Светлагорск

Светлаго́рск^[4] (афіц. транс.: Svietlahorsk; да 29 ліпеня 1961 года — Шаці́лкі) — горад раённага падпарадкавання ў Светлагорскім раёне Гомельскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр раёна. Знаходзіцца на раўніне Гомельскае Палессе, сярэдняя тэмпература паветра студзеня −6,6 °C, ліпеня 18,4 °C, ападкаў 602 мм/год.

Горад Светлагорск Сцяг Герб Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Светлагорскі Каардынаты 52°38′00″ пн. ш. 29°44′00″ у. д.HGЯO Заснаваны XIII ст. Першая згадка 1560 Ранейшыя назвы Шацілінскі Востраў, Шацілавічы, Шацілкі Горад з 1961 Плошча 25,85948 км²[1] Вышыня цэнтра 131 ± 1 м і 138 м[2] Водныя аб’екты Бярэзіна Насельніцтва ▼61 812 чал. (1 студзеня 2025)[3] Нацыянальны склад беларусы, рускія, інш. Канфесійны склад хрысціяне — праваслаўныя, католікі і інш. Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2342 Паштовыя індэксы 247400 Аўтамабільны код 3 СААТА 3250501000 Афіцыйны сайт svetlogorsk.by Светлагорск на карце Беларусі ±

Светлагорск на Вікісховішчы

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Светлагорска

Дакумент пра Шацілінскі Востраў 1560 г.

Паводле археалагічных раскопак, паселішча на месцы сучаснага горада існавала з VI — VII ст., а з XIII ст. існуе непарыўна^[5]. Па пісьмовай крыніцы населены пункт вядомы з 15 ліпеня 1560 г. як маёнтак Шацілінскі Востраў^[6]. У 1639 годзе сяло Шацілавічы^[7] мела 17 сялянскіх двароў. У 1744 г. у спісе каталіцкіх парафій згадваюцца Шацілкі^[8]. З 20 жніўня 1924 года мястэчка Шацілкі — цэнтр сельскага Савета (да 1960 г.) у створаным Парыцкім раёне^[9]. 30 снежня 1956 г. вёска Шацілкі пераўтворана ў гарадскі пасёлак^[10], з 9 чэрвеня 1960 — цэнтр Парыцкага раёна. 29 ліпеня 1961 года гар. п. Шацілкі пераўтвораны ў горад Светлагорск^[11], а Парыцкі раён перайменаваны ў Светлагорскі^[12]. 10 ліпеня 1975 года ў склад горада ўключана вёска Светач Чыркавіцкага сельсавета^[13].

4 студзеня 2002 года Светлагорскі раён і горад Светлагорск аб'яднаны ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку — Светлагорскі раён з адміністрацыйным цэнтрам горад Светлагорск^[14].

У 2019 годзе тэрыторыя скасаванай вёскі Расава Чыркавіцкага сельсавета ўключана ў рысу горада Светлагорск^[15].

Насельніцтва

• XX стагоддзе: 1917 год — 757 чал. у ваколіцы (вёсцы), маёнтку і чыгуначнай станцыі разам; 1953 год — 2170 чал.^[16]; 1959 год — 5772 чал.^[17]; 1961 год — 11,5 тыс. чал.^[18]; 1970 год — 40,3 тыс. чал.^[19][20]; 1973 год — 48,7 тыс. чал.^[19]; 1975 год — 55 тыс. чал.^[21]; 1981 год — 58 тыс. чал.^[22]; 1993 год — 74 тыс. чал.^[23]; 1995 год — 75,4 тыс. чал.^[20]; 1999 год — 73,3 тыс. чал.^[24]; 2000 год — 73,3 тыс. чал.^[25]
• XXI стагоддзе: 2001 год — 73,4 тыс. чал.^[19]; 2006 год — 70,2 тыс. чал.; 2008 год — 69,5 тыс. чал.; 2009 год — 69,3 тыс. чал.; 2010 год — 69,9 тыс. чал.; 2012 год — 69,2 тыс. чал.; 2015 год — 68 593 чал.^[26]; 2016 год — 69 011 чал.^[27]; 2017 год — 68 550 чал.^[28]; 2018 год — 67 453 чал.^[29]; 2019 год — 67 054 чал.^[30]

Унутраны падзел горада

Жылая планіроўка горада складаецца з наступных частак:

Шацілкі — колішняя вёска, уздоўж р. Бярэзіна, з пераважна індывідуальнай забудовай (Ніжнія Шацілкі — іх старая частка, на ўсход ад набярэжнай, Верхнія Шацілкі — іх новая частка, на захад ад набярэжнай);

Стары горад — кварталы, якія прылягаюць да старой часткі Шацілак, у асноўным з 2—3-павярховымі будынкамі 1950-х — пач. 1960-х гг.;

пас. Будаўнікоў — невялікая 1-павярховая забудова ў лясным масіве;

8 мікрараёнаў, якія пабудаваны з 1960-х гг. да нашага часу (яны складаюць асноўную частку горада, назвы гл. ніжэй).

Па іншы бок ад чыгункі знаходзяцца:

пас. Нафтавікоў — 2—3-павярховая забудова 1960-х гг.;

Светач — ранейшая в. Какаль і колішні маёнтак Еленполь.

Астатнія месцы, якія маюць у асноўным індывідуальную забудову — уздоўж чыгункі, а таксама прылеглыя да пас. Нафтавікоў — не маюць цалкам склаўшыхся найменняў, хоць у дачыненні да апошніх часам ўжываецца назва «Стары аэрадром».

Мікрараёны маюць наступныя назвы:

• Кастрычніцкі (мікрараён 1)
• Першамаскі (мікрараён 2)
• Маладзёжны (мікрараён 3)
• Юбілейны (мікрараён 4)
• Шацілкі (мікрараён 5)
• Бярэзіна (мікрараён 6)
• Палессе (мікрараён 6А)
• Паўдневы (мікрараён 8)

Нумарацыя будынкаў у шматпавярховай забудове вядзецца ў асноўным па мікрараёнах (а не па вуліцах). Для абазначэння адрасоў (у тым ліку для паштовай карэспандэнцыі) у межах мікрараёнаў 1-6А выкарыстоўваюцца як іхнія назвы (напрыклад, «Мікрараён Кастрычніцкі, дом 28, кватэра 11»), так і нумары («Мікрараён 1, дом 28, кватэра 11»). Мікрараён Паўднёвы падзелены на вуліцы, і для абазначэння адрасоў у ягоных межах выкарыстоўваюцца назвы вуліц, а не мікрараёна. Мікрараён Шацілкі прылягае да Шацілак — старадаўняй часткі паселішча.

Ва ўсходняй частцы горада знаходзіцца прамысловая зона, яна аддзелена ад жылой забудовы першага мікрараёна часткай вуліцы Мірашнічэнкі, часткова аддзелена ад жылых дамоў вуліцай Леніна (у раёне прахадной ЦЭЦ), і без адмежавання ад жылой часткі пачынаецца на поўдзень ад жылых дамоў па вуліцах Леніна і Зялёная (адразу за гэтымі дамамі пачынаецца агароджаная тэрыторыя завода ЖБВіК)

Вул. Дарожная падзяляе Шацілкі (злева) ад Старога горада.	Стары горад.	Мікрараён Палессе.

Вуліцы і завулкі

Асноўны артыкул: Спіс вуліц Светлагорска

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Першамайскі завулак	Вераснёўскі праезд
Інтэрнацыянальная вуліца	Судабудаўнічная вуліца
вуліца Лазо	Палеская вуліца
?	Станцыённая вуліца
?	Судаверфная вуліца
?	Дарожны завулак
?	Палескі завулак
?	Савецкі завулак
?	Судабудаўнічны завулак
?	Леніна завулак
?	Інтэрнацыянальны завулак
вуліца Сяргея Прача	Лясная вуліца
Царскасельская вуліца	Цэнтральная вуліца
Кучынская вуліца	Сасновая вуліца
Бельская вуліца	Садовая вуліца
вуліца Еўфрасінні Полацкай	Кляновая вуліца
вуліца Iгната Усцiменкi	Палява вуліца

Эканоміка

Намотка тэрмаўстойлівай ніткі «Арселон» вытворчасці ААТ «СветлагорскХімвалакно».

Буйнейшыя прадпрыемствы:

• Вытворчае аб’яднанне «Хімвалакно»
• Цэлюлозна-кардонны камбінат
• Завод беленай цэлюлозы (уваходзіць у склад ААТ ЦКК, але з’яўляецца асобным заводам)
• Цеплаэлектрацэнтраль
• Завод жалезабетонных вырабаў і канструкцый
• Домабудаўнічы камбінат

Транспартныя зносіны

Чыгуначная станцыя.

Маецца прыстань на р. Бярэзіна. Горад знаходзіцца за 90 км ад г. Гомеля; на аўтамабільнай дарозе Парычы — Рэчыца, адлегласць да Гомеля па аўтадарозе — 113 км (праз г. Рэчыцу). Чыгуначная станцыя на лініі Жлобін — Калінкавічы^[31]. Адлегласць ад Мінска наўпрост — 203 км.

Гарадскі аўтобус га вуліцы Леніна

У горадзе дзейнічае 12 аўтобусных маршрутаў.

• Аграсэрвіс — вакзал
• Аграсэрвіс — хлебазавод
• Хімвалакно — вул. Прывакзальная
• ЗПТН — мікрараён Палессе
• ЦКК — вул. Прывакзальная
• ЦКК — гандлёвы цэнтр (туды — па вул. Свярдлова, назад — па вул. Леніна)
• ЦКК — гандлёвы цэнтр
• Э ЦКК — гандлёвы цэнтр (экспрэсны, па зкарочанаму маршруту па вул. Калініна)
• пас. Нафтавікоў — індустрыяльны каледж
• Аграсэрвіс — пас. Светач
• Вакзал — пас. Мядкоў (або да в. Расава)
• «Хімвалакно» (ці ад аўтастанцыі або ЦКК) — пас. Мядкоў
• Аўтастанцыя — в. Якімава Слабада
• Аўтастанцыя — вакзал
• Аграсэрвіс — вул. Азалава
• Аўтастанцыя — вул. Прывакзальная
• Б Аграсэрвіс — вул. Азалава
• Аўтастанцыя — пас. Нафтавікоў
• Б Аўтастанцыя — вул. Багдановіча
• Аўтастанцыя — індустрыяльны каледж

Частка з іх працуе не ўвесь дзень, а па пэўных гадзінах.

У горадзе размешчана аўтастанцыя, з якой ходзяць аўтобусы па ўсім Светлагорскім раёне, некаторыя вёскі Рэчыцкага раёна, а таксама штодзённыя аўтобусы ў Мінск, Гомель, Кіеў, Маскву, Санкт-Пецярбург, Брагін, па пятніцах ходзіць аўтобус у Салігорск і Слуцк.

Вакзал Светлагорска размешчаны на чыгуначнай лініі Жлобін — Калінкавічы. Штодзень з яго можна даехаць да Брэста, Магілева, Віцебска, Гомеля, Рагачова, Мінска, Калінкавіч, Жлобіна, Бабруйска, Асіповіч, Оршы. Да верасня 2020 года плануецца завяршыць электрыфікацыю ўчастка лініі Жлобін — Калінкавічы, якая ўключае Светлагорск (па стане на ліпень 2019 года праца ў гэтым напрамку актыўна вядзецца).

Адукацыя

У горадзе працуюць 12 агульнаадукацыйных школ (у т. л. гімназія — былая школа нумар 7), першая і другая школы працуюць не ў поўную моц. Прафесійна-тэхнічны ліцэй хімікаў і індустрыяльны каледж, якія раней існавалі паасобна, у 2018 годзе былі злітыя ў адзіную ССНУ на базе каледжа, які цяпер мае асобны аддзел прафесійна-тэхнічнай адукацыі (былы прафесійна-тэхнічны ліцэй) і аддзел сярэдняй спецыяльнай адукацыі (уласна каледж). Дзейнічаюць Дом дзіцячай і юнацкай творчасці, міжшкольныя экалагічны і камп’ютарны цэнтры.

Раней, у 1993—2001 гг. у Светлагорску таксама існаваў беларускамоўны агульнаадукацыйны гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа (не ўключаны ў нумарацыю школ), які знаходзіўся ў Старым Горадзе па вуліцы Леніна. Ліцэй фінансаваўся з светлагорскага бюджэту, але у 2001 годзе быў зачынены, а засталыя ліцэйскія класы былі пераведзеныя ў школу нумар 1, дзе адбыўся асобны выпуск ліцэйскіх класаў у 2002—2003 гадах.

Культура

Гісторыка-краязнаўчы музей

• Гісторыка-краязнаўчы музей
• Дом рамёстваў
• Раённая цэнтралізаваная бібліятэчная сістэма
• Карцінная галерэя «Традыцыя» імя Г. Пранішнікава
• Гарадскі цэнтр культуры
• Дом культуры энергетыкаў
• Дзіцячая школа мастацтваў
• Дзіцячая мастацкая школа (выяўленчага мастацтва)

Кінатэатр «Спадарожнік» знаходзіцца ў в. Чыркавічы паблізу горада.

У 2017 годзе горад быў адабраны для ўдзелу ў ініцыятыве «Крэатыўныя гарады і рэгіёны».

Спорт

Гарадскі лес.

• Футбольны клуб «Хімік»
• Тры стадыёны
• Спартыўны комплекс
• Плавальны басейн

Рэлігія

• Тры праваслаўныя храмы (у складзе Светлагорскай благачыннай акругі)
  • Храм у свяціцеля Кірылы Тураўскага
  • Спаса-Праабражэнская царква
  • Храм у імя Святых Першавярхоўных апосталаў Пятра і Паўла
• Рымска-каталіцкі касцёл^[32]
• Некалькі пратэстанцкіх абшчын

Славутасці

Помнікі і скульптуры

• Скульптура «Раман Шаціла» — у гонар першага вядомага з пісьмовых крыніц шацілкаўца, у яго вобразе ўшанаваны заснавальнікі Шацілавічаў. Першая ў Беларусі скульптура такога зместу. Ля Цэнтральнай плошчы, адчынена 16 верасня 2006 г. пры святкаванні 45-годдзя ператварэння г. п. Шацілкі ў горад. Раман Шаціла паказаны ў парадным шляхецкім адзенні 1-ай пал. XVI ст., у руцэ трымае дакумент на валоданне маёнткам Шацілінскі Востраў, на грудзях — медальён з выявай сонца (з сучаснага герба Светлагорска, што сімвалізуе сувязь часоў). У 2008 г. да пастамента прымацавана шыльда, стылізаваная ў форме старадаўняга дакумента, на ёй рэльефны малюнак конніка, які трымае шчыт з выявай сонца, і надпіс: «Раман Шаціла. 1560». Скульптар — Э. Астаф’еў (г. Мінск).
• Манумент «Маўклівы звон» на брацкай магіле савецкіх воінаў, якія загінулі пры вызваленні Шацілак у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг. (на Старой плошчы, ля наберажнай).
• Алея герояў — скульптурныя бюсты Герояў Савецкага Саюза, якія ўдзельнічалі ў вызваленні тэрыторыі раёна ў Вялікай Айчыннай вайне, насупраць гарадскога цэнтра культуры.
• Помнік землякам, якія загінулі ў розных войнах, на набярэжнай.
• Брацкая магіла (1943—1944), вул. Мірашнічэнкі —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000741шыфр 313Д000741
• Роспіс «Зямля Светлагорская» ў гарадскім цэнтры культуры (1970 — 1980-я гады), вул. імя 50-годдзя Кастрычніка —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 312Ж000742шыфр 312Ж000742
• Брацкая магіла (1943), на Прывакзальнай плошчы —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000743шыфр 313Д000743
• Брацкая магіла (1943), вул. Савецкая, у скверы —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000744шыфр 313Д000744
• Брацкая магіла (1943), вул. Савецкая, на Шацілкаўскіх могілках —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000745шыфр 313Д000745
• Тэрыторыя былога баярскага (шляхецкага) двара «Шацілінскі востраў» (XIII — канец XVIII стагоддзя), на ўсходняй ускраіне горада —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр шыфр

• 
  Камень з крыжам, XVII ст. Гісторыка-краязнаўчы музей.
• 
  Манумент «Маўклівы звон».
• 
  Помнік зямлякам, якія загінулі ў розных войнах.

Вядомыя асобы

Асноўныя артыкулы: Вядомыя асобы Светлагорска і Ганаровыя грамадзяне Светлагорска

Героі Сацыялістычнай Працы

• Зінаіда Пятроўна Кіжнерава
• Іван Фёдаравіч Хмарун (1916—1998)

Лаўрэат Нобелеўскай прэміі

• Аляксандр Віктаравіч Бяляцкі — беларускі праваабаронца, лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру 2022 г.; закончыў сярэднюю школу № 5 г. Светлагорска (1979).

Навукоўцы

• Валянцін Фёдаравіч Голубеў — доктар гістарычных навук, прафесар, загадчык цэнтра гісторыі Беларусі IX — XVIII стагоддзяў і спецыяльных гістарычных навук Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі; да 1976 г. працаваў плітачнікам-абліцоўшчыкам у будаўнічым трэсце Светлагорска.
• Пётр Ціханавіч Петрыкаў (1927—2007) — гісторык, з 1977 — член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі; у 1956 — 1958 — настаўнік, намеснік дырэктара сярэдняй школы Шацілак.

У адукацыі, культуры і мастацтве

• Вадзім Іванавіч Болбас — літаратар, сябра Саюзу беларускіх пісьменнікаў.
• Аляксандра Мікалаеўна Борціч — выканаўца роляў у мастацкіх фільмах («Вікінг»), Масква^[33].
• Аляксандр Дзмітрыевіч Гронскі — гісторык, кандыдат гістарычных навук (Мінск).
• Уладзімір Леанідавіч Зінкевіч — мастак, прафесар, член Беларускага саюза мастакоў.
• Андрэй Міхайлавіч Мельнікаў — выканаўца аўтарскай песні (гітара), літаратар; раней працаваў у Светлагорску (прадпрыемства «Цэнтрэнергамантаж»).
• Віктар Анатольевіч Раманцоў — публіцыст, краязнаўца (Светлагорск).
• Алег Валер'евіч Ціханаў  (руск.) — музычны прадзюсар (Мінск).
• Міхаіл Рыгоравіч Шыкаў — дызайнер, аўтар навучальных дапаможнікаў па дызайне (Мінск).

Спартсмены

Сярод ураджэнцаў Светлагорска, выхаванцаў спартыўных школ горада, шмат спартсменаў, якія дасягнулі высокіх вынікаў. Ніжэй падаюцца звесткі пра чэмпіёнаў і ўладальнікаў кубкаў у дарослых спаборніцтвах, шырэйшых за тэрыторыю Беларусі, а таксама пра спартсменаў, аб якіх ёсць асобныя старонкі ў «Вікіпедыі».

Веславанне на байдарках і каноэ

• Дзмітрый Анатольевіч Банькоўскі — 2-разовы чэмпіён свету па веславанню на байдарках і каноэ (1990, 1991 гг., байдарка-чацвёрка, 10 км), майстар спорту СССР міжнароднага класу.
• Дзмітрый Уладзіміравіч Жукоўскі — 2-разовы ўладальнік Кубка свету па веславанню на байдарках і каноэ 1997 г. (каноэ-чацвёрка 200, 500 м), майстар спорту СССР міжнароднага класу.
• Надзея Пятроўна Кірычэнка  (руск.) — 2-разовая сярэбраная прызёрка чэмпіянатаў свету па веславанні на байдарках і каноэ (1975, 1979 — байдарка-чацвёрка 500 м), 4-разовая чэмпіёнка СССР (1975 — байдарка-адзіночка ў эстафеце 4 × 500 м, 1975, 1978, 1979 — байдарка-чацвёрка 500 м), майстар спорту СССР міжнароднага класу (г. Растоў-на-Доне, Расія).
• Уладзімір Уладзіміравіч Мерынаў  (руск.) — 3-разовы чэмпіён свету па веславанні на байдарках і каноэ (1989 г. — 500, 1000 м, 1997 г. — 200 м), майстар спорту СССР міжнароднага класу.
• Ігар Міхайлавіч Хулуп — чэмпіён СССР па веславанні на байдарках і каноэ 1989 г., майстар спорту СССР міжнароднага класу (Светлагорск).

Радыёспорт

• Алег Леанідавіч Астроўскі — шматразовы чэмпіён свету па радыёспорце, заслужаны майстар спорту Рэспублікі Беларусь (Светлагорск).
• 01 Ганна Сяргееўна Шавяленка — 2-разовая абсалютная чэмпіёнка свету па хуткаснай радыётэлеграфіі (2009, 2011), майстар спорту міжнароднага класу Рэспублікі Беларусь (Светлагорск).

Іншыя віды спорта

• 01 Генадзь Пятровіч Блізнюк — 4-разовы чэмпіён (2003, 2006—2008) і двойчы ўладальнік Кубка (2002, 2006) Беларусі па футболе, майстар спорту міжнароднага класу Рэспублікі Беларусь.
• Бэнджамін-Павел Дуду — беларуска-расійскі баскетбаліст.
• Валянціна Браніславаўна Ліпская — чэмпіёнка СССР па мотацыклетным спорце 1956 г. (іпадром), майстар спорту СССР, заслужаны трэнер РСФСР; ураджэнка хутара Куннае (цяпер не існуе) Светлагорскага раёна^[34].

Іншыя вядомыя асобы

• Ігар Іванавіч Гермянчук (1961—2002) — журналіст, дэпутат Вярхоўнага Савета БССР 12 склікання; закончыў светлагорскую школу-інтэрнат.
• Сцяпан Мікалаевіч Сухарэнка — Надзвычайны і паўнамоцны пасол Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Арменія (з 2008), генерал-маёр; закончыў тэхнічнае вучылішча № 50 г. Светлагорска.

Партнёрскія гарады і акруга

• г. Абзор (абшчына Несебыр, Бургаская вобласць, Балгарыя).
• г. Бельск-Падляскі (Бельскі павят, Падляскае ваяводства, Польшча).
• г. Іванцееўка (Маскоўская вобласць, Расія).
• г. Камунар (Гатчынскі раён, Ленінградская вобласць, Расія).
• г. Кінгісепп (Кінгісеппскі раён, Ленінградская вобласць, Расія).
• г. Келерашы (Келерашскі раён, Малдова).
• г. Келерашы (жудзец Келерашы, Румынія).
• г. Хельмштэдт (раён Хельмштэдт, зямля Ніжняя Саксонія, Германія).
• г. Чарнушка (Чарнушынскі раён, Пермскі край, Расія).
• акруга Мэндзіп (графства Сомерсет, рэгіён Паўднёва-Заходняя Англія, Англія, Вялікабрытанія).

Гл. таксама

• Гарады Гомельскай вобласці
• Гарады Беларусі
• Спіс вуліц Светлагорска