ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ

ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ From Wikipedia, the free encyclopedia

ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
Remove ads
ਇਹ ਲੇਖ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਇਸ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਲਈ, ਦੇਖੋ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ, ਪੰਜਾਬ।

ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਫਰੀਦਕੋਟ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੱਥ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਦੇਸ਼ ...
Remove ads

ਨਾਮ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ

ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਮ ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੀ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਭਟਨੇਅਰ ਦੇ ਭੱਟੀ ਮੁਖੀ ਰਾਏ ਮੁੰਜ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਰਾਜਾ ਮੋਕਲਸੀ ਦੁਆਰਾ ਮੋਕਲਹਾਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਨਗਰ ਦੀ ਫੇਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਾ ਨੇ ਮੋਕਲਹਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਮੋਕਲਸੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜੈਰਸੀ ਅਤੇ ਵਾਰਸੀ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਵਿਦਿਅਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਰਿਹਾ।

Remove ads

ਇਤਿਹਾਸ

ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਲ, ਅ. ...

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਖੇਤਰ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸ਼ਾਸਨ ਵਾਲੀ ਰਿਆਸਤ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ 1948 ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟਸ ਯੂਨੀਅਨ (ਪੈਪਸੂ) ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ 35% ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੱਟ, ਮੋਚੀ, ਅਰਾਇਣ ਅਤੇ ਤਰਖਾਨ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਸੀ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਓਕਾੜਾ, ਕਸੂਰ, ਪਾਕਪਤਨ ਅਤੇ ਬਹਾਵਲਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਨੂੰ 7 ਅਗਸਤ 1972 ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਤਹਿਸੀਲ) ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (ਮੋਗਾ ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਤਹਿਸੀਲਾਂ) ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਨਵੰਬਰ 1995 ਵਿਚ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਤਿੰਨ ਟੁਕੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਪ-ਮੰਡਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁਕਤਸਰ ਅਤੇ ਮੋਗਾ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਉਸ ਵੇਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ, ਪੂਰਬੀ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਪਰ ਸਾਲ 1996 ਵਿੱਚ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਨੂੰ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਡਿਵੀਜ਼ਨਲ ਹੈਡਕੁਆਟਰ ਨਾਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਬਠਿੰਡਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

Remove ads

ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ

ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਸਿੱਖ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ 1948 ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਈਸਟ ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟਸ ਯੂਨੀਅਨ (ਪੈਪਸੂ) ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਨੂੰ 7 ਅਗਸਤ 1972 ਨੂੰ ਬਠਿੰਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਤਹਿਸੀਲ) ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (ਮੋਗਾ ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਤਹਿਸੀਲਾਂ) ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਵੰਬਰ 1995 ਵਿੱਚ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲੇ ਦਾ ਤਿੰਨ ਟੁਕੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਮੁਕਤਸਰ ਅਤੇ ਮੋਗਾ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤਸਰ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਬਠਿੰਡਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਮੋਗਾ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ 1469 ਸਕੇਅਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ 2.92% ਹੈ ਅਤੇ 552,466 ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 2.27% ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸਬ-ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ/ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ, ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਅਤੇ ਜੈਤੋ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਬ ਤਹਿਸੀਲ ਸਾਦਿਕ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 171 ਪਿੰਡ ਹਨ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੋ ਵਿਕਾਸ ਬਲਾਕ ਹਨ:ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਕੋਟਕਪੂਰਾ।

2020 ਵਿੱਚ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਪੁਲਿਸ ਡਵੀਜ਼ਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਪੁਲਿਸ ਡਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਮੋਗਾ ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਪੁਲਿਸ ਡਵੀਜ਼ਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਰਾਜਨੀਤੀ

ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੰ., ਚੋਣ ਖੇਤਰ ...

ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 2 ਸ਼ਹਿਰ ਫਰੀਦਕੋਟ, ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਸਬੇ/ਪਿੰਡ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੈਤੋ, ਬਾਜਾਖਾਨਾ, ਪੰਜਗਰਾਈਂ ਕਲਾਂ, ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਗੋਲੇਵਾਲਾ, ਡੋਡ, ਘੁਗਿਆਣਾ, ਸਾਦਿਕ, ਚੰਦ ਭਾਨ, ਆਦਿ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ, ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਡੈਂਟਲ ਕਾਲਜ ਵੀ ਹੈ।

  • Thumb
    ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਕੇ.ਵੀ.ਕੇ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ (ਕਿਸਾਨ ਘਰ)
  • Thumb
    ਹਰਿੰਦਰਾ - ਸਿਵਲ ਹਸਪਤਾਲ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ
  • Thumb
    ਹਰਿੰਦਰਾ - ਸਿਵਲ ਹਸਪਤਾਲ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ
  • Thumb
    ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਸਕੂਲ ਬਰਗਾੜੀ (ਫਰੀਦਕੋਟ)
  • Thumb
    ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ
  • Thumb
    ਡੇਵਿਸ ਮਾਡਲ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਫਾਰਮ ਅਤੇ ਫਾਰਮਰਜ਼ ਹਾਊਸ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ
  • Thumb
    ਸਰਕਾਰ ਬ੍ਰਜਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਫਰੀਦਕੋਟ
  • Thumb
    ਸਰਕਾਰੀ ਬ੍ਰਜਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦੀ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤ
Remove ads

ਫਰੀਦਕੋਟ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ

ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ

ਤਹਿਸੀਲ ਫਰੀਦਕੋਟ

ਤਹਿਸੀਲ ਕੋਟਕਪੂਰਾ

ਤਹਿਸੀਲ ਜੈਤੋ

Remove ads

ਜਨਸੰਖਿਆ

2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 617,508 ਹੈ,[1] ਲਗਭਗ ਸੋਲੋਮਨ ਆਈਲੈਂਡਜ਼[2] ਜਾਂ ਯੂਐਸ ਰਾਜ ਵਰਮੋਂਟ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।[3] ਇਹ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 519 ਵੀਂ ਰੈਂਕਿੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਕੁੱਲ 640 ਵਿੱਚੋਂ)। ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਘਣਤਾ 424 ਵਸਨੀਕ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (1,100/ ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ। । 2001-2011 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧਾ ਦਰ 12.18% ਸੀ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਵਿੱਚ ਹਰ 1000 ਮਰਦਾਂ ਪਿੱਛੇ 889 ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 70.6% ਹੈ। ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 38.92% ਹੈ।

ਲਿੰਗ

ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦਾ ਸਾਲ, ਅਨੁਪਾਤ ...

ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬਾਲ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਲ, ਸ਼ਹਿਰੀ ...

ਧਰਮ

ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਨੋਟ:- 1995 ਵਿੱਚ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੋਂ ਮੋਗਾ ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵੱਖ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ।

ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਧਰਮ, ਸ਼ਹਿਰੀ (2011) ...

ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਸਮੇਂ, 91.79% ਆਬਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ 6.91% ਆਬਾਦੀ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੀ ਸੀ।[7]

ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ Religion in Faridkot district (2011) ...
Remove ads

ਹਵਾਲੇ

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads