Мір (Карэліцкі раён)

Мір^[2] (трансліт.: Mir) — гарадскі пасёлак у Карэліцкім раёне Гродзенскай вобласці Беларусі. Знаходзіцца за 26 км на паўднёвы ўсход ад Карэлічаў, за 17 км ад чыгуначнай станцыі Гарадзея; на аўтамабільнай дарозе Парачаны — Навагрудак — Нясвіж Р11. Рэспубліканская дарога Р64 злучае Мір з раённым цэнтрам Стоўбцы. Да нашага часу тут захаваўся знакаміты замак Ільінічаў і Радзівілаў — аб’ект Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Гарадскі пасёлак Мір Мікалаеўскі касцёл з боку вуліцы Чырвонаармейскай Сцяг Герб Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Карэліцкі Сельсавет Мірскі Каардынаты 53°27′ пн. ш. 26°28′ у. д.HGЯO Заснаваны 1345 Першая згадка 1395 Гарадскі пасёлак з 1956 Плошча 3,63 км² Вышыня цэнтра 170 м Насельніцтва ▲2 248 чал. (1 студзеня 2025)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1596 Паштовыя індэксы 231444 Аўтамабільны код 4 СААТА 4233857906 Мір Мір

Мір на Вікісховішчы

Назва

Існуе некалькі меркаванняў датычна паходжання тапоніма «Мір». Беларускі географ В. Жучкевіч лічыў, што назва паселішча, імаверна, утварылася ад слова сацыяльнага значэння «мір» — калектыў удзельнікаў грамадства, часам раўназначнага паняццю «грамады»^[3]. На думку В. Калніна, тапонім мае звязкі са словам «эмір» (паводле наймення военачальніка аддзелу ваяроў-татараў, што размяшчаліся тут). Згодна з меркаваннем Уладзіслава Сыракомлі, паселішча атрымала сваю назву паводле простага значэння слова «мір» (у гэтай мясцовасці праходзіла мяжа паміж Руссю і Літвой, аднак невядомым застаецца факт складання тут якога-небудзь мірнага дагавора)^[4]. На думку некаторых даследчыкаў, назва паселішча пайшла ад лацінскага слова «mirum», што перакладаецца як «цуд»^[5].

Таксама вядома, што пасяленні вясковага тыпу ў X—XI стст. у гістарычных хроніках (напрыклад, «Аповесць мінулых часоў») завуцца «пагост» або «мір» (у лясной паласе)^[6].

Сябры гуртка Таварыства Беларускай Школы ў мястэчку Мір (1930-я гады). Стаіць крайняя справа Алёна Дземідовіч; у сярэднім шэрагу крайняя злева сядзіць Надзея Ермаковіч, справа ад яе Ганна Іванаўна Сташэўская; у першым шэрагу сядзіць крайні злева Іван Шуліцкі, крайні справа Леанід Іванавіч Сташэўскі. Фота з калекцыі Гальяша Чарняўскага.

Гісторыя

Упершыню згадваецца пад 1395 годам^[7], калі крыжакі на чале з Конрадам фон Юнгінгенам зруйнавалі паселішча. Па нападзе вялікі князь Вітаўт даў «двор» Мір свайму брату Жыгімонту Кейстутавічу, які ў 1434 годзе ўжо як вялікі князь надаў Мір свайму паплечніку, віленскаму кашталяну Пятру Сеньку Гедыгольдавічу.

З 1486 года Мір быў уладаннем Ільінічаў, якія абнеслі «двор» землянымі валамі. Таксама яны ўмацавалі і само паселішча, што мела чатыры брамы ў кірунках асноўных дарог — Замкавая, Віленская, Мінская і Слонімская. У 1520-я гады Юрый Ільініч заклаў Мірскі замак, першы пісьмовы ўспамін пра які датуецца 1527 годам. У 1553 годзе мястэчка стала сталіцай Мірскага графства, калі Ільінічы атрымалі графскі тытул ад імператара Фердынанда I^[8]. У 1569 годзе, паводле тэстамента Юрыя Ільініча (малодшага), Мір перайшоў да М. К. Радзівіла «Сіроткі», які заснаваў тут Мікалеўскі касцёл (1585) і Траецкую царкву (1595).

У Міры жыло шматнацыянальнае насельніцтва. Мясцовыя татары займаліся агародніцтвам, гарбарствам, рымарствам; яўрэі — гандлем і пазыкамі; цыганы — конным промыслам; а русіны — пераважна рамяством. На мірскія кірмашы сцякаліся тавары і купцы з ВКЛ, Польшчы, Расіі, Германіі.

27 снежня 1579 кароль і вялікі князь Стэфан Баторый надаў Міру Магдэбургскае права (няпоўнае). З 1589 горад знаходзіўся ў складзе Нясвіжскай ардынацыі Радзівілаў, якія ў канцы XVI — пачатку XVII стст. узвялі з трох бакоў тутэйшага замка бастыёны, з паўднёвага боку зрабілі сажалку, на поўнач ад бастыённых умацаванняў заклалі рэгулярны італьянскі парк. У замку да ўязной вежы дабудавалі перадбрам'е, на дзядзінцы пры паўночных і ўсходніх мурах у стылі Рэнесансу ўзвялі 3-павярховыя палацавыя карпусы, над замкавымі сценамі надбудавалі галерэі з байніцамі^[9].

Падчас Трынаццацігадовай вайны ў 1655 годзе казакі Івана Залатарэнкі зруйнавалі Мір^[8]. Па ваенных спусташэннях на канец XVII ст. тут было 478 двароў, 4 рамесныя цэхі, працавалі рамеснікі 49 спецыяльнасцей^[8]. У 1705 годзе пры Траецкай царкве Караль Станіслаў Радзівіл заснаваў базыльянскі кляштар. У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) Мір пэўны час займалі войскі караля Швецыі Карла XII. У 1-й палове XVIII ст. Радзівілы заснавалі тут палатняныя, суконныя і ткацкія майстэрні.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Мір апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Навагрудскім павеце Мінскай губерні. Статус паселішча панізілі да мястэчка. У 1828 годзе расійскія ўлады падаравалі яго Вітгенштэйнам, з 1891 — ва ўладанні Святаполк-Мірскіх.

• Даўнія графічныя выявы Міра
• 
  Замак. Літаграфія з малюнка Ф. М. Сабешанскага, 1849
• 
  Замак. К. Русецкі, 1853
• 
  Замак. Н. Орда, XIX ст.
• 
  Замак. Літаграфія з акварэлі Н. Орды
• 
  Замак. Літаграфія з акварэлі Н. Орды
• 
  Замак. К. Памяноўскі, 1877
• 
  Замак. Ф. Бжазоўскі, XIX ст.
• 
  Касцёл. Ф. Бжазоўскі, XIX ст.

Станам на 1886 год у Міры было 2 царквы, 7 сінагог, мячэць, павятовае вучылішча, школа, паштовая станцыя, заезны дом, 74 крамы^[10]. У 1893 тут збудавалі вінакурны завод. У канцы ХIХ — пачатку ХХ стст. у мястэчку праводзіліся 2 буйныя кірмашы (у лютым і ў траўні), куды з’язджаліся сяляне нават з вёсак наваколля Мінска^[11]. 1—4 красавіка 1919 адбылося антыбальшавіцкае паўстанне, у выніку якога загінула 25 паўстанцаў і 30 чэкістаў^[12].

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Мір апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Стаўбцоўскага павета Навагрудскага ваяводства. За польскім часам тут меліся паштовая ўправа, гродскі суд, 7-класная школа.

У 1939 годзе Мір увайшоў у БССР, дзе ў 1940 годзе стаў цэнтрам раёна Баранавіцкай, з 1954 — Гродзенскай вобласці (у 1956 годзе Мірскі раён скасавалі). У Другую сусветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 4 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

У 2000 годзе Мірскі замак уключылі ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. У 2002 тут прайшло свята «Дзень беларускага пісьменства». З 2003 пачаў праводзіцца рэгулярны Рэгіянальны фестываль мастацтваў «Мірскі замак». 24 снежня 2008 года на аснове гарадскога пасёлка створаны аграгарадок^[13].

Уладзіслаў Сыракомля ў Міры пачуў аповед, які лёг у аснову яго байкі «Паштальён». Якуб Колас апісаў мясцовы каларыт у паэме «Сымон-музыка».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Панарама
• 
  Замак
• 
  Замак
• 
  Касцёл Св. Мікалая
• 
  Ратуша, з архіва Ю. Чантурыі
• 
  Руіны палаца Святаполк-Мірскіх
• 
  Рынак
• 
  Мячэць

Насельніцтва

• 1897 год — 5401 чал.^[14]
• 1995 год — 2,6 тыс. чал.^[14]
• 2005 год — 2,5 тыс. чал.
• 2008 год — 2,4 тыс. чал.
• 2016 год — 2250 чал.^[15]
• 2017 год — 2305 чал.^[16]
• 2023 год — 2175 чал.

Славутасці

• Мірскі замак (XVI ст.)
• Мікалаеўскі касцёл (XVI ст.)
• Траецкая царква (2-я пал. XVI ст.)
• Мірскі ешыбот (1815)
• Свята-Георгіеўская царква (1910)
• Капліца Заслаўскіх (1909)

• 
  Мірскі замак
• 
  Мікалаеўскі касцёл
• 
  Траецкая царква
• 
  Від на пасёлак з замкавай вежы

Вядомыя асобы

• Фларыян Бохвіц (1799—1856) — польска-беларускі асветнік, філосаф, пісьменнік.
• Марк Канстанцінавіч Гавурын (1911—1992) — савецкі матэматык.
• Янка Запруднік (1926—2022) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, гісторык, палітолаг.
• Аляксандр Ільінскі (1903—1967) — акцёр тэатра і кіно, народны артыст СССР.
• Мікалай Канстанцінавіч Ільінскі (21 сакавіка 1899, Мір, цяпер Карэліцкі раён — 1943, Мінск) — беларускі драматург, акцёр, тэатральны дзеяч.
• Вольга Іпатава (нар. 1945) — беларуская пісьменніца, перакладчыца, грамадскі дзеяч.
• Артур Усеваладавіч Камароўскі (нар. 1991) — беларускі паэт, мастак.
• Ісер Залман Мелцэр — галахічны аўтарытэт Беларусі.
• Раман Якубавіч Тармола-Мірскі — беларускі паэт, сцэнарыст.
• Георгій Маркавіч Муха-Мухноўскі (1905 — ?) — удзельнік падпольнага руху ў Заходняй Беларусі.
• Залман Шазар (1889—1974) — ізраільскі грамадскі дзеяч, пісьменнік, паэт, палітык, трэці прэзідэнт Ізраіля.
• Валерый Іванавіч Громак (нар. 1950) — беларускі матэматык.
• Дзмітрый Сямёнавіч Бубноўскі (нар. 1956) — беларускі архітэктар, аўтар праекта рэстаўрацыі Мірскага замкавага комплексу.

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Гродзенскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі
• Мірскі бой
• Цыганы на Беларусі