Абольцы

Або́льцы^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Абалянцы. Цэнтар сельсавету Талачынскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 327 чалавек. Знаходзяцца за 36 км ад Талачына, за 9 км ад чыгуначнай станцыі Лемніца.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Абольцы (неадназначнасьць).

Абольцы лац. Abolcy
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Талачынскі
Сельсавет:	Аболецкі
Насельніцтва:	327 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2136
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	54°35′40.0″ пн. ш. 29°49′42.2″ у. д.
Абольцы на мапе Беларусі ± Абольцы Абольцы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Абольцы — даўняе мястэчка гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), адна з найстарэйшых рымска-каталіцкіх парафіяў Вялікага Княства Літоўскага. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі, помнік архітэктуры XIX ст., зруйнаваны савецкімі ўладамі^[2].

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Абольцы ўтварыўся ад летувіскага слова obuolys — 'яблыня, яблыневы'^[3]. Тым часам дасьледнік Зьдзіслаў Сіцька зьвяртае ўвагу на падобныя назвы ў заходнеславянскай Мэкленбургіі: Dorf Woblitz-See, Оblisko, Dorf Wabel, Оblіса, Antiqua Wobele. Як паралелі да асновы, ад якой утварылася назва Абольцы, ён падае стараславянскае obli, палабскае voblo^[4].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Касьцёл. К. Скурэвіч, 1916 г.

Першы пісьмовы ўпамін пра Абольцы датуецца 1385 годам, калі вялікі князь Ягайла заснаваў тут касьцёл (адзін зь першых на тэрыторыі Беларусі). У 1386 годзе Ягайла перадаў Абольцы ў вена сваёй жонцы Ядвізе. Маёнтак ляжаў непадалёк ад вотчыны князёў Друцкіх. У грамаце Ягайлы 1387 году для касьцёла ў Абольцах зазначалася, што гэты касьцёл быў адным зь першых, заснаваных «у Літоўскай зямлі»^[5]. Пад назвай Оболчи паселішча ўпамінаецца ў Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх (канец XIV ст.) сярод «літоўскіх» замкаў. Адпаведны горад значыцца пры ўзьвядзеньні на сталец Сьвідрыгайлы (1430 год). Даўні замак знаходзіўся ў Старых Абольцах, за 1 км ад цэнтру сучаснай вёскі.

У XV — пачатку XVI стагодзьдзя Абольцы былі цэнтрам павету Віцебскай зямлі (ваяводзтва). Захаваліся некалькі прывілеяў вялікага князя Казімера, у якіх ён перадаваў баярам тутэйшую маёмасьць. Некаторыя сяляне — жыхары павету — мелі меркавана балтыйскія імёны. Гэта дало падставы гісторыку часоў падкантрольнай СССР Польскай Народнай Рэспублікі Ежы Ахманскаму сьцьвярджаць, што тут нібы з даславянскіх часоў захаваўся абшар неасыміляваных балтаў. Аднак больш імаверным выглядае меркаваньне пра частковае перасяленьне ў Абольцы насельніцтва з балтыйскага захаду (Жамойці) Вялікага Княства Літоўскага^[6]. У другой палове XV стагодзьдзя паселішча атрымаў сын прыбылага з Масквы князя I. Шамячыча (Сямён, потым Васіль). Па вяртаньні В. Шамячыча ў Маскву (каля 1500 году) намесьнікамі ў Абольцах былі Юры Глябовіч, князь Фёдар Заслаўскі (1504 год), Міця Іванавіч (1510 год), князь В. Друцкі-Сакалінскі. Пазьней вялікі князь Жыгімонт Стары перадаў маёнтак сваёй жонцы Боне. Яе намесьнікамі былі Кірдзей Грычанавіч (1530—1532) і М. Клочка (1533—1543).

Да сярэдзіны XVI стагодзьдзя Абольцы страцілі былое значэньне. У 1543 годзе каралева і вялікая княгіня Бона зьмяняла мястэчка (разам з суседнімі Смалянамі) на замак Ковель, што належаў князю Васілю Сангушку. 3 гэтага часу Абольцы надоўга ўвайшлі ў Смалянскі маёнтак Сангушкаў. У выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 гадоў мястэчка ўвайшло ў склад Аршанскага павету. Паводле інвэнтару Смалянаў 1594 году, фальварак Абольцы налічваў 20 службаў сялянаў (брак зьвестак пра мястэчка).

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У мястэчку, жнівень 1918 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Абольцы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Копыскім павеце Магілёўскай губэрні. У 1809 годзе ў мястэчку збудавалі новы касьцёл. На 1885 год тут было 60 дамоў. У пачатку XX ст. існавалі аднайменныя мястэчка (91 дом, касьцёл, царква), вёска (26 дамоў) і фальварак Абольцы, якім валодалі Зарэцкія.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Абольцы занялі войскі Нямецкай імпэрыі^[7].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Абольцы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У сакавіку 1924 году Абольцы вярнулі БССР, дзе яны сталі цэнтрам сельсавету Коханаўскага раёну (з 8 ліпеня 1931 году ў Талачынскім раёне). Статус паселішча панізілі да вёскі.

У 1960 годзе савецкія ўлады зруйнавалі тутэйшы касьцёл^[2]. На 1969 году ў Абольцах было 80 двароў, на 1992 год — 150, на 1994 год — 156. У 2000-я гады Абольцы атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл. К. Скурэвіч, да 1914 г.
• 
  Царква, 1918 г.
• 
  Панарама, 1918 г.
• 
  Стары млын у Заазер’і

• 
  Касьцёл, 1939 г.
• 
  Касьцельная званіца, 1939 г.
• 
  Інтэр'ер касьцёла, 1939 г.
• 
  Амбон, 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1885 год — 265 чал. (132 муж. і 123 жан.), у тым ліку 52 праваслаўныя, 3 каталікі, 200 юдэяў^[8]
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 463 чал. у мястэчку Абольцах і 166 чал. у вёсцы Абольцах; 1969 год — 225 чал.^[9]; 1992 год — 337 чал.^[10]; 1994 год — 450 чал.^[11]; 1999 год — 405 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 327 чал.

Інфраструктура

У Абольцах працуюць сярэдняя школа, лякарня, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Турыстычная інфармацыя

Страчаная спадчына

• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1809)
• Млын (Заазер’е, 1904)
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (XVIII ст.; Сьвяты Пасад)