Шчасны Харлінскі

Шчасны (Фелікс Адаукт) Харлінскі — дваранін і трукчашы (trukczaszy) каралеўскі^[a], кіеўскі харунжы, кіеўскі падкаморы, пасол на соймы 1576, 1585, 1598 г.

Герб Боньча роду Харлінскіх

Шчасны Харлінскі

кіеўскі харунжы, падкаморы кіеўскі
Асабістыя зьвесткі
Памёр	перад 16. II. 1602
Род	Харлінскія
Жонка	Фенна Любецкая; Катарына Збараская
Дзеці	Мікалай, Станіслаў; Юры, Барбара, Гэлена, Зузанна, Крыстына, Катарына, Зофія[1]

Аб паходжаньні Харлінскіх

Радавымі маёнткамі паноў-шляхты Харленскіх або Харлінскіх гербу Боньча былі Харленж і Харлеёўская Воля ў Люблінскім ваяводзтве Каралеўства Польскага. Гэтых сваіх добраў яны не пазбываліся, нават калі ў другой палове XVI ст. займелі вялікія ўладаньні на Русі — у Валынскім і Кіеўскім ваяводзтвах^[1].

Кароткі жыцьцяпіс урадніка

Скарга мітрапаліта Іоны. 12 чэрвеня 1571 г. г.

Скарга на ўрадніка Ш. Харленскага. 22 верасьня 1576 г.

Гісторыя Харлінскіх на Русі — ці ня скрозь судовыя працэсы, наезды, сваркі, калатнеча; у валынскай галіне здарылася нават забойства на сямейнай глебе. Паводле Тэадора Жыхлінскага, сам Шчасны, чалавек шырокай славянскай натуры, выхаваны ў атмасфэры палітычных свабодаў, сцясьнёны адно ранейшым незаможным побытам на пясчаных глебах Харленжу ў Люблінскім ваяводзтве, дзякуючы багатаму жончынаму пасагу, пачуўся даволі магутным і зусім ня стрымліваў свае буйныя фантазіі, пры кожным выпадку лёгка рабіў наезды на суседнія маёнткі. Найбольш пацярпелі ад яго ўладаньні Кіеўскай мітраполіі Унін і Дзедаўшчына Пячэрскага манастыра^[1][2]. У 1571 годзе, сьцьвяджаючы нібы ўпаўнаважаны на тое каралём, пазбавіў пасады архімандрыта Іларыёна Пяшчынскага, прымусіў яго падпісаць акт добраахвотнай адмовы ад пасады, свавольна паставіў архімандрытам пячэрскім Багдана Шашка, пасьля чаго адпаведныя паперы даслаў на зацьверджаньне каралю. Свавольны гвалт, аднак, быў выкрыты і гетман вялікі каронны Ежы Язлавецкі пасланы дзеля аднаўленьня І. Пяшчынскага на пасадзе^[3].

Упершыню імя Шчаснага Харлінскага зьявіласяя на старонках дакумэнтаў Валынскага і Кіеўскага ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага ў дароўнай грамаце ягонай жонкі праваслаўнай князёўны Фенны Дзьмітраўны Любецкай, датаванай 6 днём сьнежня 1568 году^[4]. Прыжыўшыся на Русі, ужо ў 1570 годзе займаў урад кіеўскага харунжага. 10 жніўня кароль Жыгімонт Аўгуст выдаў^[5]

Листъ хоружому земли Киевъское Щастному Харлинъскому на торгъ и ярмарки два в ыменю его влостномъ в местечку Хабном, в повете Киевском лежачомъ

Пасьля сьмерці жонкі Фенны, удавец ажаніўся ў 1573 годзе з князёўнай Катарынай Збараскай^[1], арыянкай зь веравызнаньня^[b]. 2-м сакавіка 1574 году пазначана караля Генрыка Валезы «Данина мыта водного Щасному Харлинскому, хорунжому киевскому, в ыменю его власном в селе Белои Сороце в повете Киевскомъ»^[5]. Надалей Шчасны Харлінскі быў паслом ад Кіеўскага павету на каранацыйным сойме 1576 году^[8]. 13 лютага 1581 году з волі абранага на тым сойме караля Стэфана Баторыя адбылося^[9]

Надане права майдеборского у местечку пана Харлинского, подкоморого киевъского

Стефан Божю милостю корол полский, великий княз литовский, руский, пруский, мазовецкий, жомоитский, ифлянтский, княжа седмигродское.

Ознаймуемы тым листомъ нашимъ всим вобец и каждому зособна, кому то ведат (–) належит. Иж мы на причину некоторых Пановъ Рад наших на сойме нинешнем при насъ будучих, а особливе маючи баченъе на заслуги урожоного Щастного Харлинъского, подкоморого земли Киевъское, в ыйменъю его власном в повете Киевском лежачом местечъку Бышеве, которое он там новоосажати почал для лацвейшого и лепшого запоможеня подданных его мещанъ там в том местечку осядаючих, з ласки нашое королевское надаемы и установямы право майдебурское тым способоми обычаем, яко в месте нашом Киевском...

Пасада падкаморага, як і абраньне паслом, акрамя іншага, сьведчыла аб даверы кіеўскай шляхты Шчаснаму Харлінскаму. У дакумэнце, датаваным 13-м сакавіка 1581 году, паведамляецца, што пан земскі пісар кіеўскі Дзьмітры Ялец надзелены паўнамоцтвамі ў справе разьмежаваньня добраў пана Шчаснага Харлінскага Астраглядавічаў, Плоскага, Варатца з Брагінскімі ўладаньнямі князя Міхаіла Вішнявецкага, кашталяна брацлаўскага, а таксама княгіні-ўдавы Аляксандравай Вішнявецкай і яе дзяцей^[5]. 16-м лістапада 1582 году пазначаныя адразу некалькі судовых актаў, калі Шчасны Харлінскі, будучы падкаморым, вырашаў канфліктныя межавыя спрэчкі паміж кіеўскай шляхтай^[5]

Dekret mędzy Rodkiewiczami y Charlinskim o zabicie oyca ich i odięcie sioła Martynowicz w powiecie kijowskim lezącego

Zapis dobr zemli Postynkowszczyny nazwaney Werenewszczyny Jesmanowszczyny na sele Martynowiczach sumez z ludzmi pana Ho(r)nostaiewymi maskimowskimi, takze połowicy zemli Chotenowszczyny w sele Martynowiczach y tretuiu zemlu Jurkowszczynu nazwana Motykowszczynu etc., przez Charlinskiego Rodkiewiczom

Записъ ωт Харлинъского Степану Родковичу на певные добра даныи

Записъ ωт Харлинъского Миколаевичомъ Родковичом на долгъ ωсьмсотъ копъ грошеи

Урывак з Канстытуцыі сойму 1598 г.

Шчасны Харлінскі ў камісіі 1601 г.

У 1585 годзе Шчасны Харлінскі ізноў абраны соймавым паслом^[8]. 27 сьнежня 1586 году ён падаў судовую позву да ўдавы князя Аляксандра Вішнявецкага за гвалтоўны вывад дзедзічных падданых зь іх жонкамі, дзецьмі і ўсімі хатнімі рэчамі з Астраглядавічаў, Хвойнікаў, Багушоў і Паселічаў з наступным пасяленьнем у вёсках свайго Брагінскага маёнтку^[10]. У 1598 годзе сойм прызначыў пасла Ш. Харлінскага^[8] адным з камісараў у справе разьмежаваньня Кіеўскай зямлі Кароны і Мазырскага павету ВКЛ^[11]. У трыбунальскім акце ад 22 чэрвеня 1600 году што да Кіеўскага ваяводзтва засьведчаная нязгода Ш. Харлінскага з тым, як разьмежаваныя грунты яго Астраглядавічаў, Навасёлак, Хвойнікаў з прыналежнымі князю Адаму Аляксандравічу Вішнявецкаму сёламі Мікулічы, Веляцін, Лісьцьвін, а таксама яго Багушэвічаў (Багушоў), Плоскага, Паселічаў, Хвойнікаў, Навасёлак з прыналежнымі князю Міхаілу Міхайлавічу Вішнявецкаму Глухавічамі, Бабчынам, з тым, як падзеленыя дубровы, урочышчы, з папсаваньнем старых памежных знакаў^[12]. 26 чэрвеня 1600 году Шчасны Харлінскі запісаў усе свае маёнткі сынам Станіславу, Мікалаю і Юрыю з абавязкам выплаты іхным сёстрам па 3 000 польскіх злотых^[13]. У 1601 годзе падкаморы кіеўскі ізноў абраны ў камісію па разьмежаваньню з Мазырскім паветам, мінулым разам бо кіеўскія ўрадоўцы ня здолелі зьявіцца^[14]. Памёр Шчасны Харлінскі ў пачатку наступнага 1602 году^[6][c].

Маёнткі

Дароўная грамата^[d] ўнучкі пана Сямёна Хведаравіча Полаза (Палазовіча) Фенны свайму другому, пасьля Мельхіёра Насілоўскага, мужу пану Шчаснаму Харлінскаму, пісаная 6 сьнежня 1568 году, утрымлівае зьвесткі пра найбольш значныя добры:

Я, Фенна Дмитровна Любецкая, жона пана Щасного Харлинского, дворенина и струкциса господара короля его милости, вызнаваю и явно чиню сим моим листомъ всим посполите и кожному з особна, кому того чтучи слышати нинешним и напотом будучимъ: што перво сего матка моя небожчица кнегиня Дмитровая Романовича Любецкая кнегиня Фенна Семеновна Полозовна небожчику брату моему а сыну своему князю Богушу Дмитровичу Любецкому зостала винна певную суму пенезеи две тысечи копъ грошеи личбы литовское, которую взявши до рукъ своих, на потребы свое властные обернула и в тои суме двохъ тисечах копахъ грошеи заставила сыну своему а брату моему именя свое отчизные, дедизные, материстые у повете Киевскомъ лежачие, тоестъ… Хоиники, Остроглядовичи, Новоселки, Глядковичи, Хвостницу, Ставокъ, Сосновую, половицу Лопатина, Загайцы, Гостомлъ, Вытечов, Бышов, Бугаювъ, землю Злобицкую, три дворища в месте Киевскомъ а дворище, на которомъ былъ двор небожчика деда моего пана Семена Полоза, которые именя и дворища вышеи мененые въ тои суме его милости малжонкови моему заделати и нагородити а на часы пришлыи и потомныи его милост охотнеишимъ и прихилнеишимъ уделати, именя мои вышеи мененыи замок и место Хабную, зо въсими селы ку оному замку прислухаючими, што матка моя отцу моему за третюю част всее отчизны своее на вечностъ записала, со всемъ як ся в собе мает, а бояры, з людми отчизными, прихожими, данными, и куничъными, и с тяглыми, з данью медовою и грошовою, з боры, лесы, сеножатми, ставы, з мълыны, и зъ их вымелъками, з реками, и з речками, з бобровыми гоны, з ловы звериными, з пташъими, и зъ гнезды соколими и со всимъ, як ся тые именя сами в собе мают и якъ их небожчица матка моя небожчику отцу моему записала, малжонку своему пану Щасному Харлинскому даю, дарую на вечност записую, отдаляючи от всехъ близких кровных и повиноватыхъ моихъ; мает и волен будет его милость пан Щасныи Харлинскии малжонок мои тые именя у верху мененые, у моцы и владности своеи маючи, со всими пожитками на собе вечне держати и их уживати и там ку пожитку своему росширити, прибавити и кому хотячи продати, даровати, заменити, на вечност записати и так якося его милости налепе видати… а я сама, так теж близкии, кровныи и повиноватыи мои того его милости боронити и ничим уступовати не маем вечными часы…_Писан в Луцку, лета Божего нароженя тисеча пятсот шестдесят осмого, месеца декабра, шостого дня

26-м чэрвеня 1600 году датаваныя два судовыя акты. У першым Шчасны Харлінскі запісаў сыну Мікалаю добры ў Кіеўскім ваяводзтве: двор Астраглядавічы і прыналежныя да яго сёлы Астраглядавічы, Багушы, Плоскае, Хойнікі, Паселічы, Малешаў, Вялікі Бор, Дворышча, Храпкаў, Навасёлкі, слабаду Кучманьскую, Азяровічы, Краснасельле над ракою Прыпяцю, Уласы. У другім — запіс Яна^[e] Шчаснага Харлінскага нібы ўсім тром сынам^[f] Станіславу, Мікалаю і Юрыю^[g] на астатнія добры: замак і места Хабнае над ракой Уша, сёлы Варэнічы з фальваркам, Даўляды зь перавозам, Белая Сарока з млынам над Прыпяцю, Ляўковічы, чацьвёртую частку ў Сяльцы, сёлы Яблоніца, Ракаўка, Мінковічы, частку ў Ноздрышу, сёлы Новакі (на ім Юрыю з жонкай запісаны 200 зл.), Загальцы (дажыцьцёва — за жонкай Катарынай з князёў Збараскіх), двор і фальварак Богавежа пад Оўручам, сёлы Гладкавічы (на ім — 300 зл. сужэнцам Заёнчынскім дажыцьцёва), Фосьніца, Малковічы, Лапатычы, двор і пляц у месьце Оўруч, сёлы Гастомель, Бахаеўка, Бзікаў, гарадзішча Вітачоў над Дняпром зь перавозам, Заслаўскае, сяло Паўловічы (нядзедзічнае, адно ў заставе ад пана Богаеда за 360 коп грошаў літоўскіх), сяло Бугаеўка з гарадзішчам Біркоўскім (за 470 коп грошаў у заставе ад пана Базыля Крыніцкага), таксама трэцюю частку Харленжа і Грэбэновічаў у Люблінскай зямлі, замак і места Бышаў з дваром Ставок пад Жытомірам з абавязкам выплаты сваім сёстрам па 3000 злотых.

Заўвагі

1. Стольнік, шляхціч, які прыслугоўваў каралю за сталом.
2. Г. Літвін, спачатку пэўна ўважаўшы Ш. Харлінскага за каталіка^[6], пазьней засумняваўся. Першая жонка бо — праваслаўная, другая — пратэстантка, а ў дадатак, пры тым, што валодаў немалым багацьцем, — ніводнага сьведчаньня пра ахвяраваньні на каталіцкія сьвятыні, якіх было мала на Кіеўшчыне. Але пры канцы жыцьця падкаморы быў каталіком^[7].
3. У іншай сваёй працы годам сьмерці аўтар пазначыў 1601. Эд. Рулікоўскі пісаў, што памёр Ш. Харленскі каля 1607 г., а пахаваны ў Кіеве ў дамініканскім касьцёле^[15]. Г. Літвін спаслаўся на гэтую зьвестку, каб пагадзіцца, што падкаморы адыйшоў з жыцьця каталіком^[7].
4. Арыгінал граматы 1568 г. Фенны Любецкай на пэргаміне захоўваецца ў калекцыі Нацыянальнага гістарычнага музэя Беларусі; перададзены на захаваньне ў 1962 г. віленскім мастаком Пётрам Сергіевічам.
5. Ці не адзіны выпадак, калі Шчасны названы яшчэ і Янам.
6. Тут вядзецца, галоўным чынам, пра Хабнаўскі і Бышаўскі ключы, якія дасталіся адпаведна Станіславу і Юрыю.
7. Запісаны чамусьці Рыгорам (Grzegorz).