Рэчыца

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Рэчыца (значэнні).

Рэ́чыца^[3] (трансліт.: Rečyca, руск.: Речица) — горад раённага падпарадкавання ў Гомельскай вобласці Беларусі, на рацэ Дняпро. Адміністрацыйны цэнтр Рэчыцкага раёна, порт на рацэ Дняпро. За 50 км ад Гомеля. Чыгуначная станцыя на лініі Гомель — Калінкавічы, вузел аўтамабільных дарог на Гомель, Калінкавічы, Светлагорск, Жлобін, Лоеў, Хойнікі.

Горад Рэчыца Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Рэчыцкі Каардынаты 52°22′21″ пн. ш. 30°23′17″ у. д.HGЯO Першая згадка 1213 Вышыня цэнтра 128 м[1] Водныя аб’екты Дняпро Насельніцтва ▼64 733 чал. (1 студзеня 2025)[2] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2340 Паштовыя індэксы 247500 Аўтамабільны код 3 СААТА 3245501000 Афіцыйны сайт rechitsa.by Рэчыца на карце Беларусі ±

Рэчыца на Вікісховішчы

Гісторыя

Старажытнасць

Горад з’явіўся на землях дрыгавіцкага засялення, на шляху з вараг у грэкі. Упершыню згадваецца пад 1213 годам у Густынскім летапісе. 1-ы Наўгародскі летапіс у 1214 годзе Рэчыцу называе «чарнігаўскім» горадам, што быў разгромлены наўгародскім князем Мсціславам Мсціславічам Удатным. Назва паходзіць ад р. Рэчыцы — старажытнага прытока Дняпра. Паводле падання Рэчыцкая Васкрасенская царква была пабудавана ў 1079 годзе. У XII—XIII стагоддзях горад ужо меў умацаванні.

У Вялікім Княстве Літоўскім

У XIV стагоддзі пры Гедзіміне Рэчыца ўвайшла ў склад Вялікага Княства Літоўскага. У 1392—1430 гадах належала вялікаму князю Вітаўту, які пабудаваў Рэчыцкі замак. У 1511 годзе, паводле прывілея Жыгімонта I Старога, Рэчыца атрымала частковае магдэбургскае права, а ў 1561 годзе — поўнае (пацверджана ў 1596 годзе). У 1566 годзе быў утвораны Рэчыцкі павет і Рэчыца стала павятовым горадам.

У Рэчы Паспалітай

Рэчыцу 1603 года апісвае Джон Сміт, будучы губернатар адной з англійскіх калоній у Паўночнай Амерыцы. Паводле яго, Рэчыца — горад размешчаны на правым крутым беразе Дняпра, на самым беразе стаяў замак, які займаў тэрыторыю аднаго гектара, меў пяць вежаў у форме шматгранніку, якія былі пакрыты стрэшкамі-шатрамі. Замак злучаўся з горадам пад’ёмным мостам. Па-за замкам знаходзілася гандлёвая плошча, будынкі магістрату, дамы больш заможных гараджан, гасцінны двор. Рынак у Рэчыцы на той час быў вельмі багаты, з бліжэйшых вёсак прывозілі жыта, пшаніцу, мёд, воск, гародніну, мясныя і малочныя вырабы, з замежжа — розныя крамныя рэчы, турэцкую бакалею. Прадаваліся на рынку мясцовыя вырабы з жалеза.

У 1634 годзе менскі ваявода Аляксандр Слушка, які раней быў старастам рэчыцкім, заснаваў у Рэчыцы дамініканскі кляштар і касцёл Святой Тройцы. Кляштар меў невялікую бібліятэку ў 270 тамоў, быў скасаваны ў 1832 годзе, а драўляны касцёл згарэў у 1862 годзе. Найбольшую шкоду гораду прынеслі часы Казацкай вайны і вайны Расіі з Рэччу Паслалітай (1648—1667). Рэчыца і Рэчыцкі замак быў разбураны казакамі І. Залатарэнкі, пасля гэтага горад паступова заняпаў.

У Расійскай імперыі

З 1793 года ў складзе Расіі, цэнтр павета. У пачатку XIX стагоддзя ў горадзе 316 драўляных дамоў, 2 драўляныя праваслаўныя царквы, каталіцкі кляштар і сінагога. Асноўнымі заняткамі мяшчан былі земляробства, рыбалоўства, рамесніцтва і сплаў лесу. У 1886 годзе праз Рэчыцу прайшлі Палескія чыгункі, у 1890-я адкрыта прыстань. У 1908—1910 гадах дзейнічала запалкавая фабрыка «Днепр». У 1908 годзе мела лакамабіль, працавала 79 рабочых. У 1910 годзе выраблена 787 тыс. скрынак запалак.

Беларуская ССР

З сакавіка да пачатку ліпеня 1920 года Рэчыца занята польскімі войскамі.

6-9 мая 1920 года горад з рукаў бальшавікоў адбіла польскае войска — Палеская Група пад кіраўніцтвам ген. Уладзіслава Сікорскага, аднак ужо ў чэрвені 1920 горад наноў занялі бальшавікі^[4]. У 1919—1926 гадах у Гомельскай губерні РСФСР, з 1926 года ў БССР, цэнтр раёна, у 1926—1927 гадах — акругі.

18 лістапада 1943 года ў ходзе Гомельска-Рэчыцкай наступальнай аперацыі горад быў вызвалены сіламі Беларускага фронту.

Рэспубліка Беларусь

4 студзеня 2002 года Рэчыцкі раён і горад Рэчыца аб’яднаны ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку — Рэчыцкі раён з адміністрацыйным цэнтрам горад Рэчыца^[5].

Насельніцтва

У XIX стагоддзі:

пач. ст.	1825	1863	1871	1872	1873	1877	1887	1888	1889	1890	1892	1893	1894	1897	1898
1770	2440	4596	4341	4698	5074	6429	6980	7103	7245	7511	8373	8605	8602	9280	9818

У XX стагоддзі:

1900	1901	1903	1904	1905	1906	1907	1908	1909	1910	1911	1912	1913	1923	1926	1930	1934	1939	1959	1970	1979	1989
10054	10313	10889	11095	11259	11423	11645	11805	12027	12187	12341	12511	12677	14954	16487	20874	21500	29796	30602	48393	60327	69427

У XXI стагоддзі:

2005	2006	2007	2009	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019
65500	65400	65300	64731[6]	65091	65289	65367	65624	66172[7]	66009[8]	65940	65873

Эканоміка

У 1964 годзе ў ваколіцах Рэчыцы была знойдзена нафта, што паклала пачатак развіццю нафтаздабыўнай прамысловасці ў Беларусі. У 1998 годзе была здабыта 100-мільённая тона нафты. Дзеля перапрацоўкі нафтавага газу быў пабудаваны Беларускі газаперапрацоўчы завод. На тэрыторыі Рэчыцкага раёна дзейнічаюць 15 з 21 структурнага аддзялення РУП ПА «Беларуснафта». У Рэчыцы прадпрыемствы нафтаздабываючай і газаперапрацоўчай, ААТ «Рэчыцкі метызны завод», хімічнай, будаўнічых матэрыялаў, лёгкай, харчовай прамысловасці. Гасцініцы: «Рытм», ААТ «Рэчыцадрэў» і жыллёва-камунальнай гаспадаркі. Санаторый-прафілакторый ААТ «Рэчыцадрэў».

Культура

• Рэчыцкі краязнаўчы музей — знаходзіцца ў маляўнічым месцы ў цэнтры горада, непадалёк ад гістарычнага гарадзішча і помнікаў архітэктуры канца XIX — пачатку XX стагоддзяў. 1 верасня 2006 года для наведвальнікаў адкрыты аддзелы «Этнаграфія», які складаецца з 3-х залаў: «Народныя промыслы і рамёствы», «Хата беларускага селяніна», «Ткацтва» і аддзел «Рэчыца на рубяжы XIX—XX стагоддзяў», адкрыта зала, прысвечаная Вялікай Айчыннай вайне.
• Карцінная галерэя.
• У цэнтры горада знаходзіцца кінатэатр «Беларусь».
• Летняя канцэртная пляцоўка з амфітэатрам на беразе ракі Дняпро.
• Парк культуры і адпачынку «Перамога»

Адукацыя

• Рэчыцкі дзяржаўны аграрны каледж (1957)
• Рэчыцкі дзяржаўны педагагічны каледж (1930)

Гасцініцы

• Гасцінічны комплекс «Рэчыцалюкс».
• Гасцініца «Рытм».

Славутасці

Касцёл Найсвяцейшай Тройцы, Рэчыца

• Шэраговая забудова XIX — 1-й паловы XX стст.
• Успенскі сабор (1842), вул. Савецкая, 29 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000672шыфр 313Г000672
• Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1903), вул. Савецкая, 31 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000673шыфр 313Г000673
• Свята-Пакроўская царква (1970—1980-я гг.)
• Капліца Святой Еўфрасінні Полацкай (1995)
• Гарадзішча старажытнага горада (X—XIV стагоддзі) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000674шыфр 313В000674
• Будынак (канец XIX — пачатак XX стагоддзяў), вул. Набярэжная, 11 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000666шыфр 313Г000666
• Будынак паштова-тэлеграфнай канторы (канец XIX стагоддзя), вул. Савецкая, 34 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000667шыфр 313Г000667
• Будынак (1939), вул. Савецкая, 56 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000668шыфр 313Г000668
• Помнік Доўнар-Запольскаму
• Брацкія могілкі (1943—1944), вул. Савецкая, у скверы —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000671шыфр 313Д000671
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Луначарскага —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000664шыфр 313Д000664
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Сыдзько —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000665шыфр 313Д000665
• Брацкая магіла (1919), вул. Савецкая —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000669шыфр 313Д000669
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Савецкая, у парку —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000670шыфр 313Д000670

• 
  Будынак па вул. Набярэжнай
• 
  Будынак паштова-тэлеграфнай канторы
• 
  Гарадзішча
• 
  Капліца Святой Еўфрасінні Полацкай
• 
  Успенскі сабор

На гарадскіх землях, якія ў мінулым былі заняты дамініканскім манастыром, цяпер размешчаны парк. Разам з цэнтральным скверам, азелянёным замчышчам — былой крэпасцю з рэшткамі валоў і прыбярэжнай паласой — яны ствараюць жывапісную зону адпачынку. Традыцыйныя рысы планіроўкі цэнтра горада, які абапіраецца на Днепр, замацаваны сучаснай горадабудаўнічай практыкай.

Узнагароды

У 2025 годзе да 80-й гадавіны заканчэння Вялікай Айчыннай вайны горад Рэчыца ўзнагароджаны вымпелам «За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны»^[9][10].

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Рэчыцы

• Эдуард Канстанцінавіч Агуновіч (1938—2020) — беларускі мастак.
• Марыям Давыдаўна Алейнік (1921—1999) — вучоны-эпідэміёлаг.
• Анжэла Пятроўна Атрошчанка (нар. 1970) — беларуская спартсменка (лёгкая атлетыка, сямібор’е).
• Анатоль Мікалаевіч Аліфірэнка (нар. 1948) — беларускі архітэктар.
• Ізраіль Рыгоравіч Герман (1910—1974) — музыкальны педагог, цымбаліст. Заслужаны настаўнік БССР (1955).
• М. В. Доўнар-Запольскі (1867—1934) — беларускі гісторык, фалькларыст і этнограф.
• Яфім Захаравіч Капелян (1912—1975) — савецкі акцёр тэатра і кіно. Народны артыст СССР.
• Яўген Канстанцінавіч Іванешка (1936—2013) — беларускі мастак і графік.
• Мікалай Піліпавіч Красоўскі — беларускі артыст балета.
• Васіль Васілевіч Кірыенка — беларускі велагоншчык.
• Леанід Цімафеевіч Крушаў (1931—1995) — вучоны ў галіне лесагадоўлі, доктар біялагічных навук, прафесар.
• Мордух Насонавіч Ліўшыц (1918—1998) — беларускі архітэктар.
• Юлій Раманавіч Лысоў (нар. 1925) — беларускі архітэктар, мастак.
• Эдуард Баляслававіч Нордман (1922—2006) — адзін з кіраўнікоў партызанскага руху ў Беларусі.
• Уладзімір Данілавіч Спасовіч (1829—1906) — юрыст, грамадскі дзеяч, гісторык і крытык польскай літаратуры.
• Уладзімір Шатон (1929—2009) — беларускі мовазнавец, педагог і перакладчык, лацініст.
• Зелік Аронавіч Іофэ — генерал-маёр інжынерна-авіяцыйнай службы.
• Леанід Васільевіч Хобатаў (нар. 1950) — беларускі жывапісец.
• Аляксандр Ігнатавіч Чыжык (1912—1985) — вучоны, канструктар.
• Сяргей Пятровіч Сцельмашок (нар. 1971) — беларускі палітык.

Гл. таксама

• Рэчыцкая запалкавая фабрыка
• Спіс вуліц Рэчыцы
• Рэчыцкі аўтобус