Пімен Панчанка

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Панчанка.

Пі́мен Емялья́навіч Па́нчанка (10 (23) жніўня 1917^[1], Рэвель^[2] — 2 красавіка 1995(1995-04-02)^[1], Мінск) — беларускі паэт, перакладчык, крытык. Народны паэт Беларусі (1973).

Пімен Панчанка
Выява Пімена Панчанкі з паштовай маркі Беларусі.
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	10 (23) жніўня 1917[1]
Месца нараджэння	Рэвель, Эстляндская губерня, Расійская імперыя[2]
Дата смерці	2 красавіка 1995(1995-04-02)[1] (77 гадоў)
Месца смерці	Мінск, Беларусь
Пахаванне	Усходнія могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР  Беларусь
Альма-матар	філалагічны факультэт БДПУ імя М. Танка (1939)
Месца працы	ФанДАК Вожык Літаратура і мастацтва Нёман
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	публіцыст, літаратуразнавец, перакладчык, паэт, літаратурны крытык, журналіст
Мова твораў	беларуская
Грамадская дзейнасць
Партыя	КПСС
Член у	Саюз пісьменнікаў СССР Саюз беларускіх пісьменнікаў
Прэміі	Дзяржаўная прэмія БССР імя Янкі Купалы (1968) Літаратурная прэмія імя Янкі Купалы (1959)
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Біяграфія

Бацька, Емяльян Арцёмаціч, і маці, Дар’я Факееўна — сяляне з вёскі Гедэйкі Ашмянскага павета Віленскай губерні, выехалі на заработкі ў Прыбалтыку. Пімен Панчанка нарадзіўся 23 жніўня 1917 года ў Рэвелі (цяпер — Талін) Эстляндскай губерні Расійскай імперыі.

Ваенныя цяжкасці, адсутнасць у хаце гаспадара, які быў у расійскім войску, ускладнілі цяжкое Дар’і Факееўны Панчанка. З двума дзецьмі на руках ёй было цяжка ў чужым горадзе, і жанчына ў 1920 годзе падалася на радзіму да сваёй маці. Там, у Бягомлі, прайшлі дзіцячыя і раннія юнацкія гады Пімена Панчанкі. Пазней бацька працаваў у Бягомлі, Старцах, Талачыне аб’ездчыкам, прарабам, лесаводам^[3]. У 1932 годзе Пімен Панчанка скончыў Бягомльскую сямігадовую школу, падрыхтоўчыя курсы для паступлення ў ВНУ ў Горках. У 1933 годзе сям’я Панчанкаў пераехала ў Бабруйск, Пімен пачаў працаваць на мясцовым дрэваапрацоўчым камбінаце рабочым.

У 1933—1934 гадах вучыўся на настаўніцкіх курсах. Пасля працаваў загадчыкам Алянскай пачатковай школы Бабруйскага раёна (1934—1935). У 1935—1938 гадах быў настаўнікам Казуліцкай няпоўнай сярэдняй школы ў Кіраўскім раёне. У 1938—1939 гадах працаваў выкладчыкам мовы і літаратуры ў Кіраўскай сярэдняй школе. Адначасова вучыўся завочна на філалагічным факультэце Менскага настаўніцкага інстытута, які скончыў у 1939 годзе^[3].

Удзельнік паходу Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь 1939 года. У часы Другой сусветнай вайны быў спецыяльным карэспандэнтам у вайсковых і франтавых газетах. Вершы, фельетоны і прыпеўкі Пімена Панчанкі змяшчаліся ў раздзеле «Па карку недавярку» (газета «За свабодную Беларусь», Калінінскі фронт), у сатырычных выданнях «Партызанская дубінка», «Раздавім фашысцкую гадзіну» і іншых. Быў на Бранскім, Заходнім, Калінінскім, Паўночна-Заходнім франтах.

Пімен Панчанка — аўтар тэксту^{[заўв 1]} «Партызанскага маршу»^[4][5], улёткі з якім захоўваюцца ў фондах Віцебскага абласнога краязнаўчага музея:

«На прускага ката За вёску і хату!» — Кліч помсты народнай заве. Ідуць у атаку лясныя салдаты, Грукочуць гранаты, Грымяць аўтаматы: — Жыве Беларусь! Жыве![6][7]

У 1944—1945 гадах з часцямі Чырвонай Арміі быў у Іране^[3]. Дэмабілізаваўся ў 1946 годзе.

Пераязджае ў Мінск, працуе загадчыкам аддзела рэдакцыі часопіса «Вожык», з 1948 года быў загадчыкам аддзела, а пазней намеснікам галоўнага рэдактара газеты «Літаратура і мастацтва». У 1954—1958 гадах працаваў галоўным рэдактарам альманаха «Советская Отчизна». У 1958—1966 гадах — галоўны рэдактар часопіса «Маладосць», зняты з пасады за друк аповесці Васіля Быкава «Мёртвым не баліць», раскрытыкаванай савецкімі ўладамі^[8]. З 1966 года быў сакратаром праўлення Саюза пісьменнікаў БССР. З 1972 года на творчай рабоце^[3].

У 1958 годзе як член дэлегацыі БССР удзельнічаў у рабоце XIII сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. Дэпутат Вярхоўнага Савета БССР у 1959—1967, 1971—1990 гадах. Быў старшынёй Рэспубліканскага камітэта абароны міру. Член Рады Саюза пісьменнікаў Беларусі з 1990 года^[3].

Магіла Пімена Панчанкі на Усходніх могілках у Мінску

Памёр 2 красавіка 1995 года ў Мінску. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках.

Сям’я

Быў у шлюбе з Зояй Кірылаўнай (народжанай Бушко)^[9], дзеці — Таццяна і Андрэй^[10].

Творчасць

Улётка з «Партызанскім маршам» часоў Другой сусветнай вайны. Аўтарства Пімена Панчанкі

Першыя вершы Пімена Панчанкі «Ураджайнае» і «Моладзі» былі апублікаваныя ў альманаху «Ударнікі» (1934. № 3). Галоўнымі матывамі яго даваеннай творчасці былі ўлаўленне паслярэвалюцыйнай сацыялістычнай рэчаіснасці. У першых зборніках «Упэўненасць» (1938) і «Вераснёвыя сцягі» (1940) адлюстраваны рамантычна-ўзнёслы настрой, паэт услаўляе хараство і багацце краіны, услаўляе сацыялізм.

За часамі Другой сусветнай вайны ў творчасці Пімена Панчанкі пераважае патрыятычная паэзія, але выяўляе сябе таксама ў трагічным і сатырычным кірунках. Падрыхтаваны да друку трэці зборнік вершаў «Трывожныя зарніцы» згарэў у часе вайны. Аўтар паэтычных зборнікаў «Табе, Беларусь», «Дарога вайны», «Далёкія станцыі». Уражанні аб знаходжанні ў Іране апісаў у цыкле «Іранскі дзённік» (1944—1947).

У пасляваеннай паэзіі Пімена Панчанкі часцей гучаць грамадзянскія матывы: барацьба за мір, услаўленне сацыялістычнага ладу, палёты ў космас, інтэрнацыянальныя сувязі. Выходзяць зборнікі паэта «За шчасце, за мір» (1950), «Шырокі свет» (1955), «Кніга вандраванняў і любові» (1959), «Нью-Ёркскія малюнкі» (1960), «Тысяча небасхілаў» (1962). Лірыка-публіцыстычная паэма «Патрыятычная песня», у якой паэт выказваў прызнанне ў любві да Радзімы і людзей, была ў 1959 годзе ўзнагароджана Літаратурнай прэміяй імя Янкі Купалы.

У 1966 годзе выйшла кніга вершаў Панчанкі «Пры святле маланак» (Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Янкі Купалы 1968). Пачынаючы з гэтай кнігі, светаразуменне паэта становіцца больш заглыбленым, па-філасофску засяроджаным, разважлівым. Паэтычныя зборнікі Пімена Панчанкі «Снежань» (1972), «Крык сойкі» (1976), «Вячэрні цягнік» (1977) насычаны непакоем, роздумам над глабальнымі тагачаснымі праблемамі, над будучыняй чалавецтва. У іх гучыць любоў да роднай зямлі, да чалавека працы.

Пімен Панчанка ў сваёй творчасці выступае нацыянальным беларускім патрыётам, змагаром за захаванне прыроды, піша пра высокія маральныя ідэалы. У яго вершах спалучаецца лірызм з публіцыстычным напалам.

Перакладаў на беларускую мову творы Адама Міцкевіча, М. Нагнібеды, Райніса, Фрыдрыха Шылера і інш.

У 1981 годзе за зборнік «Дзе начуе жаваранак?» Пімену Панчанку была прысуджана Дзяржаўная прэмія СССР.

У 1980-х — пачатку 1990-х гадоў у творчасці паэта ўзмацніліся публіцыстычнасць, палемічная вастрыня, сатырычны пафас. Вершы грамадзянскага гучання склалі зборнікі «І вера, і вернасць, і вечнасць» (1986), «Прылучэнне» (1987), «Горкі жолуд» (1988), «Неспакой» (1988), «Высокі бераг» (1993). Грамадзянскі рэзананс выклікала ў свой час «Паэма сораму і гневу» (1989)^[11], у якой паэт выкрывае заганы бальшавіцкай улады.

Пасля смерці паэта з друку выйшлі яго кнігі «Зямля ў мяне адна» (1996) і «Жытнёвы звон» (2002), у якіх сабраны творы розных гадоў. Пімен Панчанка ёсць аўтарам шматлікіх публіцыстычных артыкулаў і эсэ, успамінаў пра вядомых беларускіх пісьменнікаў і падзеі літаратурнага жыцця.

Бібліяграфія

Першы паэтычны зборнік «Упэўненасць», 1938

Зборнікі паэзіі

• «Упэўненасць» (1938)
• «Вераснёвыя сцягі» (1940)
• руск.: «Тебе, Беларусь!» (Масква, 1942)
• «Дарога вайны» (Масква, 1943)
• «Далёкія станцыі» (1945)
• «Гарачыя вятры: Вершы і паэмы» (1947)
• «Вершы (1948)
• «Прысяга» (1949)
• «За шчасце, за мір!» (1950)
• «Вершы і паэмы» (1952)
• «Шырокі свет» (1955)
• «Кніга вандраванняў і любові» (1959)
• «Нью-Йоркскія маланкі» (1960)
• «Тысяча небасхілаў» (1962)
• «Чатыры кантыненты: Вершы і паэмы» (1964)
• «Пры святле маланак» (1966)
• «Размова з наследнікамі: Вершы і паэма» (1967)
• «Снежань» (1972)
• «Вершы» (1973)
• «Крык сойкі» (1976)
• «Вячэрні цягнік» (1977)
• «Лірыка» (1980)
• «Млечны Шлях» (1980)
• «Маўклівая малітва» (1981)
• «Дзе начуе жаўранак» (1983)
• «Сіні ранак» (1984)
• «Лясныя воблакі» (1985)
• «І вера, і вернасць, і вечнасць» (1986)
• «Прылучэнне» (1987)
• «Горкі жолуд» (1988)
• «Неспакой» (1988)
• «Высокі бераг» (1993)
• «Зямля ў мяне адна» (1996)
• «Жытнёвы звон» (2002)

Гумар і сатыра

• «Гарачы лівень» (1957)

Літаратура-крытычныя эсэ

• «На паэтычным небасхіле» (1977)

Выбранае

• «Выбраныя творы» (1956)
• «Выбранае» (1975)

Зборы твораў

• «Збор твораў : У 2 т.» (1959)
• «Збор твораў : У 3 т.» (1967—1971)
• «Збор твораў : У 4 т.» (1981—1983)

Прэміі і ўзнагароды

• Народны паэт БССР (1973)
• Ордэн Леніна (21 жніўня 1987)
• Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (16 кастрычніка 1984)
• Ордэн Айчыннай вайны II ступені (11 сакавіка 1985)
• Тры ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга (25 лютага 1955; 26 жніўня 1971; 23 сакавіка 1976)
• Два ордэны «Знак Пашаны» (1 студзеня 1944; 4 траўня 1962)
• Медаль «За баявыя заслугі» (6 студзеня 1943)
• Медаль «Партызану Айчыннай вайны» 1-й ступені (5 лістапада 1944)
• Медаль Францыска Скарыны (1992)
• Іншыя медалі
• Дзяржаўная прэмія БССР імя Янкі Купалы (1959) — за паэму «Патрыятычная песня»
• Дзяржаўная прэмія БССР імя Янкі Купалы (1968) — за зборнік «Пры святле маланак» (1966)
• Дзяржаўная прэмія СССР (1981) — за вершаваны зборнік «Где ночует жаворонок» (Масква, 1979)
• Ганаровы член НАН Беларусі (1994)^[12].

Погляды

У 1964 годзе Пімен Панчанка напісаў верш «Родная мова», у якім выказаў пратэст супраць знішчэння беларускай мовы савецкімі ўладамі:

Ці плачу я, ці пяю?.. Восень. На вуліцы цёмна... Пакіньце мне мову маю, Пакіньце жыццё мне!

Аднак на патрабаванне выдавецтва (іначай — кніга не выйдзе) паэт мусіў змяніць фінальную страфу на «Ці плачу я, ці пяю, / Ці размаўляю з матуляю — Песню сваю, мову сваю / Я да грудзей прытульваю». У такім выглядзе «Родная мова» друкавалася ва ўсіх выбраных, зборах твораў і школьных падручніках^[13].

У 1986 годзе падпісаў адкрыты ліст беларускай інтэлігенцыі да Міхаіла Гарбачова з просьбай абароны беларускай мовы^[14][8].

У 1995 годзе ён разам з паэтам Максімам Танкам, акадэмікам і віцэ-прэзідэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Радзімам Гарэцкім і іншымі беларускімі творчымі і навуковымі дзеячамі выступіў з прапановай прыняць у якасці дзяржаўнага гімна Беларусі верш Алеся Ставера «Вякамі стваралі мы нашу дзяржаву», дзе апяваюцца герб Пагоня і бел-чырвона-белы сцяг (сцяг Айчыны) і сцвярджаецца нацыянальны дэвіз: «Дружней, беларусы! Гучней, беларусы! Гукайма: Жыве Беларусь!»^[15].

Памяць

Імя Пімена Панчанкі носіць вуліца ў Мінску, ёсць вуліцы ў Смалявічах, Бялынічах, Гродне. Школа № 199 у Мінску названа ў гонар Пімена Панчанкі.

У філатэліі

• 
  Канверт з арыгінальнай маркай Беларусі, прысвечаны 100-годдзю з дня нараджэння Пімена Панчанкі (2017).
• 
  Спецыяльны паштовы штэмпель Беларусі, прысвечаны 100-годдзю з дня нараджэння Пімена Панчанкі (2017).

Заўвагі

1. Аснова тэксту — пераклад на беларускую мову верша Аляксея Суркова^[ru]