Чаллы

Татарстандагы шәһәр From Wikipedia, the free encyclopedia

Чаллы
Remove ads
Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.

Чаллы (шулай ук Яр Чаллы, Чаллы яр, рус. На́бережные Челны́) — Татарстан Республикасының төньяк-көнчыгышында, Чулман елгасының сул ярында, Мәләкәс кушылган җирдә урнашкан, Татарстан шәһәрләре арасында да зурлыгы һәм әһәмияте буенча икенче урында торган шәһәр.

Кыска фактлар Нигезләнү датасы, Рәсми исем ...

Казан белән арасы 225 км, Түбән Кама белән — 35 км, Алабуга белән — 20 км, Уфа белән — 250 км.

Тукай районының (19301976 елларда Чаллы районының) үзәге. Зур автомобиль юллары үзәге, елга порты бар.

Remove ads

Тарих

Шәһәрнең 400 еллыгына әзерлек

2024 елның гыйнварында Чаллы хакимияте шәһәрнең 400 еллыгына (2026 елда) әзерләнә башлавын игълан итә[3]. Әлеге хәбәр тарихчыларда ризасызлык уята. Алар фикеренчә, шәһәрнең тарихы күпкә борынгырак. Тарихчылар, Чаллының яшен кыскарту – татарның борынгы тарихын сызып ату өчен эшләнә, дип исәплиләр[3]. Чаллы шәһәре Башкарма комитеты җавабы:

« Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең Ш. Мәрҗани исемендәге Тарих институты галимнәре, Россия дәүләт борынгы актлар архивында сакланучы документларга нигезләнеп, Чаллы шәһәренә нигез салынган вакыт XVII гасырның беренче яртысына туры килә, дип ассызыклыйлар. Казан воеводасы Семен Волынский рөхсәтен алып, Федор Попов җитәкләгән крестьян общинасы 1626 елда Кама елгасының су як ярына чыгып урнаша (РГАДА. Ф.1209. Оп.1 Ч1. Д.156. Л.153-153 об.).

Археологик эзләнүләр Чаллы шәһәре урынында кешеләрнең XVII гасырга кадәр яшәгәннәрен күрсәтсә дә, Ш.Мәрҗани исемендәге Тарих институты 1651 елгы Семен Карев, 1652 елгы Михаил Змеев һәм подъячий Павел Агапов тасвирламаларындагы мәгълүматлардан чыгып, Чалнинский починокның мондагы Болгар дәүләте һәм Казан ханлыгы чорында урнашкан торак пунктлар белән бәйләнеше булмаганын ачыклый.

Шулай итеп, югарыда саналып киткән язма чыганакларда Чаллы шәһәре җирлегендә беренче булып искә алынган торак пункт – ул Чалнинский починок. Димәк, Чаллы шәһәренә 1626 елда нигез салынуы фәнни яктан расланган[4]
Рамил Хәлимов, Чаллы шәһәре Башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары
»

Россия Үзәк банкы «Шәһәрләр» сериясеннән «2026 елда Чаллының 400 еллыгы» уңаеннан 3 сумлык истәлекле көмеш тәңкәләр чыгара. Тәңкә 925 пробалы көмештән ясала, шомартып ялтыратылган штемпельләр белән полировкаланган әзер материалдан сугыла. Тәңкә «Чаллы шәһәренә нигез салынуга 400 ел» (рус. 400-летие основания г. Набережные Челны) дип атала. Тиражы 3 мең данә тәшкил итә[5][6].

2024 елның 29 октябрендә Россия президенты Владимир Путин «2026 елда Чаллы шәһәренә нигез салынуга – 400 ел, беренче «КАМАЗ» йөк автомобиле чыга башлауга 50 ел тулуны бәйрәм итү турында» фәрман имзалаган (№ 921)[7] .

Шәһәр җитәкчеләре

Remove ads

Халык

Халык саны

Халык саны 508 700 кеше (2009 ел уртасына) Татарстанның 13,5 % халкын тәшкил итә, Россия шәһәрләре арасында 31 урында тора.

Чаллы каласының халык саны үзгәрүе (халык санын алулар нигезендә)[8]:

Подробнее Ел, Халык саны (мең кеше) ...
Подробнее Милләт ...
Remove ads

Административ бүленеш

Яр Чаллы өч районга бүленә:

Мәгариф

Thumb
Тәүбә мәчете
Thumb
Педагогика университеты
Remove ads

Мәдәният

Thumb
Татар драма театры
Thumb
Рус драма театры
Thumb
Орган залы
Thumb
Картиналар галереясы

Театрлар

Музейлар һәм галереялар

Мәдәният срайлары

Цирк

Матбугат

Моны да карагыз: Төркем:Яр Чаллы матбугаты

Язучылар оешмасы

Remove ads

Дин

Мәчетләр

Thumb
Туфан мәчете
Thumb
Чишмә мәчете

Чиркәүләр

Спорт

Спорт белән шөгыльләнү урыннары

Файл:Россия чаңгысы.JPG
«Яр буе» паркында «Лыжня России — 2008» ярышлары уза

Спорт командалары

Thumb
КамАЗ-Мастер командасы машинасы ярышта
Remove ads

Ял итү, күңел ачу урыннары

Thumb
Чаллыда Сабантуй
  • Дельфинарий. Анапа дельфинарие филиалы булган Чаллы дельфинариенда дельфиннар һәм диңгез арысланы белән куелган кызыклы шоу программа карап була.
  • Энтузиастлар бульвары — чаллылыларның яраткан ял итү урыннарының берсе. Бульварда фонтаннар, кафе-рестораннар, төнге клублар, кибетләр бар.
  • «Яр буе» паркы мәйданы. Бәйрәмнәр уздырыр өчен махсус төзелгән мәйданда Сабантуй, Яшьләр көне, башка бәйрәмнәр, концерт-тамашалар уза. Аңа алып бара торган урамда төрле ачык типтагы кафелар байтак.
  • Ипподром.

Кинотеатрлар

Төнге клублар

Remove ads

Парклар һәм скверлар

Кунакханәләр

Thumb
Муса Җәлил һәйкәле

Һәйкәлләр

Thumb
Ватан-Ана һәйкәле
Thumb
Габдулла Тукай һәйкәле

Сәнәгать

Thumb
«2/18» бизнес үзәге (халыкта «тюбетейка» дип йөртелә)
Thumb
В. Высоцкий һәйкәле

Азык-төлек тармагы

Машина төзү тармагы

  • «КамАЗ» ААҖ — Кама автомобиль заводы Чаллының алдынгы сәнәгать предприятиясе. Ул йөкле машиналар, автобуслар чыгара. Шәһәрнең икътисад хәле заводныкына нык бәйле.
  • «Соллерс—Набережные Челны» ААҖ — җиңел машиналар җитештерә.

Энергетика тармагы

  • Яр Чаллы ТЭЦы (рус. филиал «Набережночелнинская ТЭЦ» ОАО «Генерирующая компания») — электрэнергия, җылылык, җылы су җитештерә.
  • Түбән Кама ГЭСы (рус. филиал «Нижнекамская ГЭС» ОАО «Генерирующая компания») — электрэнергия җитештерә.

Төзү материалларын җитештерү

  • Зур панельле йортлар төзү заводы
  • Металлконструкция заводы
  • Тимер-бетон әйберләре заводы
  • «Стройдеталь» заводы
  • Күзәнәкле бетоннар заводы

Телефон операторлары

Интернет провайдерлар

Массакүләм мәгълүмат чаралары

Матбугат

Телевидение

Күмәк антенна аша:

Радио

Кызыклы мәгълүмәт

Альтернатив адреслар

Традиция буенча чаллылылар шәһәр микрорайоннарын комплекс диеп йөртәләр. Шулай итеп һәрбер йортның диярлек ике адресы бар: беренчесе, урам буенча номеры (шул адрес паспортка һәм башка документларга языла), икенчесе, төзүчеләрнең комплекс буенча йортка биргән номеры. Мәсәлән, Халыклар Дуслыгы урамында урнашкан 9 нчы йортның икенче адресы — 58/18 (58 нче комплекс 18 нче йорт). Шәһәр халкы сөйләшкәндә ешрак икенче адресны куллана, ә кайберәүләр үзләренең «урам буенча» адресын бөтенләй истә тотмыйлар. Альтернатив адреслар куллану – сирәк күренеш һәм шәһәрнең тиз арада үсүе, халык арасында төзүчеләр күп булуы белән аңлатыла.

Рекордлар

Чаллы каласы 2009 елда Гиннесс рекордлар китабына кертелде. 4–5 август көннәрендә оештырылган 100 метрга йөгерү буенча эстафетада 24 сәгать өчендә 4799 кеше катнашты. Әлеге сан моңа кадәр Рига шәһәре куйган рекордтан бер мең кешедән дә артыгырак.[13]:

Чаллы турында җырлар

Thumb
Энтузиастлар бульвары
Thumb
«Татарстан» кунакханәсенең Ямашев бульварыннан күренеше

Чаллыда туган танылган шәхесләр

Подробнее туу, Исем ...

Чаллы урамнары

Чаллы күперләре

Искәрмәләр

Сылтамалар

Моны да карагыз

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads