Яшуны

Яшуны (лет. Jašiūnai) — вёска ў Летуве, на рацэ Мерачанцы. Цэнтар староства Салечніцкага раёну Віленскага павету. Насельніцтва на 2001 год — 1879 чалавек. Знаходзяцца за 17 на паўночны захад ад Салечнікаў, за 18 км ад Вільні; чыгуначная станцыя на лініі Вільня — Ліда.

Хуткія факты

Яшуны — даўняе мястэчка на мяжы гістарычных Віленшчыны і Троччыны, на этнічнай тэрыторыі беларусаў. За Міхалам Балінскім мястэчка пераўтварылася ў культурны асяродак: тут бываў Адам Міцкевіч, тройчы прыязджаў Юльюш Славацкі, гасьцявалі Андрэй і Ян Сьнядэцкія, Тамаш Зан, Антоні Эдвард Адынец, князь Павал Брастоўскі, Іяхім Лялевель ды іншыя дзеячы, ладзіліся дыспуты і літаратурныя вечары^[1]. Да нашага часу захаваўся палацава-паркавы комплекс Балінскіх, помнік архітэктуры і садова-паркавага мастацтва XIX ст.

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Яшуны як уладаньне вялікі князёў датуецца 1402 годам. У гэты час яны ўваходзілі ў склад Троцкага павету Троцкага ваяводзтва^[6] (або Віленскага павету Віленскага ваяводзтва^[7]) і знаходзілася на ўскраіне Рудніцкай пушчы. У пачатку XVI стагодзьдзя тут збудавалі першы касьцёл (існаваў да першай паловы XVII стагодзьдзя).

На мяжы XVI і XVII стагодзьдзяў Яшуны перайшлі ў валоданьне Радзівілаў. За часамі Рэфармацыі тут пачаў дзеяць кальвінскі збор. У XVIII стагодзьдзі збор разабралі, а на ягоным месцы збудавалі драўляную каталіцкую капліцу (існавала да пачатку XIX стагодзьдзя).

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Яшуны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Віленскім павеце Віленскай губэрні. У 1811 годзе маёнтак набыў Ігнаці Балінскі, па сьмерці якога ў 1819 годзе Янушы перайшлі да ягонага сына Міхала. У 1824—1828 гадох тут збудавалі новы палац, утварылі парк. У 1820—1830-х гадох сядзіба Балінскіх была значным культурным асяродкам на Віленшчыне. У маёнтку спыняліся Тамаш Зан, Юльюш Славацкі, Антоні Эдвард Адынец, Юзэф Мяноўскі, Андрэй Бэнэдыкт Клангевіч і інш. Па сьмерці Міхала Балінскага ў 1864 годзе Яшуны перайшлі да ягонага сына Канстантына. У XIX стагодзьдзі тут працавала цагельня, з 1886 году існавала папяровая вытворчасьць.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Яшуны занялі войскі Нямецкай імпэрыі

Старая графіка Яшуноў
Капліца, 1833 г.
Сядзіба. Э. Гараздоўскі, 1865 г.
Сядзіба. Н. Орда, 1875 г.
Магіла Яна Сьнядэцкага, 1878 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Яшуны абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 8 кастрыніка 1920 году пад мястэчкам, пры пераправе церазь Мерачанку, адбылася дзьвюхгадзінная бойка паміж Беларуска-Літоўскай дывізіяй Люцыяна Жалігоўскага і летувіскім аддзелам. Ліцьвіны страцілі некалькі чалавек забітымі і параненымі. Таго ж году Яшуны апынуліся ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Віленскім павеце Віленскага ваяводзтва. У 1929 годзе завяршылася будаваньне Касьцёла Сьвятога Яна Хрысьціцеля.

З пачаткам Другой сусьветнай вайны ў верасьні 1939 году ўлады СССР перадалі Яшуны Летуве. У чэрвені 1941 ліпені 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1941 годзе нацысты зьнішчылі 575 чалавек, галоўным чынам жыдоў.

У 1950—1995 гадох Яшуны былі цэнтрам раёну. У 2001 годзе афіцыйна зацьвердзілі герб вёскі.

Мястэчка на старых здымках
Сядзіба, 1861 г.
Сядзіба, да 1915 г.
Сядзіба. Я. Булгак, 1930 г.
Чыгуначная станцыя, 1915—1918 гг.

Назва

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Найноўшы час

Насельніцтва

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Крыніцы

Вонкавыя спасылкі

Wikiwand - on