Podział administracyjny Polski (1944–1950)

Podział administracyjny Polski w latach 1944–1950 – podział administracyjny Polski obowiązujący w pierwszych latach po zakończeniu okupacji niemieckiej.

Historia

Zmiany podziału administracyjnego Polski 22 VIII 1944 – 28 VI 1946

Powojenne granice Polski zostały ustalone na konferencjach wielkiej trójki w Teheranie (1943), Jałcie i Poczdamie (1945)^[1]. Na żądanie przywódcy ZSRR Józefa Stalina wschodnią granicę Polski wytyczono wzdłuż linii Curzona^[1]. W zamian Polska otrzymała obszar Niemiec na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej (z wyjątkiem części Prus Wschodnich przekazanej ZSRR), określany mianem Ziem Odzyskanych^[a][b][1][2].

Powołany z inicjatywy ZSRR 22 lipca 1944 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w miesiąc po rozpoczęciu działalności (21 sierpnia) wydał dekret o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji, który wszedł w życie następnego dnia (22 sierpnia)^[3][2]. Dekret ten zniósł wprowadzony przez okupanta podział administracyjny (art. 11), przywracając przedwojenną strukturę władz administracyjnych^[c][3][2].

Ważniejsze zmiany administracyjne

• 20 września 1944 weszła w życie ustawa z dnia 11 września 1944 o organizacji i zakresie działania rad narodowych, zgodnie z którą z województwa łódzkiego wydzielono miasto Łódź jako miasto na prawach województwa (Łódź zyskała rangę miasta wydzielonego w ustawowym terminie powołania rady narodowej miasta, czyli 11 listopada 1944; miasto wyzwolono dopiero 19 stycznia 1945)^[4][5];
• 14 marca 1945 Rada Ministrów wstępnie podzieliła Ziemie Odzyskane na 4 okręgi administracyjne niemające statusu województw: Śląsk Opolski, Dolny Śląsk, Pomorze Zachodnie i okręg mazurski^[6];
• 1 kwietnia 1945 do województwa krakowskiego przyłączono z województwa kieleckiego powiat miechowski^[7];
• 7 kwietnia 1945:
  • utworzono województwo gdańskie, w którego skład wszedł obszar Wolnego Miasta Gdańska i 6 powiatów województwa pomorskiego (m. Gdynia, kartuski, kościerski, morski, starogardzki i tczewski)^[8],
  • przeniesiono stolicę województwa pomorskiego z Torunia do Bydgoszczy;
• 7 maja 1945 zniesiono autonomię województwa śląskiego^[9];
• 9 sierpnia 1945:
  • zniesiono powiat janowski, a na jego miejsce utworzono powiat kraśnicki^[10],
  • fragment województwa lwowskiego włączono do województwa lubelskiego^[11];
• 18 sierpnia 1945:
  • utworzono województwo rzeszowskie z pozostałej w Polsce części województwa lwowskiego i 4 powiatów województwa krakowskiego (dębicki, gorlicki, jasielski i mielecki)^[12],
  • zmieniono granice województw kieleckiego, krakowskiego, śląskiego, białostockiego i warszawskiego (powiaty będziński i zawierciański przeniesiono z województwa kieleckiego do śląskiego, olkuski z kieleckiego do krakowskiego oraz łomżyński z warszawskiego do białostockiego)^[13];
• 25 września 1945 część powiatów z Ziem Odzyskanych przekazano pod zarząd wojewodom: białostockiemu (ełcki, gołdapski i olecki), gdańskiemu (powiaty elbląski, kwidzyński, malborski, sztumski, bytowski, lęborski, miastecki, słupski i sławieński), pomorskiemu (człochowski [człuchowski] i złotowski) i poznańskiemu (babimojski, cielęciński [sulęciński], gorzowski, gubiński, krośnieński, międzyrzecki, pilski, rzepiński, skwierzyński, strzelecki, sulechowski, sulęciński, trzcianecki, wschowski i zielonogórski)^[14];
• 28 czerwca 1946 obszar Ziem Odzyskanych włączono do zasadniczego podziału kraju, tworząc na nim trzy nowe województwa: olsztyńskie, szczecińskie (do którego przyłączono z województwa gdańskiego powiaty bytowski, lęborski, miastecki, sławieński i słupski, a z pomorskiego człuchowski i złotowski) i wrocławskie^[2]. Śląsk Opolski włączono do województwa śląskiego^[15];
• 1 stycznia 1948 utworzono powiat kolneński^[16];
• 12 marca 1948 zniesiono 5 powiatów (szczuczyński, stopnicki, błoński, nieszawski i lubawski), a na ich miejsce utworzono 5 nowych (grajewski, buski, grodziskomazowiecki, aleksandrowski i nowomiejski)^[17];
• 1 lipca 1948 utworzono powiat miejski w Białej^[18];
• 1 stycznia 1949 przeniesiono powiat siedlecki z powiatem miejskim Siedlce z województwa lubelskiego do warszawskiego^[19];
• 6 lipca 1950:
  • utworzono województwa koszalińskie, opolskie i zielonogórskie^[20],
  • zmieniono nazwę województwa śląskiego na katowickie, a pomorskiego na bydgoskie^[20],
  • przeniesiono powiat częstochowski z powiatem miejskim Częstochowa z województwa kieleckiego do województwa katowickiego^[20],
  • przeniesiono powiat nowomiejski z województwa bydgoskiego do województwa olsztyńskiego^[20],
  • przeniesiono powiat działdowski z województwa warszawskiego do województwa olsztyńskiego^[20],
  • przeniesiono powiaty mogileński i żniński z województwa poznańskiego do województwa bydgoskiego^[20],
  • przeniesiono powiaty konecki i opoczyński z województwa łódzkiego do województwa kieleckiego^[20];
  • utworzono powiaty miejskie w Koszalinie, Rzeszowie i Zielonej Górze^[21].

Podział administracyjny 1 kwietnia 1947

Województwa

Województwo	Powierzchnia (km²)[22]	Liczba ludności 14 II 1946[23]		Powiaty[24]		Miasta[24]	Gminy[24]
		ogółem	na km²	ogółem	w tym miejskie
białostockie	22 552	917 563	41	12	1	30	128
gdańskie	10 725	732 150	68	13	2	24	111
kieleckie	18 053	1 717 303	95	13	2	27	213
krakowskie	15 918	2 133 389	134	16	1	43	189
lubelskie	27 742	1 889 650	68	16	1	27	237
łódzkie	20 234	1 772 420	88	14	0	38	232
Łódź miasto	212	496 929	2344	0	0	1	nd.
olsztyńskie	19 319	351 828	18	18	1	30	142
pomorskie	20 029	1 406 493	70	22	4	52	185
poznańskie	39 244	2 422 113	62	42	2	131	340
rzeszowskie	18 201	1 535 400	84	17	0	39	155
szczecińskie	30 252	892 567	30	25	1	74	230
śląskie	15 369	2 823 351	184	29	6	57	295
Warszawa miasto	141	478 755	3396	6	6	1	nd.
warszawskie	28 999	2 114 415	73	21	0	47	273
wrocławskie	24 740	1 941 149	78	35	2	82	276
Polska	311 730	23 929 757[d]	77	299	29	703	3006

Powiaty według województw

Województwo białostockie

Powiat	Powierzchnia (km²)[25]	Liczba ludności 14 II 1946[26]
		ogółem	na km²
augustowski	1641	42 178	26
białostocki	3350	137 250	41
Białystok (miejski)	39	56 759	1456
bielski	4628	198 470	43
ełcki	1115	21 595	19
gołdapski	613	2592	4
łomżyński	2657	140 657	53
olecki	856	12 282	14
sokólski	2531	89 939	36
suwalski	2204	79 354	36
szczuczyński	1451	55 910	39
wysokomazowiecki	1467	80 577	55

Województwo gdańskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[25]	Liczba ludności 14 II 1946[27]
		ogółem	na km²
elbląski	514	27 953	54
Gdańsk (miejski)	114	117 894	1034
gdański	1779	82 163	46
Gdynia (miejski)	66	77 829	1179
kartuski	1302	66 541	51
kościerski	1162	47 083	41
kwidzyński	526	21 920	42
lęborski	1289	46 305	36
malborski	226	14 811	65
morski	1281	85 493	67
starogardzki	1127	65 976	59
sztumski	623	16 186	26
tczewski	716	61 996	87

Województwo kieleckie

Powiat	Powierzchnia (km²)[28]	Liczba ludności 14 II 1946[29]
		ogółem	na km²
Częstochowa (miejski)	48	101 255	2108
częstochowski	1855	168 365	91
iłżecki	1835	156 557	85
jędrzejowski	1366	103 715	81
kielecki	2052	226 812	111
kozienicki	1857	116 878	63
opatowski	1639	157 114	96
pińczowski	1148	117 101	102
Radom (miejski)	25	69 455	2776
radomski	2095	163 615	78
sandomierski	1186	112 302	95
stopnicki	1590	129 210	81
włoszczowski	1357	94 924	65

Województwo krakowskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[30]	Liczba ludności 14 II 1946[31]
		ogółem	na km²
bialski	635	127 610	201
bocheński	877	106 423	121
brzeski	849	105 245	124
chrzanowski	722	127 807	177
dąbrowski	650	65 650	101
krakowski	767	131 036	171
Kraków (miejski)	165	299 396	1815
limanowski	944	89 919	95
miechowski	1353	152 490	113
myślenicki	988	104 189	105
nowosądecki	1571	156 147	99
nowotarski	1893	133 912	71
olkuski	1361	140 734	103
tarnowski	881	135 563	154
wadowicki	1109	141 274	127
żywiecki	1153	115 994	101

Województwo lubelskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[28]	Liczba ludności 14 II 1946[32]
		ogółem	na km²
bialski	2122	113 271	53
biłgorajski	1720	84 218	49
chełmski	1975	127 063	64
hrubieszowski	2164	123 287	57
krasnostawski	1521	128 922	85
kraśnicki	1960	137 968	70
lubartowski	1389	98 255	71
lubelski	1889	158 039	84
Lublin (miejski)	30	99 400	3313
łukowski	1762	121 134	69
puławski	1618	139 429	86
radzyński	1621	89 037	55
siedlecki	1988	136 002	68
tomaszowski	1995	115 849	58
włodawski	2326	82 215	35
zamojski	1662	135 561	82

Województwo łódzkie

Powiat	Powierzchnia (km²)[28]	Liczba ludności 14 II 1946[33]
		ogółem	na km²
brzeziński	1095	119 570	109
konecki	1619	125 641	78
kutnowski	922	98 311	107
łaski	1390	144 798	104
łęczycki	1317	112 147	85
łowicki	1258	107 502	85
łódzki	755	90 277	120
opoczyński	1773	128 332	72
piotrkowski	2073	193 788	93
radomszczański	2149	174 771	81
rawski	1327	92 098	69
sieradzki	1618	140 022	87
skierniewicki	831	68 943	83
wieluński	2107	176 220	84

Województwo olsztyńskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[25]	Liczba ludności 14 II 1946[34]
		ogółem	na km²
bartoszycki	473	10 978	23
braniewski	1299	10 701	8
giżycki	897	16 674	19
iławecki	574	4484	8
kętrzyński	1199	18 520	15
lidzbarski	1096	22 460	21
morąski	1265	21 160	17
mrągowski	1232	34 396	28
nidzicki	1146	15 444	13
Olsztyn (miejski)	53	29 053	547
olsztyński	1303	29 968	23
ostródzki	1536	31 394	20
pasłęcki	858	13 366	16
piski	1684	15 674	9
reszelski	851	23 002	27
suski	1038	16 606	16
szczycieński	1703	32 681	19
węgorzewski	1112	5267	5

Województwo pomorskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[25]	Liczba ludności 14 II 1946[35]
		ogółem	na km²
brodnicki	912	53 355	59
bydgoski	1334	53 239	40
Bydgoszcz (miejski)	75	134 614	1795
chełmiński	738	47 659	65
chojnicki	1854	67 301	36
Grudziądz (miejski)	28	36 805	1314
grudziądzki	758	35 226	46
Inowrocław (miejski)	37	35 808	968
inowrocławski	1267	63 054	50
lipnowski	1535	93 381	61
lubawski	833	49 184	59
nieszawski	1278	111 101	87
rypiński	1188	77 770	65
sępoleński	681	29 797	44
szubiński	917	44 217	48
świecki	1533	76 616	50
Toruń (miejski)	59	68 035	1154
toruński	864	48 928	57
tucholski	1039	37 660	36
wąbrzeski	673	49 738	74
włocławski	1325	132 641	100
wyrzyski	1101	60 274	55

Województwo poznańskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[36]	Liczba ludności 14 II 1946[37]
		ogółem	na km²
babimojski	282	9186	33
chodzieski	893	38 952	44
czarnkowski	919	37 401	41
Gniezno (miejski)	18	30 292	1683
gnieźnieński	1126	51 098	45
gorzowski	1253	46 931	37
gostyński	701	55 336	79
gubiński	513	6174	12
jarociński	1124	85 180	76
kaliski	1478	161 966	110
kępiński	1179	82 922	70
kolski	1097	93 411	85
koniński	2152	167 474	78
kościański	1057	73 458	69
krośnieński	1307	14 238	11
krotoszyński	915	70 560	77
leszczyński	827	55 882	68
międzychodzki	755	25 761	34
międzyrzecki	706	20 511	29
mogileński	1059	61 482	58
nowotomyski	1276	74 766	59
obornicki	966	43 963	46
ostrowski	1194	101 591	85
pilski	967	36 933	38
Poznań (miejski)	226	267 978	1186
poznański	1089	74 756	69
rawicki	523	43 366	83
rzepiński	1189	12 282	10
skwierzyński	658	8984	14
strzelecki	1102	26 029	24
sulęciński	1120	13 542	12
szamotulski	1076	59 992	56
średzki	800	47 313	60
śremski	910	55 528	61
świebodziński	911	27 091	30
turecki	1591	114 338	72
wągrowiecki	1037	50 772	49
wolsztyński	754	41 617	55
wrzesiński	608	43 042	71
wschowski	272	11 517	42
zielonogórski	875	39 596	45
żniński	732	38 902	53

Województwo rzeszowskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[30]	Liczba ludności 14 II 1946[38]
		ogółem	na km²
brzozowski	684	75 988	111
dębicki	1141	113 323	99
gorlicki	1079	96 585	90
jarosławski	1397	132 938	95
jasielski	1055	104 104	99
kolbuszowski	873	65 670	75
krośnieński	934	102 064	109
leski	1622	39 354	24
lubaczowski	1258	54 189	43
łańcucki	889	100 238	113
mielecki	901	75 604	84
niżański	973	65 701	68
przemyski	1479	89 842	61
przeworski	415	66 103	159
rzeszowski	1270	193 833	153
sanocki	1282	87 997	69
tarnobrzeski	949	71 867	76

Województwo szczecińskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[39]	Liczba ludności 14 II 1946[40]
		ogółem	na km²
białogardzki	1650	70 512	43
bytowski	617	18 778	30
chojeński	1374	19 537	14
choszczeński	1265	16 112	13
człuchowski	1686	29 975	18
drawski	1210	24 042	20
gryficki	765	31 932	42
gryfiński	1108	14 138	13
kamieński	1138	10 934	10
kołobrzeski	930	37 325	40
koszaliński	1286	56 386	44
łobeski	1191	22 699	19
miastecki	1213	28 369	23
myśliborski	1145	26 059	23
nowogardzki	1262	20 463	16
pyrzycki	1046	16 981	16
sławieński	1555	68 533	44
słupski	2268	125 553	55
stargardzki	1219	22 698	19
szczecinecki	2093	61 479	29
Szczecin (miejski)	351	72 948	208
szczeciński	402	11 758	29
wałecki	2152	36 435	17
woliński	346	21 309	62
złotowski	980	27 612	28

Województwo śląskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[30]	Liczba ludności 14 II 1946[41]
		ogółem	na km²
będziński	459	176 564	385
bielski	349	59 622	171
Bielsko (miejski)	b.d.	25 725	b.d.
Bytom (miejski)	30	93 179	3107
bytomski	107	77 541	724
Chorzów (miejski)	32	110 675	3459
cieszyński	662	83 005	125
dobrodzieński	323	17 690	55
Gliwice (miejski)	56	95 980	1714
gliwicki	851	80 569	95
głubczycki	692	66 081	96
grodkowski	520	36 702	71
Katowice (miejski)	42	128 290	3055
katowicki	213	328 272	1541
kluczborski	555	43 308	78
kozielski	663	66 636	100
lubliniecki	715	47 501	66
niemodliński	605	33 298	55
nyski	714	71 988	101
oleski	893	45 956	52
opolski	1427	136 826	96
prudnicki	799	90 738	114
pszczyński	1046	154 829	148
raciborski	544	64 197	118
rybnicki	890	215 834	242
Sosnowiec (miejski)	33	77 853	2361
strzelecki	892	75 000	84
tarnogórski	268	103 901	388
Zabrze (miejski)	44	104 184	2368
zawierciański	945	111 407	118

Warszawa

Powiat	Powierzchnia (km²)[42]	Liczba ludności 14 II 1946[43]
		ogółem	na km²
południowo-warszawski	37,95	58 719	1547
południowoprasko-warszawski	23	104 394	4539
północno-warszawski	15,27	35 856	2348
północnoprasko-warszawski	19,93	96 116	4823
śródmiejsko-warszawski	21,03	137 536	6540
zachodnio-warszawski	17,54	46 134	2630

Województwo warszawskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[28]	Liczba ludności 14 II 1946[44]
		ogółem	na km²
błoński	1074	138 885	129
ciechanowski	1209	75 072	62
działdowski	842	40 639	48
garwoliński	2044	158 348	77
gostyniński	1147	73 157	64
grójecki	1699	122 539	72
makowski	1136	48 728	43
miński	1228	98 358	80
mławski	1486	94 390	64
ostrołęcki	2281	103 537	45
ostrowski	1467	89 109	61
płocki	1485	121 528	82
płoński	1289	79 633	62
przasnyski	1410	63 744	45
pułtuski	1527	93 099	61
radzymiński	1076	79 659	74
sierpecki	1204	80 378	67
sochaczewski	1052	72 246	69
sokołowski	1276	75 599	59
warszawski	1766	326 768	185
węgrowski	1301	79 004	61

Województwo wrocławskie

Powiat	Powierzchnia (km²)[45]	Liczba ludności 14 II 1946[46]
		ogółem	na km²
bolesławiecki	1058	25 700	24
brzeski	605	40 724	67
bystrzycki	780	84 831	109
dzierżoniowski	546	81 436	149
głogowski	1256	29 733	24
górowski	760	21 403	28
jaworski	610	51 606	85
jeleniogórski	691	132 484	192
kamiennogórski	427	55 876	131
kłodzki	850	151 885	179
kożuchowski	731	26 753	37
legnicki	638	46 758	73
lubański	524	63 630	121
lubiński	713	17 057	24
lwówecki	744	61 565	83
milicki	931	25 477	27
namysłowski	501	20 780	42
oleśnicki	894	38 709	43
oławski	560	39 029	70
strzeliński	588	55 019	94
sycowski	431	18 322	42
szprotawski	744	14 150	19
średzki	746	44 069	59
świdnicki	657	84 338	128
trzebnicki	820	22 682	28
Wałbrzych (miasto)	22	72 976	3318
wałbrzyski	416	124 443	299
wołowski	1018	36 968	36
Wrocław (miasto)	175	170 656	975
wrocławski	877	69 877	80
ząbkowicki	775	96 390	124
zgorzelecki	836	25 623	31
złotoryjski	850	49 893	59
żagański	727	12 959	18
żarski	1230	27 348	22

Zobacz też

• podział administracyjny Polski 1944–1975
• podział administracyjny Polski 1950–1956
• podział administracyjny Polski 1957–1975

Uwagi

1. Konferencja poczdamska jedynie przekazała ten obszar pod zarząd państwa polskiego, odkładając ostateczne ustalenie zachodniej granicy Polski do konferencji pokojowej.
2. Termin „Ziemie Odzyskane” po raz pierwszy został użyty już w 1938 w odniesieniu do Zaolzia (por. dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. o zjednoczeniu Odzyskanych Ziem Śląska Cieszyńskiego z Rzecząpospolitą Polską – Dz.U. z 1938 r. nr 78, poz. 533).
3. Pod władzą PKWN znajdowało się w całości jedynie przedwojenne województwo lubelskie, a częściowo województwa białostockie, krakowskie i lwowskie.
4. W tym 304 282 osoby nieuwzględnione w podziale na województwa.