Беніца

Бе́ніца^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Бенічанцы. Уваходзіць у склад Лебедзеўскага сельсавету Маладэчанскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 138 чалавек. Знаходзіцца за 21 км ад Маладэчна, за 16 км ад чыгуначнай станцыі Пруды; на скрыжаваньні дарог на Маладэчна, Крэва, Смаргонь, Заскавічы.

Беніца лац. Bienica
Панарама вёскі
Першыя згадкі:	1507
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Маладэчанскі
Сельсавет:	Лебедзеўскі
Насельніцтва:	138 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1773
Паштовы індэкс:	222313
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°21′6.98″ пн. ш. 26°32′26.99″ у. д.
Беніца на мапе Беларусі ± Беніца Беніца
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Беніца — даўняе мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы ў стылі барока, помнік архітэктуры XVIII ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў — кляштар бэрнардынаў, зруйнаваны расейскімі ўладамі, і палац Коцелаў, зруйнаваны савецкімі ўладамі.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Беніцы

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Беніцу як сяло Маркаўскай воласьці Віленскага ваяводзтва датуецца 1507 годам. У 1554 годзе маёнтак знаходзіўся ў валоданьні роду Астравухаў, у 1576 годзе перайшоў да С. Валовіча. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў сяло і аднайменны маёнтак увайшлі ў склад Ашмянскага павету.

З 1634 году Беніца знаходзілася ў валоданьні роду Коцелаў (Катлоў). Пры двары ўласьнікаў маёнтку жыў і працаваў філёзаф П. Мотвіл, існавалі бібліятэка, архіў, мастацкая галерэя, парк, сад, сажалкі з каналамі. У 1701 годзе Міхал Казімер Коцел, кашталян віцебскі збудаваў у мястэчку касьцёл і кляштар бэрнардынаў, пры якім працавала школа. Па пабудове касьцёла Беніца стала асноўнай рэзыдэнцыяй Коцелаў, якія збудавалі тут сядзібны палац, аранжарэю, заснавалі сад, парк з сыстэмай сажалак і каналаў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Беніца апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Ашмянскага павету. У Вайну 1812 году тут спыняўся Напалеон у часе ўцёкаў з Масквы. Залю ў палацы, дзе ён жыў, пераўтварылі ў мэмарыяльную. Апроч таго, у розныя часы ў мястэчку спыняліся М. К. Агінскі, Т. Зан, Ян Ходзька, С. Манюшка, В. Дмахоўскі, Н. Орда, А. Концкі, Г. Пузына, Уладзіслаў Сыракомля, У. Дмахоўскі, Ф. Багушэвіч.

У 1813 годзе ад бязьдзетнага М. Коцела Беніца перайшла да ягонай пляменьніцы, якая была замужам за Казімерам Швыкоўскім. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) расейскія ўлады зачынілі кляштар бэрнардынаў, а касьцёл у 1854 годзе гвалтоўна перарабілі пад царкву. У 1886 годзе побач з касьцёлам збудавалі царкву-мураўёўку пад тытулам Покрыва Багародзіцы.

У Першую сусьветную вайну Беніца знаходзілася ў прыфрантавой зоне. У верасьні 1915 году мястэчка занялі нямецкія войскі.

• Старая графіка Беніцы
• 
  Кляштар бэрнардынаў, XVIII ст.
• 
  Сядзіба. Б. Тышэцкі, 1827 г.
• 
  Сядзіба. Н. Орда, 1875—1877 гг.
• 
  Панарама, 1896 г.

• 
  Сядзіба, 1896 г.
• 
  Сядзіба. Л. Вычалкоўскі, 1907 г.
• 
  Сьвіран. Л. Вычалкоўскі, 1907 г.
• 
  Сьвіран у Беніцы. Станіслаў Яроцкі, 1927 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Беніца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У мястэчку зьявілася беларуская школа. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі Беніца ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[2]. У сьнежні 1919 году з адступленьнем нямецкіх войск мястэчка занялі бальшавікі, у пачатку ліпеня 1919 году — польскія войскі, пазьней да кастрычніка 1920 году — зноў бальшавікі.

У 1920 годзе Беніца апынулася ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва (з 1 красавіка 1927 году — Маладэчанскага павету). У міжваенны час у мястэчку працавалі піваварня і скураны завод.

У 1939 годзе Беніца ўвайшла ў БССР, дзе ў 1940 годзе стала цэнтрам сельсавету (існаваў да 1959 году). У 1948 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл і царкву і ператварылі іх у склады, а капліцу-пахавальню Коцелаў і Швыкоўскіх — разабралі, у 1987 годзе — зьнішчылі муры палаца Коцелаў. На 1990 год у вёсцы было 123 двары, на 1995 год — 120.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл, каля 1900 г.
• 
  Царква, каля 1900 г.
• 
  Панарама мястэчка, каля 1910 г.
• 
  Калёна ў гонар Канстытуцыі 3 траўня, 1916 г.

• 
  Касьцёл, 1930-я гг.
• 
  Інтэр’ер касьцёла, 1930-я гг.
• 
  Палац Коцелаў, каля 1910 г.
• 
  да 1930 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1880 год — 172 чал.^[3]
• XX стагодзьдзе: 1990 год — 279 чал.^[4]; 1995 год — 248 чал.^[5]; 1999 — 224 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 138 чал.

Інфраструктура

У Беніцы працуюць базавая школа, лякарня, бібліятэка, пошта.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Гаспадарчы двор (XIX ст.)
• Капліца-пахавальня Коцелаў
• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1701—1704)
• Царква Покрыва Багародзіцы (1886; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Калёна ў гонар Канстытуцыі 3 траўня (1791)
• Кляштар бэрнардынаў (XVIII ст.)
• Сядзібна-паркавы комплекс Коцелаў (XVIII ст.)

Галерэя

• Краявіды Беніцы
• 
  Траецкі касьцёл з брамай
• 
  Касьцёл, бакавы фасад
• 
  Пакроўская царква
• 
  Царква, бакавы фасад

Асобы

• Павал Асіповіч (1923—1997) — беларускі грамадзкі дзяяч у Вялікабрытаніі
• У мястэчку жыў і памёр беларускі паэт Станіслаў Шыманоўскі, адзін зь ягоных вершаў мае назву «Беніца».
• У мястэчку жыў і памёр летувіскі пісьменьнік, прапаведнік Купрыян Лукаўскі.
• У мястэчку некаторы час бавіў мастак Станіслаў Яроцкі, якія пакінуў карціну й фотаздымкі краявідаў Беніцы.