Мисыр

Мисы́р (гарәп. مصر‎‎‎ – Миср, мәсри مصر – Маср), рәсми атама Гарә́п Мисы́р Җөмһүрияте́ (гарәп. جمهورية مصر العربية‎‎‎ – Җүмһүрийәт Миср әл-Гарәбиййә, мәсри جمهورية مصر العربية – Гөмһөрейәт Мәср әл-Гарәбеййә) – төньяк-көнчыгыш Африкада һәм Синай ярымутравында урнашкан дәүләт. Исраил, Фәлистыйн, Судан һәм Ливия белән чиктәш. Төньякта Урта диңгез белән, ә көнчыгышта Кызыл диңгез белән юыла.

Мисыр
гарәп. جمهوریّة مصر العربیّة‎
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	28 февраль 1922
Рәсми исем	جُمهورِيّةُ مِصرَ العَرَبيّةِ
Катнашучы	Мисыр-Исраил сугышы (1967-1970)[d], Кыямәт көне сугышы[d] һәм Икенче бөтендөнья сугышы
Гомер озынлыгы	71,484 ел[1]
... хөрмәтенә аталган	Птах[d] һәм Мицраим[d]
Демоним	Egyptian, egyiptomi, egypter, ægypter, Egiptiano, Lägüptänan, مِصْرِيّ, مِصْرّيَّة, مِصْرِيُّونَ, египтяне, єгиптянин, єгиптянка, єгиптяни, מצרי, מצרית, egipteni, egiptean, egipteancă, মিশরীয়, egiziano, egiziana, egiziani, egiziane, Ägypter, Ägypterin, Ägypter, Ägypterinnen, misri, egipsian, Egypťan, Egypťanka, Egypťané, Egypťanky, exipcianu, exipciana, Égyptien[2], Égyptienne[2], ezisiana, ezisiane, ezisiani, ezisian, مصري, مصرية, مصراوا, مصريات, Éigipteach[3] һәм orang Mesir
Рәсми тел	гарәп теле[4]
Гимн	Мисыр гимны
Мәдәният	Мисыр мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	مصر أمّ الدنيا
Дөнья кисәге	Африка[5]
Дәүләт	Мисыр
Башкала	Каһирә
Сәгать поясы	UTC+02:00, UTC+03:00[6] һәм Африка/Каир[d]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Урта диңгез, Нил һәм Кызыл диңгез
Иң көнчыгыш ноктасы	22°03′16″ т. к. 36°53′40″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы	31°38′ т. к. 25°54′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы	21°43′33″ т. к. 33°33′22″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы	30°09′17″ т. к. 24°42′03″ кч. о.
Геомәгълүматлар	Data:Egypt.map
Иң югары ноктасы	Изге Катерина тавы[d]
Иң түбән ноктасы	Каттара[d]
Идарә итү формасы	җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Мисыр президенты[d]
Ил башлыгы	Габделфәттах әс-Сиси
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Мисыр премьер-министры[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Мостафа Мәдбули[d]
Министрлар кабинеты	Мисыр министрлар кабинеты[d]
Башкарма хакимият	Мисыр министрлар кабинеты[d]
Канунбирү органы	Мисыр парламенты[d]
Югары мәхкәмә органы	Мисыр югары конституция мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы	Мисыр үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Канада, Италия, Бразилия, Россия, Германия, Исраил, Австралия, Украина, Сүрия, Ливия дәүләте, Марокко, Судан, Хәбәшстан, Фәләстыйн, Франция, Бөекбритания, Словения, Индонезия, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Швейцария, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[7], Төркия, Монголия, Уругвай, Кипр, Хорватия, Аргентина, Болгария, Кытай, Дания, Әлҗәзаир, Гыйрак, Малайзия, Пакьстан, Кытай Җөмһүрияте, БГӘ, Көньяк Корея, Мексика, Көньяк Судан, Сербия, Яңа Зеландия, Үрдүн, Япония, Һиндстан, Гөрҗистан, Әрмәнстан, Кения, Замбия, Маҗарстан һәм Польша
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Гарәп Лигасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d][8], ЮНАМИД[d], Африка икътисади үсеше өчен гарәп банкы[d], Икътисади һәм социаль үсеш өчен гарәп фонды[d], Гарәп валюта фонды[d], Интерпол[9][10], Халыкара гидрография оешмасы[d][11], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[12], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[13][14], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][15], Франкофония[d], OIPC[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[16], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[17], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][18], BRICS[19], Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][20] һәм African Continental Free Trade Area[d][21]
Балигълык яше	21 яшь
Никахка керү яше	21 яшь
Мәҗбүри белем алуның минималь яше	6 яшь
Мәҗбүри белем алуның максималь яше	14 яшь
Халык саны	114 535 772 (2023)[22]
Ир-ат халкы	53 429 404[23], 54 357 401[23], 55 260 287[23] һәм 56 124 592[23]
Хатын-кыз халкы	52 189 268[23], 53 107 732[23], 54 001 891[23] һәм 54 865 512[23]
Административ бүленеше	Александрия[d], Асуан[d], Асьют[d], Бухейра[d], Бени-Суэйф[d], Каир[d], Дакахлия[d], Думьят[d], Эль-Файюм[d], Гарбия[d], Эль-Гиза[d], Исмаилия[d], Кафр-эш-Шейх[d], Матрух[d], Эль-Минья[d], Минуфия[d], Яңа Үзән[d], Төньяк Синай[d], Порт-Саид[d], Кальюбия[d], Кена[d], Кызыл Диңгез[d], Шаркия[d], Сохаг[d], Көньяк Синай[d], Суэц[d], Луксор[d] һәм Хелуан[d]
Акча берәмлеге	Мисыр фунты[d]
Номиналь тулаем эчке продукт	424 671 765 456 $[24] һәм 476 747 720 365 $[24]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,731[25]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,519[26]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	3,4
Нәрсә белән чиктәш	Судан, Ливия дәүләте, Исраил, Фәләстыйн, Бир-Тавиль[d] һәм Левант
Аның белән шул ук территорияне били	Африка/Каир[d]
BTI Governance Index	3,88[27], 4,16[27], 4,32[27], 4,23[27], 4,52[27], 4,44[27], 3,96[27], 3,86[27] һәм 3,77[28]
BTI Status Index	4,29[27], 4,88[27], 4,82[27], 4,76[27], 4,4[27], 4,28[27], 4,2[27] һәм 4,13[28]
Мәктәптә укымаган балалар саны	1 456 758[29]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][30]
Челтәр көчәнеше	220 вольт
Электр аергычы төре	Europlug[d][31] һәм Schuko[d][31]
Алыштырган	Мисыр патшалыгы (1922-1953)[d] һәм Бөтенфәләстыйн хөкүмәте (1948-1959)[d]
Кулланылган тел	гарәп теленең Мисыр диалекты[d], гарәп теленең Ливия диалекты[d], Мисыр ишарә теле[d], заманча әдәби гарәп теле[d], гарәп теленең Көнчыгыш Мисыр һәм Левант бедуиннары диалекты[d], гарәп теленең сәгыйди диалекты[d], Kenzi[d], копт теле[d], сиуа теле[d], беджа теле[d], инглиз теле һәм малай теле
Мәйдан	1 010 407,87 ± 0,01 км²
Нинди веб-биттә тасвирланган	68k.news/index.php?section=nation&loc=EG&lang=AR
Һәштәге	Egypt
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.eg һәм مصر.[d]
Тематик география	Мисыр географиясе[d]
Самый густонаселенная городская территория	Каһирә
Тимер юл хәрәкәте ягы	сул[d]
Ачык мәгълүматлар порталы	Egyptian Open Data initiative[d]
Феноменның икътисады	Мисыр икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Мисыр халкы[d]
Мәзһәб	Мәлики мәзһәбе[32]
Джини коэффициенты	31,5[33]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	14 процент
Тулаем туулар коэффициенты	3,338[34]
Шәһәр халкы	45 130 858[23], 45 976 808[23], 46 831 955[23] һәм 47 689 118[23]
Авыл халкы	60 487 813[23], 61 488 326[23], 62 430 223[23] һәм 63 300 985[23]
Уку-язу нисбәте	71 процент[35]
Демократия индексы	2,93[36]
Туым күрсәткече	23,568[23], 23,051[23], 22,558[23] һәм 22,107[23]
Үлем күрсәткече	5,581[23], 5,851[23], 6,327[23] һәм 6,39[23]
Happy Planet Index score	43,2[37]
OpenStreetMap якынлаштыру дәрәҗәсе	4
Илнең мобиль коды	602
Илнең телефон коды	+20
Халыкара префикс	0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	122[d][38], 123[d][38] һәм 180[d][38]
Илнең GS1 коды	622
Номер тамгасы коды	ET
Диңгездәге идентификацияләү номеры	622
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Мисырда җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Мисырда төшерелгән фильмнар[d]
Мисыр Викиҗыентыкта

Җәгърафи мәгълүмат

Төп мәкалә: Мисыр җәгърафиясе

Иярчен фотосурәте

Мисырның мәйданы — 1 001 450 км². Ләкин илнең климатик корылыгы аркасында, халык күбесенчә Нил елгасы буенча яши. Ягъни Мисыр халкының 99 проценты җирнең якынча 5,5 процентын гына куллана.

Мысыр көнбатышта — Ливия, көньякта — Судан, төньяк-көнчыгышта Фәлестыйн һәм Исраил илләре белән чиктәш. Төньяктан ул Урта диңгез, көнчыгыштан — Кызыл диңгез сулары белән юыла. Согуд Гарәбстаны һәм Үрдүн белән Мысыр диңгез аша чиктәш.

Мысыр урнашкан урын әһәмиятле геополитик роль уйный, чөнки ул Синай ярымутравы аша Африка һәм Азия күпере булып тора. Шулай ук Сүәеш каналы да Урта диңгез белән Һинд океанын тоташтыра.

Мисырның бөтен җирләре аша дөньяның иң зур елгаларының берсе — Нил ага.

Тарих

Төп мәкалә: Борынгы Мисыр

• 1798 елның 21 июлендә — Наполеон Мисырда төрек гаскәрләрен тар-мар итә (рәсемдә).

  

• 1958 — Сүрия һәм Мисыр бердәм хөкүмәт төзи.

Мисыр дәүләт һимны

Төп мәкалә: Мисыр һимны‎

Халык

Төп мәкалә: Мисыр халкы

Мисыр демографиясе

2011 ел фаразларына күрә Мисырда 80 миллион 800 меңнән артык кеше яши. Бу күрсәткеч белән ил дөньяда 16 нчы урында тора. Ел саен халык саны 2 %-ка арта.

Уртача гомер озынлыгына килгәндә, ир кешеләрдә бу күрсәткеч — 69,8 ел, хатын-кызларда — 75,1 ел.

Милли состав: гарәпләр — 98 %, калган халыкны нубиялеләр, бәрбәрләр һ. б. халыклар тәшкил итә.

2005 ел мәгълүматларына караганда ирләрнең 83 %-ы белемле булса, хатын-кызларның 59 %-ы — белемле.

Халыкның 43 %-ы шәһәрләрдә яши. Иң Эре шәһәрләр — Каһирә, Искәндәрия, Җизә, Шубра әл-Һәймә, Порт-Сәид, Сүәеш.

Мисырлылар(ингл.) ил халкының ~91 % тәшкил итә. Иң эре этник азчылык — төрекләр, греклар, абазлар һәм бәдәви гарәп кабиләләре, сива һәм нубиялеләр.

Рәсми тел — гарәп теле, инглиз һәм француз телләре киң таралыш алган ^[39].

Чит илләрдә 2,7 миллионга якын мисырлы яши. Согуд Гарәбстаны, Ливия, Иордания һәм Күвәйт кебек гарәп илләрендә Мисыр иммигрантларының 70 % ы яши. Калган 30 % ы Европа һәм Төньяк Америкада (90 000 Италиядә, 110 000 Канадада һәм 318 000 Америка Кушма Штатларында) гомер итә.

Дин

Халыкның 90 % — мөселманнар (сөнниләр), 9 % — христианнар (коптлар). Илдә ислам тарафдарлары ~90 % (нигездә, сөнниләр), христианнар — 10 %, яһүд дине вәкилләре — 200 кеше. 2000 кешедән кимрәк булган Бәһаи җәмгыяте хөкүмәт тарафыннан танылмый^[40].

• Мисырда ислам