dengan sedikit pengaruh kosa kata dan sintaksis daripada dialek Mandarin lain. Ia merupakan bahasa rasmi pertuturan di Republik Rakyat China, Taiwan (Republik China), salah satu daripada empat bahasa rasmi di Singapura, dan juga merupakan bahasa minoriti berprestij tinggi[13] di Malaysia. Ia juga digunakan sebagai bahasa pengantar dalam sistem pendidikan di tanah besar China dan Taiwan. Ia adalah salah satu daripada enam bahasa rasmi Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, di bawah nama "Bahasa Cina".
Penutur bahasa Cina merujuk kepada bahasa piawai moden ini sebagai:
- Pǔtōnghuà (普通话/普通話, 'pertuturan umum') di tanah besar China,
- Guóyǔ (国语/國語, 'bahasa kebangsaan') di Taiwan, atau
- Huáyǔ (华语/華語, 'bahasa Huaxia') di Malaysia dan Singapura,
tetapi bukan sebagai Guānhuà.[5]
Ahli linguistik menggunakan istilah "Mandarin" untuk merujuk kepada kumpulan loghat yang luas dan pelbagai yang dituturkan di utara dan barat daya China, yang dikenali dalam kalangan ahli bahasa Cina sebagai Guānhuà. Istilah alternatif Běifānghuà (北方话/北方話, 'dialek utara') semakin jarang digunakan dalam kalangan ahli linguistik Cina. Secara lanjut, istilah "Mandarin Lama" atau "Mandarin Awal" digunakan oleh ahli bahasa untuk merujuk kepada loghat utara yang direkodkan dalam sumber-sumber dari zaman Dinasti Yuan.
Penutur asli yang bukan ahli linguistik profesional mungkin tidak sedar bahawa variasi yang mereka tuturkan diklasifikasikan secara linguistik sebagai sebahagian daripada "Mandarin" (atau disebut juga sebagai "dialek utara") dalam erti kata yang lebih luas. Dalam wacana sosial atau budaya Cina, tidak wujud identiti "Mandarin" berdasarkan bahasa; sebaliknya, identiti serantau yang kuat terbentuk berdasarkan dialek individu kerana penyebaran geografi yang luas dan kepelbagaian budaya penuturnya. Penutur variasi bukan piawai biasanya merujuk kepada loghat mereka melalui nama geografi. Contohnya, loghat Sichuan dan loghat Hebei atau loghat Timur Laut, yang kesemuanya dianggap berbeza daripada bahasa piawai, dan sering kali tidak boleh difahami antara satu sama lain.
Remove ads
Sejarah
Ratusan variasi tempatan Bahasa Cina moden berkembang daripada varian serantau Bahasa Cina Kuno dan Bahasa Cina Pertengahan. Secara tradisi, tujuh kumpulan dialek utama diiktiraf: selain Mandarin, enam lagi ialah Wu, Gan, dan Xiang di China tengah, serta Min, Hakka, dan Yue di pantai tenggara.[14] Language Atlas of China (1987) menambah tiga kumpulan lagi: Jin (berpisah dari Mandarin), Huizhou di wilayah Huizhou (Anhui dan Zhejiang), dan Pinghua di Guangxi serta Yunnan.[15][16]
Mandarin Kuno
.png)
Selepas kejatuhan Dinasti Song Utara (959–1126) dan semasa pemerintahan Dinasti Jin dan Yuan di utara China, terbentuk satu bentuk bahasa piawai berdasarkan dialek Dataran Utara, dikenali sebagai Mandarin Kuno. Genre sastera vernakular baru seperti puisi qu dan sanqu berkembang berasaskan bahasa ini.[17]
Pada 1324, kamus rima Zhongyuan Yinyun mengkodkan konvensyen rima puisi baru, menjadi sumber penting fonologi Mandarin Kuno. Sumber lain termasuk skrip Phags-pa dan Menggu Ziyun, rime dictionary berdasarkan Phags-pa. Kamus ini menunjukkan ciri baru Mandarin: pengurangan bunyi plosif akhir dan reorganisasi nada Cina Pertengahan.[18]
Dalam Bahasa Cina Pertengahan, konsonan stop dan affricate terdiri daripada konsonan tenuis, aspirat tak bersuara, dan bersuara. Terdapat empat nada; nada keempat ("entering tone") merujuk kepada suku kata dengan plosif akhir (-p, -t, -k). Menaik turun nada berdasarkan voicing sukar difahami selepas kehilangan voicing, menyebabkan sistem nada dan inisial tersusun semula dalam setiap kumpulan dialek utama.[19]
Zhongyuan Yinyun mencerminkan sistem empat nada Mandarin moden: nada “even” terbahagi, nada entering hilang, dan plosif bersuara berubah kepada aspirat atau bukan aspirat. Nota akhir -m masih wujud tetapi bergabung dengan -n dalam dialek moden. Perbezaan velar dan alveolar sibilan pada posisi palatal masih wujud sebelum wujudnya bunyi palatal (j, q, x) dalam pinyin.[20]
Sastera vernakular pada zaman itu menunjukkan leksikon serta sintaks Mandarin yang jelas, walaupun beberapa seperti kata ganti pihak ketiga tā (他) sudah wujud sejak Dinasti Tang.[21]
Sastera Vernakular
Sehingga awal abad ke-20, penulisan rasmi, puisi, dan fiksyen ditulis dalam Literary Chinese, berdasarkan karya klasik zaman Negara Berperang dan Han. Bahasa ini berkembang berbeza daripada dialek lisan; misalnya, perkataan 翼 (yì) mempunyai lebih daripada 75 homofon dalam Mandarin Piawai.
Bahasa sastera ini kurang sesuai bagi teks yang dibacakan secara lisan seperti drama atau novel. Bermula dari Dinasti Yuan hingga Qing, wujud karya vernakular bertulis (白话, báihuà) seperti Water Margin dan Dream of the Red Chamber. Bahasa bertulis ini mencerminkan variasi Mandarin dan menyatupadukan region walaupun tanpa menunjukkan perbezaan sebutan.[22]
Hu Shih adalah tokoh penting abad ke-20 yang menulis kajian pengaruh sastera vernakular dalam karyanya Báihuà Wénxuéshǐ.
Koiné Zaman Akhir Empayar
> “Penduduk China mempunyai bahasa berbeza mengikut wilayah, hingga tidak saling memahami.... Mereka juga mempunyai satu bahasa seperti universal … ia adalah bahasa rasmi para mandarin dan istana; bagai Latin bagi kita.... Dua bapa kami telah mempelajari bahasa mandarin ini...” — Alessandro Valignano, Historia..., 1542–1564 (cite Coblin 2000, p.539)
Sehingga abad ke-20, kebanyakan masyarakat hanya bertutur dalam dialek tempatan. Untuk pentadbiran, pegawai Dinasti Ming dan Qing menggunakan piawai koiné berdasarkan Mandarin (Guānhuà). Kefahaman bahasa ini penting untuk kerjaya rasmi walau tidak ditetapkan secara formal.[5]
Pada 1728, Maharaja Yongzheng tidak memahami loghat pegawai dari Guangdong dan Fujian, lalu memerintahkan pengajaran sebutan piawai melalui Akademi Pengucapan Betul (Zhèngyīn Shūyuàn), diikuti buku teks panduan sebutan. Ciri-ciri piawai termasuk kehilangan inisial bersuara (kecuali 'v-'), gabungan [-m] dengan [-n], sistem empat nada Mandarin serta hentian glottal dalam entering tones, dan kekalkan perbezaan velar-palatal yang mempengaruhi ejaan Peking dan Tientsin.[23]
Bahasa ini adalah koiné berdasar dialek Nanjing, kekal berprestij selepas pemindahan ibu kota ke Beijing pada 1421. Pada 1815, kamus Inggeris–Cina pertama oleh Robert Morrison menggunakan piawai ini walaupun beliau mengakui pengaruh loghat Beijing semakin dominan. Akhir abad ke-19, loghat Beijing menjadi piawai untuk urusan rasmi.[24]
Bahasa Cina Piawai
Varian Mandarin yang ditutur oleh golongan terpelajar Beijing diisytiharkan sebagai bahasa rasmi China oleh Dinasti Qing awal 1900-an dan kerajaan Republik. Golongan intelektual Gerakan Budaya Baru seperti Hu Shih dan Chen Duxiu berjaya menukarkan Bahasa Literary kepada vernakular bertulis dan menetapkan piawai kebangsaan (Guóyǔ). Selepas perdebatan, "Loghat Beijing" dipilih sebagai piawai oleh National Language Unification Commission pada 1932. Republik Rakyat China mewarisi piawai ini selepas 1949, menamakannya Pǔtōnghuà.[25]
Awal 1950-an, 54% penutur dialek Mandarin memahami bahasa piawai naik ke 91% pada 1984; nasionalnya dari 41% ke 90%.[26] Kini piawai ini digunakan dalam pendidikan, media, dan acara rasmi di tanah besar China, Taiwan, serta komuniti Cina di Singapura.[27][28]
Namun, di Hong Kong dan Macau, piawai tempatan (Cantonese) masih dominan sebagai media pendidikan, media dan kehidupan harian disebabkan sejarah kolonial.[29] Walaupun piawai diajar di sekolah seluruh China, ia masih belum menjadi bahasa perantara biasa di kawasan bukan Mandarin asli, penduduk masih bercakap variant tempatan atau bercampur dengan aksen.[30][31]
Sejak abad ke-21, kerajaan China giat mengalakkan pendidikan piawai dan mengurangkan penggunaan bahasa tempatan sebagai usaha menyatupadukan negara.
Dari segi rasmi, kerajaan tanah besar dan Taiwan mengekalkan piawai masing-masing sebagai Pǔtōnghuà dan Guóyǔ. Fonologi berpandukan sebutan Beijing, namun berbeza dalam kosa kata, tatabahasa dan pragmatik. Perbezaan ini kecil dan kamus piawai kedua-dua negara menunjukkan persamaan besar. Walaubagaimanapun, piawai piawai sekolah sering berbeza dari dialek tempatan dan tidak semestinya sama seperti loghat Beijing asli.[32][33]
Bentuk tulisan piawai juga setara; China dan Singapura menggunakan "aksara ringkas", manakala Taiwan, Hong Kong dan Macau terus menggunakan "aksara tradisional". Singapura mengikut China dalam menerima penggunaan aksara ringkas secara rasmi.[34][35]
Remove ads
Taburan geografi
Bahasa Mandarin dituturkan di seluruh utara dan barat daya China, serta beberapa kelompok kecil di negara jiran. Tidak seperti rakan senegara mereka di pantai tenggara, penutur Mandarin jarang berhijrah ke luar negara sebelum akhir abad ke-20. Namun kini terdapat komuniti besar penutur Mandarin di bandar-bandar utama di seluruh dunia.[36]
Tanah Besar China
Kebanyakan masyarakat Han di utara dan barat daya China merupakan penutur asli dialek Mandarin. Dataran China Utara yang luas dan tanpa halangan geografi utama membolehkan penghijrahan yang meluas dan mewujudkan homogenitas linguistik di kawasan besar ini. Sebaliknya, gunung-ganang dan sungai-sungai di selatan China telah melahirkan enam kumpulan utama varian Bahasa Cina yang lain dengan kepelbagaian dalaman yang besar, terutamanya di Fujian.[37][38]
Namun, kawasan taburan dialek Mandarin sangat luas dan merangkumi hampir satu bilion penduduk. Oleh itu, terdapat variasi ketara dari segi sebutan, kosa kata dan tatabahasa,[39] dan banyak varian Mandarin tidak dapat difahami antara satu sama lain.[b]
Sebahagian besar timur laut China, kecuali Liaoning, hanya dihuni oleh masyarakat Han selepas abad ke-18.[45] Oleh itu, dialek Mandarin Timur Laut di kawasan ini hampir sama dengan loghat Beijing.[46] Kaum Manchu di kawasan ini kini bertutur dialek Mandarin; bahasa asal mereka hanya dipertuturkan dalam kalangan komuniti kecil di barat laut Xinjiang, seperti dalam bentuk moden bahasa Xibe.[47]
Kawasan sempadan barat laut China turut dihuni oleh penutur Mandarin, dan dialek mereka serupa dengan kawasan Mandarin teras.[46] Kawasan barat daya pula mula dihuni lebih awal, tetapi populasinya merosot secara misteri pada abad ke-13 dan hanya pulih pada abad ke-17.[46] Kini, dialek di kawasan ini agak seragam.[36] Namun, bandar lama seperti Tianjin, Baoding, Shenyang, dan Dalian walaupun dekat dengan Beijing, tetap memiliki dialek yang amat berbeza.
Taiwan
Mandarin Piawai ialah salah satu bahasa rasmi Taiwan. Piawai Taiwan hampir sama dengan piawai tanah besar China, kecuali beberapa kosa kata teknikal yang dikembangkan sejak 1950-an.[48]
Bentuk pertuturan piawai di Taiwan sangat mirip dengan China, tetapi bentuk kolokial dipengaruhi kuat oleh bahasa tempatan, khususnya Hokkien Taiwan. Perbezaan utama termasuk: penggabungan bunyi retrofleks (zh, ch, sh, r) dengan siri alveolar (z, c, s), nada neutral digabungkan dengan nada asal, dan ketiadaan erhua.[49] Pertukaran kod antara Mandarin dan Hokkien Taiwan adalah biasa, memandangkan majoriti penduduk masih menuturkan Hokkien sebagai bahasa ibunda.[50]
Asia Tenggara
Singapura
Mandarin ialah salah satu daripada empat bahasa rasmi Singapura bersama-sama bahasa Inggeris, bahasa Melayu, dan bahasa Tamil. Secara sejarah, ia jarang digunakan dalam kalangan masyarakat Cina Singapura yang lebih mengutamakan bahasa selatan seperti Hokkien, Teochew, Kantonis, dan Hakka.[51]
Pelancaran Kempen Bertutur Mandarin pada tahun 1979 oleh kerajaan bertujuan menjadikan Mandarin sebagai bahasa etnik bersama dan menggalakkan hubungan dengan tanah besar China.[52] Ini menyebabkan peningkatan besar penggunaan Mandarin dan kemerosotan varian bahasa Cina lain.
Mandarin Piawai Singapura hampir sama dengan piawai di China dan Taiwan, cuma sedikit berbeza dalam kosa kata. Ia digunakan dalam sistem pendidikan, media dan urusan rasmi. Bentuk kolokialnya dikenali sebagai Singdarin, digunakan dalam perbualan harian dan banyak dipengaruhi oleh Kantonis, Hokkien dan bahasa Melayu. Pertukaran kod dengan bahasa lain adalah perkara biasa.
Malaysia
Di Malaysia, Mandarin digunakan sebagai bahasa pengantar di sekolah Cina dan berpandukan piawai Singapura. Namun ia tidak begitu meluas dalam kehidupan seharian kerana Hokkien merupakan kumpulan majoriti dalam kalangan masyarakat Cina Malaysia, dan Kantonis menjadi lingua franca terutamanya dalam perniagaan dan media tempatan.[53] Di negeri Johor, Mandarin semakin digunakan bersama Kantonis disebabkan pengaruh Singapura.[54] Bentuk kolokial Mandarin tempatan juga memperlihatkan pengaruh kuat daripada Kantonis dan bahasa Melayu.
Myanmar
Di utara Myanmar, dialek Mandarin Barat Daya yang hampir dengan dialek Yunnan digunakan oleh masyarakat Cina dan kumpulan etnik lain. Di kawasan yang dikuasai oleh kumpulan pemberontak, Mandarin juga menjadi bahasa perantara.[55]
Asia Tengah
Kaum Dungan di Kyrgyzstan, Kazakhstan dan Uzbekistan ialah keturunan kaum Hui dari China yang melarikan diri ke Empayar Rusia pada 1877 selepas kejatuhan Kashgaria kepada tentera Qing, dan dari lembah Ili selepas ia diserahkan kepada China dalam Perjanjian Saint Petersburg (1881).[56]
Kira-kira 500 penutur tinggal di kawasan terpencil di Daerah Rovensky, Wilayah Saratov di Rusia.[57] Kaum Dungan bertutur dua dialek, yang berasal dari dialek Mandarin Dataran Tengah di tenggara Gansu dan barat daya Shaanxi, dan menulis bahasa mereka menggunakan aksara Cyrillic.[57][58]
Remove ads
Klasifikasi
Sempadan
Klasifikasi dialek Cina berkembang sepanjang abad ke-20, dan masih banyak perkara yang belum disepakati. Klasifikasi awal cenderung mengikuti sempadan negeri atau ciri geografi utama.[59]
Pada 1936, Wang Li menghasilkan klasifikasi pertama berasaskan kriteria fonetik, terutamanya evolusi inisial bersuara dalam Bahasa Cina Pertengahan. Kumpulan Mandarinnya merangkumi dialek di utara dan barat daya China, serta di Hunan dan utara Jiangxi.[60] Klasifikasi oleh Li Fang-Kuei pada 1937 membezakan dua kumpulan terakhir sebagai Xiang dan Gan, sambil membahagikan baki dialek Mandarin kepada subkumpulan Mandarin Utara, Sungai Yangtze Bawah dan Barat Daya.[61]
Klasifikasi tujuh kumpulan yang diterima pakai secara meluas oleh Yuan Jiahua pada 1960 mengekalkan Xiang dan Gan sebagai kumpulan berasingan, dengan Mandarin dibahagikan kepada subkumpulan Utara, Barat Laut, Barat Daya dan Jiang–Huai (Sungai Yangtze Bawah).[62][63] Daripada empat subkumpulan Mandarin Yuan, dialek Barat Laut adalah paling pelbagai, terutama di wilayah Shanxi.[36] Ahli linguistik Li Rong mencadangkan agar dialek barat laut di Shanxi dan kawasan sekitarnya yang masih mengekalkan hentian glottal akhir dari nada "entering" Bahasa Cina Pertengahan dijadikan kumpulan utama berasingan bernama Jin.[64] Beliau memasukkan klasifikasi ini dalam *Language Atlas of China* (1987).[15] Banyak ahli lain masih menganggap dialek ini sebahagian daripada Mandarin, menunjukkan bahawa dialek Sungai Yangtze Bawah juga mengekalkan hentian glottal.[65][66]
Sempadan selatan kawasan Mandarin, bersempadan dengan kumpulan Wu, Gan dan Xiang di tengah China, sukar didefinisikan akibat penyebaran ciri utara selama berabad. Banyak varian sempadan mempunyai campuran ciri yang menyukarkan klasifikasi. Sempadan antara Mandarin Barat Daya dan Xiang amat lemah,[67] dan dalam banyak klasifikasi awal kedua-duanya tidak dipisahkan.[68] Zhou Zhenhe dan You Rujie memasukkan dialek New Xiang ke dalam Mandarin Barat Daya, hanya membezakan Old Xiang sebagai kumpulan berasingan.[69] Dialek Huizhou pula mempunyai ciri kedua-dua Mandarin dan Wu, dan oleh itu kadang-kala diklasifikasikan ke salah satu kumpulan itu atau dianggap kumpulan berasingan oleh pihak lain. Li Rong dan *Language Atlas of China* menganggapnya sebagai kumpulan utama berasingan, tetapi ini masih dipertikaikan.[70][71]
Subkumpulan
- Language Atlas of China menyenaraikan baki Mandarin sebagai "supergroup", dibahagikan kepada lapan kumpulan mengikut pengendalian nada "entering" dalam Bahasa Cina Pertengahan (rujuk Nada di bawah):[73][c]
- Mandarin Timur Laut (98 juta) – ditutur di timur laut China kecuali Semenanjung Liaodong. Dialek ini hampir sama dengan Bahasa Piawai, dengan sedikit variasi.
- Mandarin Beijing (27 juta) – ditutur di Beijing dan sekitar seperti Chengde dan utara Hebei, serta kawasan imigrasi baru seperti utara Xinjiang. Dialek Beijing menjadi asas Bahasa Piawai. Klasifikasi ini kontroversi; sesetengah mengatakan Beijing dan Timur Laut sebenarnya satu kumpulan.
- Jilu Mandarin (89 juta) – ditutur di Hebei ("Ji") dan Shandong ("Lu") kecuali Semenanjung Shandong, serta sebahagian kecil di Heilongjiang akibat migrasi. Termasuk dialek Tianjin. Nada dan kosa kata berbeza ketara, tetapi masih boleh difahami dengan Mandarin Beijing.
- Jiaoliao Mandarin (35 juta) – ditutur di Semenanjung Shandong dan Liaodong, serta sebahagian kecil di Heilongjiang. Perubahan nada ketara tetapi masih ada tahap kefahaman sederhana dengan Beijing.
- Mandarin Dataran Tengah (186 juta) – berlaku di wilayah Henan, bahagian tengah Shaanxi di lembah Sungai Kuning, timur Gansu, dan selatan Xinjiang kerana migrasi baru. Terdapat perbezaan fonologi yang ketara, kefahaman dengan Beijing adalah separa. Bahasa Dungan tergolong dalam kumpulan ini. Penutur Dungan seperti penyair Iasyr Shivaza melaporkan dirinya difahami oleh penutur Beijing, tetapi tidak sebaliknya.
- Lanyin Mandarin (17 juta) – ditutur di tengah dan barat Gansu (ibu kota Lanzhou) dan Ningxia (ibu kota Yinchuan), serta utara Xinjiang.
- Mandarin Sungai Yangtze Bawah (atau Jiang–Huai, 86 juta) – ditutur di kawasan utara Sungai Yangtze di Jiangsu dan Anhui, serta sebahagian di tebing selatan seperti Nanjing, Jiujiang. Terdapat perubahan fonologi dan kosa kata serta kefahaman terhad dengan Beijing. Ia dipengaruhi secara ketara oleh dialek Wu.
- Mandarin Barat Daya (260 juta) – ditutur di Hubei, Sichuan, Guizhou, Yunnan, serta kawasan Mandarin di Hunan, Guangxi dan selatan Shaanxi. Perubahan fonologi, kosa kata dan nada adalah besar, dan kefahaman dengan Beijing berbeza-beza.[42][43]
- Atlas turut menyenaraikan beberapa dialek Mandarin yang tidak diklasifikasi dalam kawasan serakan di selatan China, seperti Nanping di Fujian dan Dongfang di Hainan.[75]
Satu varian Mandarin yang tidak pasti klasifikasi adalah Gyami, dicatat pada abad ke-19 di kaki gunung Tibet, yang tidak dikenali sebagai Cina oleh pihak Beijing.[76] Beberapa varian Mandarin barat laut dalam Qinghai–Gansu sprachbund telah mengalami perubahan besar dalam fonologi, kosa kata dan tatabahasa.[77]
Remove ads
Fonologi
Sebuah suku kata boleh terdiri daripada inisial konsonan, medial (gelung separuh vokal), vokal, coda dan nada. Dalam analisis tradisional, medial, vokal dan coda digabungkan sebagai final.[78] Contohnya, Bahasa Piawai (berasaskan loghat Beijing) mempunyai kira-kira 1,200 suku kata berbeza.[79]
- Ciri fonologi umum dalam dialek Mandarin:**
- Palatalisasi pada konsonan velar dan sibilan alveolar apabila dihadapan glides palatal.
- Setiap suku kata mengandungi maksimum empat fonem (tiga vokal dan tiada kluster konsonan).
- Penghilangan bunyi stop akhir dan /-m/ (bagaimanapun beberapa dialek Lower Yangtze dan Jin mengekalkan hentian glottal).
- Wujudnya konsonan retrofleks (walaupun ketiadaan dalam banyak dialek Southwestern dan Northeastern).
- Devoicing (hilang kelegaan suara) pada stop dan sibilan juga ditemui dalam kebanyakan bukan-Mandarin.
Inisial
Inventori maksimum inisial bagi satu dialek bahasa Mandarin adalah seperti berikut, dengan ejaan pinyin dalam kurungan diberikan untuk yang terdapat dalam bahasa standard:[80]
- Kebanyakan kawasan penutur Mandarin membezakan antara inisial retrofleks /ʈʂ ʈʂʰ ʂ/ dengan sibilan apikal /ts tsʰ s/, walaupun pengagihannya sering berbeza daripada bahasa standard. Dalam kebanyakan dialek di tenggara dan barat daya, inisial retrofleks telah bergabung dengan sibilan alveolar, sehingga zhi menjadi zi, chi menjadi ci, dan shi menjadi si.[81]
- Sibilan alveolo-palatal /tɕ tɕʰ ɕ/ terhasil daripada penggabungan antara konsonan velar berpalatal sejarah /kj kʰj xj/ dan sibilan alveolar berpalatal /tsj tsʰj sj/.[81] Dalam kira-kira 20% dialek, sibilan alveolar tidak menjalani palatalisasi, kekal berasingan daripada inisial alveolo-palatal. (Sebutan unik yang digunakan dalam Opera Beijing tergolong dalam kategori ini.) Sebaliknya, dalam sesetengah dialek di timur Shandong, inisial velar tidak mengalami palatalisasi.
- Banyak dialek Mandarin barat daya mencampur /f/ dan /xw/, menggantikan satu dengan yang lain dalam beberapa atau semua kes.[82] Contohnya, fei /fei/ "terbang" dan hui /xwei/ "kelabu" boleh bergabung di kawasan ini.
- Dalam sesetengah dialek, inisial /l/ dan /n/ tidak dibezakan. Dalam Mandarin barat daya, bunyi ini biasanya bergabung menjadi /n/; dalam Mandarin Lembah Yangtze Hilir, ia biasanya bergabung menjadi /l/.[82]
- Penduduk di banyak kawasan penutur Mandarin mungkin menggunakan bunyi inisial yang berbeza daripada Beijing untuk inisial r- /ɻ/. Varian umum termasuk /j/, /l/, /n/ dan /w/.[81]
- Sesetengah dialek mempunyai inisial /ŋ/ yang sepadan dengan inisial sifar dalam bahasa standard.[81] Inisial ini terhasil daripada penggabungan inisial sifar Cina Pertengahan dengan /ŋ/ dan /ʔ/.
- Banyak dialek Mandarin Barat Laut dan Dataran Tengah mempunyai /pf pfʰ f v/ di mana Beijing mempunyai /tʂw tʂʰw ʂw ɻw/.[81] Contohnya termasuk /pfu/ "babi" untuk standard zhū 豬 /tʂu/, /fei/ "air" untuk standard shuǐ 水 /ʂwei/, /vã/ "lembut" untuk standard ruǎn 軟 /ɻwan/.
Akhiran
Kebanyakan dialek Mandarin mempunyai tiga geluncuran medial, /j/, /w/ dan /ɥ/ (dieja i, u dan ü dalam pinyin), walaupun kekerapan penggunaannya berbeza. Medial /w/ hilang selepas inisial apikal di beberapa kawasan.[81] Oleh itu Mandarin barat daya mempunyai /tei/ "betul" di mana bahasa standard mempunyai dui /twei/. Mandarin barat daya juga mempunyai /kai kʰai xai/ dalam sesetengah perkataan di mana standard mempunyai jie qie xie /tɕjɛ tɕʰjɛ ɕjɛ/. Ini merupakan ciri stereotaip Mandarin barat daya, kerana ia mudah diperhatikan. Contohnya hai "kasut" untuk standard xie, gai "jalan" untuk standard jie.
Dialek Mandarin biasanya mempunyai bilangan vokal yang agak sedikit. Konsonan geseran suku kata, seperti dalam standard zi dan zhi, adalah biasa dalam dialek Mandarin, walaupun ia juga wujud di tempat lain.[83] Geluncuran akhir Cina Pertengahan /j/ dan /w/ umumnya dikekalkan dalam dialek Mandarin, menghasilkan beberapa diftong dan triftong berbanding set monoftong yang lebih besar dalam kumpulan dialek lain (dan beberapa dialek Mandarin yang bertaburan luas).[83]
Akhiran sengau /m/ dalam Cina Pertengahan masih wujud dalam Mandarin Lama, tetapi telah bergabung dengan /n/ dalam dialek moden.[81] Di beberapa kawasan (terutamanya barat daya) akhiran /ŋ/ juga telah bergabung dengan /n/. Hal ini terutama ketara dalam pasangan rima -en/-eng /ən əŋ/ dan -in/-ing /in iŋ/. Akibatnya, jīn "emas" dan jīng "ibu kota" bergabung dalam dialek tersebut.
Akhiran letup Cina Pertengahan telah mengalami pelbagai perkembangan dalam dialek Mandarin yang berbeza (lihat Nada di bawah). Dalam dialek Lembah Yangtze Hilir dan beberapa dialek barat laut, akhiran ini bergabung menjadi hentian glotis akhir. Dalam dialek lain ia telah hilang, dengan kesan yang berbeza pada vokal.[81] Akibatnya, Mandarin Beijing dan Mandarin Timur Laut mengalami lebih banyak penggabungan vokal berbanding banyak varieti Mandarin lain.
Nada
Secara amnya, tiada dua kawasan penutur Mandarin yang mempunyai set nilai nada yang sama tepat, tetapi kebanyakan kawasan penutur Mandarin mempunyai taburan nada yang sangat serupa. Sebagai contoh, dialek Jinan, Chengdu, Xi'an dan sebagainya semuanya mempunyai empat nada yang sepadan dengan nada Dialek Beijing [˥] (55), [˧˥] (35), [˨˩˦] (214), dan [˥˩] (51). Pengecualian terhadap peraturan ini terletak pada taburan suku kata yang dahulunya berakhir dengan konsonan letup, yang dilayan secara berbeza dalam pelbagai dialek Mandarin.[84]
Cina Pertengahan mempunyai pembezaan tiga hala antara konsonan letup dan afrikat: tidak bersuara, tidak bersuara dengan hembusan nafas (aspirat), dan bersuara (atau bersuara bernafas). Dalam dialek Mandarin, kebanyakan konsonan bersuara telah kehilangan ciri bersuara tersebut, menghasilkan aspirat bagi suku kata dengan nada rata Cina Pertengahan, dan bukan aspirat dalam suku kata lain.[36] Daripada empat nada Cina Pertengahan, nada rata, naik dan jatuh juga telah berkembang menjadi empat nada moden dengan cara yang seragam merentasi dialek Mandarin; nada rata Cina Pertengahan telah terbahagi kepada dua daftar, dipengaruhi oleh ciri bersuara pada inisial Cina Pertengahan, manakala suku kata nada naik dengan inisial obstruen bersuara telah beralih kepada nada jatuh.[85] Contoh berikut daripada bahasa standard menggambarkan perkembangan biasa dalam dialek Mandarin (ingat bahawa huruf pinyin d mewakili /t/ tak aspirat, manakala t mewakili /tʰ/ aspirat):
Dalam fonologi tradisional Cina, suku kata yang berakhir dengan hentian dalam Cina Pertengahan (iaitu /p/, /t/ atau /k/) dianggap tergolong dalam kategori khas yang dikenali sebagai "Nada masuk". Hentian akhir ini telah hilang dalam kebanyakan dialek Mandarin, dengan suku kata tersebut diagihkan ke empat nada moden lain dalam pelbagai cara mengikut subkumpulan Mandarin.
Dalam dialek Beijing yang menjadi asas bahasa standard, suku kata yang bermula dengan konsonan tak bersuara asal diagihkan semula ke empat nada secara rawak sepenuhnya.[86] Contohnya, tiga aksara 積脊跡, semuanya tsjek dalam Cina Pertengahan (Transkripsi William H. Baxter), kini disebut jī, jǐ dan jì masing-masing. Kamus lama seperti Kamus Cina-Inggeris Mathews menandakan aksara yang dahulunya berakhir dengan hentian dengan superskrip 5; namun, nombor nada ini kini lebih biasa digunakan untuk suku kata yang sentiasa mempunyai nada neutral (lihat di bawah).
Dalam dialek Lembah Yangtze Hilir, sebahagian kecil dialek Barat Daya (contohnya Dialek Minjiang) dan bahasa Jin (kadangkala dianggap bukan Mandarin), hentian akhir dahulu tidak dihapuskan sepenuhnya, tetapi dikurangkan menjadi Hentian glotis /ʔ/.[86] (Ini termasuk dialek Nanjing yang menjadi asas kepada Romanisasi Pos, yang menulis hentian glotis sebagai h di hujung.) Perkembangan ini dikongsi dengan Bahasa Cina Wu dan dipercayai mencerminkan sebutan Mandarin Lama. Selaras dengan fonologi tradisional Cina, dialek seperti Lembah Yangtze Hilir dan Minjiang dikatakan mempunyai lima nada dan bukannya empat. Namun, dalam linguistik moden, suku kata ini dianggap tidak mempunyai nada fonemik.
Walaupun sistem nada adalah umum di seluruh dialek Mandarin, pelaksanaannya sebagai Kontur nada berbeza secara meluas:[88]
| Nama nada | 1 (yīnpíng) | 2 (yángpíng) | 3 (shǎng) | 4 (qù) | ditanda dengan hentian glotis (rù) | |
| Beijing | Beijing | ˥ (55) | ˧˥ (35) | ˨˩˦ (214) | ˥˩ (51) | |
| Timur Laut | Harbin | ˦ (44) | ˨˦ (24) | ˨˩˧ (213) | ˥˨ (52) | |
| Jiao–Liao | Yantai | ˧˩ (31) | (˥ (55)) | ˨˩˦ (214) | ˥ (55) | |
| Ji–Lu | Tianjin | ˨˩ (21) | ˧˥ (35) | ˩˩˧ (113) | ˥˧ (53) | |
| Shijiazhuang | ˨˧ (23) | ˥˧ (53) | ˥ (55) | ˧˩ (31) | ||
| Dataran Tengah | Zhengzhou | ˨˦ (24) | ˦˨ (42) | ˥˧ (53) | ˧˩˨ (312) | |
| Luoyang | ˧˦ (34) | ˦˨ (42) | ˥˦ (54) | ˧˩ (31) | ||
| Xi'an | ˨˩ (21) | ˨˦ (24) | ˥˧ (53) | ˦ (44) | ||
| Tianshui | ˩˧ (13) | ˥˧ (53) | ˦ (44) | |||
| Lan–Yin | Lanzhou | ˧˩ (31) | ˥˧ (53) | ˧ (33) | ˨˦ (24) | |
| Yinchuan | ˦ (44) | ˥˧ (53) | ˩˧ (13) | |||
| Barat Daya | Chengdu | ˦ (44) | ˨˩ (21) | ˥˧ (53) | ˨˩˧ (213) | |
| Xichang | ˧ (33) | ˥˨ (52) | ˦˥ (45) | ˨˩˧ (213) | ˧˩ʔ (31) | |
| Kunming | ˦ (44) | ˧˩ (31) | ˥˧ (53) | ˨˩˨ (212) | ||
| Wuhan | ˥ (55) | ˨˩˧ (213) | ˦˨ (42) | ˧˥ (35) | ||
| Liuzhou | ˦ (44) | ˧˩ (31) | ˥˧ (53) | ˨˦ (24) | ||
| Lembah Yangtze Hilir | Yangzhou | ˧˩ (31) | ˧˥ (35) | ˦˨ (42) | ˥ (55) | ˥ʔ (5) |
| Nantong | ˨˩ (21) | ˧˥ (35) | ˥ (55) | ˦˨ (42), ˨˩˧ (213)* | ˦ʔ (4), ˥ʔ (5)* | |
* Dialek di dalam dan sekitar kawasan Nantong biasanya mempunyai lebih daripada 4 nada, disebabkan pengaruh daripada dialek Wu yang bersebelahan.
Dialek Mandarin kerap menggunakan nada neutral pada suku kata kedua perkataan, mewujudkan suku kata dengan kontur nada yang begitu singkat dan ringan sehingga sukar atau mustahil untuk dibezakan. Suku kata tanpa nada ini juga wujud dalam dialek bukan Mandarin, tetapi dalam banyak dialek selatan, nada semua suku kata dinyatakan dengan jelas.[86]
Remove ads
Kosa Kata
Bahasa Mandarin mempunyai lebih banyak perkataan polisilabik berbanding semua varieti utama bahasa Cina yang lain kecuali Bahasa Shanghainese. Ini sebahagiannya disebabkan oleh bahasa Mandarin telah mengalami lebih banyak perubahan bunyi berbanding varieti di selatan, dan perlu menangani lebih banyak homofon. Perkataan baharu telah dibentuk dengan menambah imbuhan seperti lao (老), zi (子), (e)r (儿/兒), dan (tou头/頭), atau melalui penggandaan, contohnya dengan menggabungkan dua perkataan yang mempunyai makna serupa seperti dalam cōngmáng (匆忙), yang berasal daripada elemen yang bermaksud “tergesa-gesa” dan “sibuk”.
Ciri khas Mandarin barat daya ialah penggunaan kerap penggandaan kata nama, yang jarang digunakan di Beijing. Di Sichuan, sebagai contoh, orang menggunakan bāobāo (包包) untuk merujuk kepada “beg tangan”, manakala Beijing menggunakan bāor (包儿).
Terdapat juga sejumlah kecil perkataan yang telah menjadi polisilabik sejak zaman Cina Purba, seperti húdié (蝴蝶, rama-rama).
Kata ganti nama diri tunggal dalam Mandarin ialah wǒ (我, saya), nǐ (你 atau 妳, “awak”), Templat:Zhp, dan tā (他, 她 atau 它; 牠, “dia” atau “itu”), dengan men (们/們) sebagai penanda jamak. Selain itu, terdapat perbezaan antara kata ganti nama diri pertama jamak zánmen (咱们/咱們), yang merangkumi pendengar, dan wǒmen (我们/我們), yang mungkin mengecualikan pendengar. Dialek Mandarin bersetuju secara konsisten dalam penggunaan kata ganti nama ini. Walaupun kata ganti diri pertama dan kedua tunggal berkait dengan bentuk dalam varieti Cina lain, keseluruhan sistem pronominal adalah inovasi dalam Mandarin (contohnya, Bahasa Shanghainese menggunakan 侬; 儂; non; 'awak' dan 伊; yi; 'dia').[89]
Disebabkan oleh hubungan dengan masyarakat Mongol dan Manchu, bahasa Mandarin (terutamanya dialek Timur Laut) mempunyai beberapa kata pinjaman daripada bahasa-bahasa ini yang tidak terdapat dalam varieti Cina lain, seperti hútòng (胡同) yang bermaksud “lorong”. Varieti bahasa Cina selatan pula banyak meminjam daripada bahasa Tai,[90], Austroasiatik,[91] dan Austronesia.
Terdapat juga banyak perkataan dalam bahasa Mandarin yang berasal daripada bahasa asing, seperti gāo'ěrfū (高尔夫) daripada “golf”; bǐjīní (比基尼) daripada “bikini”, dan hànbǎo bāo (汉堡包) daripada “hamburger”.
Secara umumnya, variasi terbesar dalam kosa kata boleh dilihat pada bahasa slanga, istilah kekeluargaan, nama-nama tanaman dan haiwan ternakan biasa, kata kerja dan kata adjektif harian. Variasi paling sedikit berlaku dalam kosa kata “formal” iaitu istilah yang berkaitan dengan sains, undang-undang, atau kerajaan.
Remove ads
Tatabahasa
Semua varieti bahasa Cina sepanjang zaman dianggap sebagai contoh utama bahasa analitik, iaitu bahasa yang bergantung kepada susunan kata dan partikel berbanding imbuhan atau pengimbuhan untuk menyampaikan maklumat tatabahasa seperti orang, bilangan, masa, ragam, atau kes.
Walaupun varieti moden termasuk dialek Mandarin menggunakan sebilangan kecil partikel dengan cara yang serupa dengan akhiran, ia masih sangat bersifat analitik.[92]
Susunan asas perkataan subjek–kata kerja–objek adalah biasa dalam semua dialek Cina, tetapi terdapat variasi dalam susunan dua objek dalam ayat ditransitif.
Dalam dialek utara, objek tak langsung mendahului objek langsung (seperti dalam bahasa Inggeris), contohnya dalam ayat bahasa Cina Piawai:
我
wǒ
Saya
给
gěi
beri
你
nǐ
awak
一本
yìběn
sebuah
书
shū
buku
[我給你一本書]
Dalam dialek selatan, serta banyak dialek barat daya dan Lembah Yangtze Hilir, objek-objek itu disusun dalam susunan terbalik.[93][94]
我
wǒ
Saya
给
gěi
beri
一本
yìběn
sebuah
书
shū
buku
给
gěi
kepada
你
nǐ
awak
[我給一本書給你]
Kebanyakan varieti bahasa Cina menggunakan partikel selepas kata kerja untuk menunjukkan aspek, tetapi partikel yang digunakan berbeza-beza.
Kebanyakan dialek Mandarin menggunakan partikel 了 (le) untuk menunjukkan aspek perfektif dan 着 (zhe) untuk aspek progresif.
Varieti lain, seperti Kantonis, menggunakan partikel berbeza: 咗 (zo²) dan 緊 (gan²).
Partikel aspek pengalaman 過 (guo) digunakan lebih meluas, kecuali dalam Min Selatan.[95]
Partikel subordinatif 的 (de) adalah ciri khas dialek Mandarin.[96]
Sesetengah dialek selatan dan beberapa dialek Yangtze Hilir mengekalkan corak subordinasi lama tanpa partikel penanda, manakala yang lain menggunakan penentu sebagai ganti.[97]
Terutamanya dalam bahasa pertuturan harian, partikel akhir ayat boleh mengubah makna ayat. Seperti kosa kata lain, penggunaan partikel ini berbeza mengikut kawasan.
Contohnya, partikel 嘛 (ma) digunakan dalam kebanyakan dialek utara untuk menunjukkan kejelasan atau pertentangan, tetapi digantikan dengan 喲 (yo) dalam penggunaan selatan.
Beberapa aksara dalam Mandarin boleh digabungkan seperti awalan dan akhiran dalam bahasa Inggeris untuk menunjukkan makna tertentu. Contohnya, akhiran "er" dalam Inggeris yang bermaksud "orang yang melakukan sesuatu", seperti "teacher" (guru) yang berasal daripada "teach" (mengajar). Dalam Mandarin, aksara 師 (shī, 'guru/pakar') mempunyai fungsi serupa, dan apabila digabungkan dengan 教 (jiào, 'ajar'), menjadi 教師 (jiàoshī, 'guru').
Berikut ialah senarai beberapa awalan dan akhiran biasa dalam bahasa Cina:
Remove ads
Rujukan
Pautan luar
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads