Калоніі і залежныя тэрыторыі Вялікабрытаніі

У прыведзеным спісе прадстаўлены ўсё тэрыторыі свету, якія калі-небудзь знаходзіліся ў каланіяльнай ці іншай форме залежнасці ад Англіі, Вялікабрытаніі або асабістай залежнасці ад англійскага (брытанскага) манарха. Гістарычна гэтыя тэрыторыі адносіліся да Брытанскай імперыі.

Брытанская каланіяльная экспансія

Анімаваная карта, якая паказвае рост і памяншэнне Брытанскай імперыі

C 1876 па 1947 год манарх Вялікабрытаніі таксама меў тытул Імператара (Імператрыцы) Індыі. У наш час каралева Елізавета II з'яўляецца манархам 16 дзяржаў (гл. Каралеўствы Садружнасці).

Арганізацыя кіравання калоніямі змянялася ў часе і прасторы, але па стане на 1920-я гады (час найбольшага пашырэння) можа быць класіфікавана па наступных катэгорыях:

• само Злучанае Каралеўства — саюз Англіі, Уэльса, Шатландыі і Ірландыі (з 1922 — толькі Паўночнай Ірландыі);
• каронныя землі (востраў Мэн, Джэрсі і Гернсі);
• пасяленчыя калоніі. Карона абвяшчала свой абсалютны суверэнітэт над імі, хоць яны і не з'яўляліся часткай Злучанага Каралеўства. На іх распаўсюджвалася брытанскае агульнае права, і законы, якія прымаліся Брытанскім парламентам. Каралеўская ўлада ўвасаблялася ў губернатары, прызначаным брытанскім урадам;
• уладальніцкія калоніі, якія існавалі ў Амерыцы ў XVI—XVII стагоддзях. Карона даравала іх у кіраванне асобным арыстакратам;
• калоніі, якія кіраваліся кампаніямі. У першую чаргу — Брытанскай Ост-Індскай кампаніяй. Таксама існавалі некалькі драбнейшых падобных кампаній у Афрыцы;
• пратэктараты. Фармальна разглядаліся, як замежныя дзяржавы на чале з замежным кіраўніком. Аднак, пратэктарат адмаўляўся ад самастойных кантактаў з замежнымі дзяржавамі, таксама існавала значнае ўмяшанне брытанскіх улад і ў яго ўнутраныя справы;
• дамініёны. З'явіліся напачатку XX стагоддзя як былыя пасяленчыя калоніі ці федэрацыі такіх калоній;
• падмандатныя тэрыторыі. З'явіліся пасля Першай сусветнай вайны і ўяўлялі сабой былыя германскія калоніі і былыя нацыянальныя ўскраіны Асманскай імперыі, перададзеныя пад кіраванне Брытаніі Лігай Нацый.

У Еўропе

Брытанская імперыя 1897.

• Ірландыя, уключаючы Ольстэр
• Гельгаланд (1807—1890) (цяпер частка Германіі)
• Мальта (цяпер незалежная дзяржава)
• Гібралтар
• Мінорка (яна ж Менорка, цяпер частка Іспаніі)
• Іанічныя астравы (цяпер частка Грэцыі)
• Кіпр (уключаючы базы Акратыры і Дэкелія)

Каронныя землі

Асноўны артыкул: Каронныя землі

Каронныя землі з'яўляюцца тэрыторыямі з самастойнай выканаўчай уладай і ўласнай прававой сістэмай. Яны таксама не з'яўляюцца і ніколі не з'яўляліся калоніямі, заморскімі тэрыторыямі (англ.: overseas territories, раней «залежныя тэрыторыі» — англ.: dependent territory) з пункту гледжання брытанскага заканадаўства^[1], аднак пытанні абароны і знешняй палітыкі (за выключэннем мытных і іміграцыйных) дэлегаваны ўраду Вялікабрытаніі^[2]. Законы, якія выдаюцца парламентам Вялікабрытаніі, могуць дзейнічаць і на тэрыторыі астравоў у выпадку адпаведнага рашэння Тайнага савета кароны^[3].

• бейлівік Джэрсі
• бейлівік Гернсі
• Востраў Мэн

У Азіі

• Месапатамія, будучыня Каралеўства Ірак, сучасны Ірак
• Брытанскі мандат у Палесціне, уключаючы Трансіарданію (цяпер Іарданія) і Палесціну
• Кувейт
• Катар
• Бахрэйн
• Бірма
• Аман
• Дамоўны Аман (цяпер ААЭ)
• Адэн (цяпер частка Емена)
• Афганістан
• Брытанская Індыя
• Цэйлон
• Мальдыўскія астравы
• Малайзія, уключаючы Сінгапур
  • Брытанская Малая
  • Саравак
  • Брытанскае Паўночнае Барнеа
    • Сабах
    • Лабуан
• Бруней
• Ганконг (цяпер Сянган, аўтаномны раён КНР)

У Афрыцы

• Егіпет
• Англа-Егіпецкі Судан
• Брытанская Усходняя Афрыка
  • Кенія
  • Уганда
  • Танганьіка (цяпер частка Танзаніі)
  • Занзібар (цяпер частка Танзаніі)
• Брытанскае Самалі (цяпер фармальна частка Самалі, дэ-факта Самаліленд)
• Федэрацыя Радэзіі і Ньясаленда
  • Паўднёвая Радэзія (цяпер Зімбабвэ)
  • Паўночная Радэзія (цяпер Замбія)
  • Ньясаленд (цяпер Малаві)
• Брытанская Паўднёвая Афрыка
  • Паўднёва-Афрыканскі Саюз
    • Капская правінцыя (цяпер частка ПАР)
    • Наталь (цяпер частка ПАР)
    • Аранжавая Свабодная Дзяржава (цяпер частка ПАР)
    • Трансвааль (цяпер частка ПАР)
  • Бечуаналенд (цяпер Батсвана)
  • Паўднёва-Заходняя Афрыка (цяпер Намібія)
  • Басуталенд (цяпер Лесота)
  • Свазіленд
• Сейшэльскія астравы
• архіпелаг Чагас (Брытанская тэрыторыя ў Індыйскім акіяне)
• Маўрыкій
• Гамбія
• Нігерыя
• Брытанскі Камерун — невялікая частка сучасных Камеруна і Нігерыі
• Залаты бераг і Брытанскае Тога — (цяпер Гана)
• Сьера-Леонэ
• астравы Св. Алены, Узнясення, Трыстан-да-Кунья

У Паўночнай Амерыцы

• Канада (уключаючы Квебек)
• Ньюфаўндленд (цяпер частка Канады)
• Бермудскія астравы
• Трынаццаць калоній, які ўтварылі ў 1776 годзе ЗША
  • Новая Англія
    • Нью-Гэмпшыр
    • Калонія Масачусецкага заліва і Плімуцкая калонія (пазней Масачусетс і Мэн)
    • Род-Айленд
    • Канектыкут
  • Сярэднія калоніі
    • Нью-Ёрк (пазней Нью-Ёрк і Вермонт)
    • Нью-Джэрсі
    • Пенсільванія
    • Дэлавэр
  • Паўднёвыя калоніі
    • Мэрыленд
    • Вірджынія
    • Паўночная Караліна
    • Паўднёвая Караліна
    • Джорджыя

У Лацінскай Амерыцы

• Брытанскія Віргінскія астравы
• Дамініка
• Барбадас
• Трынідад і Табага
• Ангілья
• Сент-Люсія
• Антыгуа і Барбуда
• Сент-Вінсент і Грэнадзіны
• Грэнада
• Сент-Кітс і Невіс
• Брытанская Гвіяна (цяпер Гаяна)
• Маскітаў бераг (1655—1859)
• Брытанскі Гандурас (цяпер Беліз)
• Кайманавы астравы
• Ямайка
• Багамскія астравы
• Астравы Цёркс і Кайкас
• Фалклендскія астравы, Паўднёвая Джорджыя і Паўднёвыя Сандвічавы астравы
• Мантсерат

У Аўстраліі, Акіяніі і Антарктыдзе

• Аўстралія
  • Мацерыковыя тэрыторыі
    • Новы Паўднёвы Уэльс
    • Квінслэнд
    • Вікторыя
    • Паўднёвая Аўстралія
    • Зямля Ван-Дымена (Тасманія)
    • Заходняя Аўстралія
    • Паўночная тэрыторыя
  • Знешнія тэрыторыі
    • Папуа (цяпер частка Папуа — Новай Гвінеі)
    • Тэрыторыя Новай Гвінеі (цяпер частка Папуа — Новай Гвінеі)
    • Брытанскія Саламонавы астравы
    • Науру
    • востраў Ражства (цяпер частка Аўстраліі)
    • Норфалк (цяпер частка Аўстраліі)
    • Какосавыя (Кілінг) астравы (цяпер частка Аўстраліі)
    • Аўстралійская Антарктычная тэрыторыя (не прызнана міжнароднай супольнасцю)
• Новая Зеландыя
  • Такелау (цяпер частка Новай Зеландыі)
  • Ніуэ (цяпер частка Новай Зеландыі)
  • Брытанскае Самоа
  • Зямля Роса ў Антарктыдзе (не прызнана міжнароднай супольнасцю)
• астравы Кука (пратэктарат Вялікабрытаніі ў 1888—1901 гадах, у 1901—1965 — у складзе Новай Зеландыі цяпер свабодна асацыяваная дзяржава з Новай Зеландыяй)
• Фіджы
• астравы Гілберта і Эліс (цяпер Тувалу і частка Кірыбаці)
• Новыя Гебрыды (саўладанне з Францыяй, цяпер Вануату)
• Піткэрн
• Тонга — пратэктарат Вялікабрытаніі пры захаванні ўласнай манархіі ў 1900—1970 гадах.
• Брытанская Антарктычная тэрыторыя (уключаючы Паўднёвыя Шэтландскія астравы і Паўднёвыя Аркнейскія астравы) — не прызнана міжнароднай супольнасцю

Зноскі

1. Department for Constitutional Affairs — Crown Dependecies — Status of Isles
2. Department for Constitutional Affairs — Crown Dependecies — Relationship with the United Kingdom
3. Department for Constitutional Affairs — Crown Dependecies — The role of the Privy Council