Обаль

О́баль^[2] — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Обалі. Уваходзіць у склад Шумілінскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 2340 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 23 км ад Шуміліна, на аўтамабільнай дарозе Віцебск — Полацак. Чыгуначная станцыя на лініі Віцебск — Полацак.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Обаль (неадназначнасьць).

Обаль
трансьліт. Obaĺ
Палац Грабніцкіх
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Шумілінскі
Сельсавет:	Обальскі сельсавет
Вышыня:	150 м н. у. м.
Насельніцтва:	2340 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2130
Паштовы індэкс:	222370
СААТА:	2258818906
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	55°21′4″ пн. ш. 29°17′46″ у. д.
Обаль на мапе Беларусі ± Обаль Обаль
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Обаль — даўняя рэзыдэнцыя шляхецкага роду Грабніцкіх. Да нашага часу тут захаваліся руіны палаца ў стылі клясыцызму, помніка архітэктуры XIX ст.

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Обаль утварыўся ад летувіскага слова obolis — яблыня, яблыневы^[3]. Тым часам мовазнаўца Валянціна Лемцюгова тлумачыць назву ад паняцьця «обельнай» (вобельнай) зямлі, г. зн. набытай на правах абсалютнай уласнасьці (ад старажытнага слова «обел» (вобел) 'у поўную ўласнасьць'^[4]).

Мовазнаўца Вінцук Вячорка мяркуе, што беларускай фанэтыцы больш адпавядае форма назвы Вобаль — паводле аналёгіі з Воршай^[4]. Такая форма назвы (na Wobali) бытуе ў Магілёўскай хроніцы^[a].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўспамін пра Обаль як сяло ў Полацкім ваяводзтве Вялікага Княства Літоўскага датуецца 1503 годам^[5]. У XVI стагодзьдзі маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Мольскіх.

У 1592 годзе Обаль перайшоў да П. Войны, у 1595 годзе — да Ф. Я. Ветрынскага, у 1615 годзе — да Грабніцкіх.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Обаль апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Полацкім павеце^[6] Віцебскай губэрні (з 1802). У 1-й палове ХІХ ст. у сяле, якое тады належала да Ульскай парафіі, дзейнічала каталіцкая капліца, аднак пазьней яе зруйнавалі расейскія ўлады^[7].

У 1861 годзе Обаль стала цэнтрам Петрапаўлаўскай воласьці. У 1866 годзе каля Обалі прайшла лінія Полацак — Віцебск Рыска-Арлоўскай чыгункі; зьявілася чыгуначная станцыя. На 1886 год у Обалі было 4 двары, валасная ўправа, царква (збудаваная ў 1843 годзе), царкоўнапрыходзкая школа. За 2 км ад сяла, на правым беразе аднайменнай ракі знаходзілася сядзіба Грабніцкіх з паркам, вадзяным млыном і броварам. Палац у Обальскай сядзібе, паводле меркаваньняў польскага дасьледніка Рамана Афтаназы, імаверна, збудаваў Юзэф Грабніцкі (памёр у 1820 годзе). Апошнімі ўладальнікамі сядзібы былі прадстаўнікі роду фон Данэрштайнаў. У 1894—1914 гадох у сяле працавала драўнінна-хімічная мануфактура, якая вырабляла драўнінны вугаль, дзёгаць, сьпірт, воцатны парашок^[8].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Обаль абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала сяло разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Обаль вярнулі ў склад БССР, дзе яна стала цэнтрам сельсавету Ульскага, з 1931 году — Сіроцінскага, з 1961 году — Шумілінскага раёну.

У Другую сусьветную вайну з 1941 да 1944 году Обаль знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. У мястэчку дзейнічала падпольная арганізацыя моладзі пад кіраўніцтвам Зяньковай Фрузы. Асаблівасьцю зьяўляецца тое, што гэта, магчыма, адзіны на Беларусі ў той час Віцебскі абшар, дзе пашыраліся супрацьакупацыйныя ўлёткі па-беларуску. Іхныя разнаякія асобнікі захаваліся ў тамтэйшым музэі падпольля.

У 1962—1966 гадох паселішча ўваходзіла ў склад Полацкага раёну. У 1968 годзе Обаль атрымала афіцыйны статус гарадзкога пасёлку.

• Обаль на старых здымках
• 
  З боку ракі
• 
  Палац
• 
  Інтэр’ер палаца
• 
  Адам Грабніцкі з дачкой Марыяй у палацы

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1886 год — 22 чал.^[9]
• XX стагодзьдзе: 1901 год — каля 30 чал.; 1998 год — 3,9 тыс. чал.; 1999 год — 3,3 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 3,1 тыс. чал.; 2006 год — 3 тыс. чал.; 2009 год — 2687 чал.^[10] (перапіс); 2016 год — 2395 чал.^[11]; 2017 год — 2374 чал.^[12]; 2018 год — 2340 чал.^[1]

Інфраструктура

У Обалі працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова, лякарня, 2 бібліятэкі, дом культуры.

Дзейнічаюць праваслаўная царква Сьвятога Ануфрыя і рымска-каталіцкая капліца парафіі Сьвятога Вінцэнта.

Эканоміка

Прадпрыемствы будаўнічых матэрыялаў, паліўнай прамысловасьці.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Обаль уваходзіць у турыстычны маршрут «Спадчына Віцебшчыны гасьцям фэстывалю». У мястэчку працуе музэй падпольля^[13].

Славутасьці

• Сядзібна-паркавы комплекс Грабніцкіх (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Каталіцкая капліца
• Царква Сьвятога Ануфрыя (1843)

Галерэя

• Краявіды Обалі
• 
  Руіны палаца
• 
  Парк
• 
  Флігель
• 
  Новая царква

Асобы

• Сяргей Вышалескі (1874—1958) — навуковец, заснавальнік эпізааталёгіі Беларусі
• Алег Ладзісаў (нар. 1953) — мастак

Месты-сябры

• Эдэсгёг, Швэцыя

Заўвагі

1. Магілёўская хроніка. С. 243.