Менахем Мендэль Шнеерсон (Цэмах Цэдэк)
Трэці цадзік Хабада From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Цэмах Цэдэк (іўр.: הצמח צדק), сапр. імя — Менахем Мендэль Шнеерсон (іўр.: מנחם מנדל שניאורסון); 9 [20] верасня 1789 (29 Элула 5549 года) — 17 [29] сакавіка 1866 (13 нисана 5626 года) — Трэці Любавіцкі рэбе з хасідскай дынастыі Шнеерсонаў, пасэк. Увайшоў у гісторыю пад імем «Цэмах Цэдэк» — так называўся адзін з яго твораў (літаральны пераклад: «Парастак праведнасці»).
Remove ads
Біяграфія
Маладыя гады
Унук Шнеўра Залмана з Лядаў па лініі маці Дворы Леі. Бацька — Шалом Шахнэ Альтшулер з Любавічаў. Пры нараджэнні атрымаў імя Менахем Мендэль, у гонар духоўнага настаўніка свайго дзеда, рабіна Менахема Мендэля з Віцебска (Гарадокера). З трох гадоў, пасля смерці маці, якая здарылася 3 цішрэя 5553 года (1792), жыў у доме свайго дзеда, Шнеўра Залмана з Лядаў, і пад яго кіраўніцтвам вывучаў Тору і Талмуд. Бацька, Шалом Шахнэ Альтшулер, таксама рана сканаў, у 1800 годзе, калі хлопчыку было 11 год[2].
У восем гадоў ён ужо паглыблена вывучаў Талмуд і кнігі законанастаўнікаў, выяўляючы здольнасць імгненна засвойваць матэрыял і вылучную памяць.
З дванаццаці гадоў ён пачаў падрабязна запісваць урокі дзеда — многія з гэтых запісаў, пасля прагледжаных і выпраўленых самім Шнеўрам Залманам, леглі ў аснову кнігі «Тора–ор» і «Лікуцей Тора» («Збор гутарак па Торы»), якія змяшчаюць тлумачэнні Шнеўра Залмана на Пяцікніжжа.
Пасля бар-міцвы Шнеўр Залман усталяваў адмысловыя гадзіны заняткаў з унукам, падчас якіх яны вывучалі такія найскладаныя кнігі, як «Кузары» вялікага рабіна Йегуды Галеві (дыялогі хазарскага цара з габрэйскім мудрацом) і «Даведнік разгубленых» Майманіда, а таксама кнігі па Кабале і вусную традыцыю хасідызму.
Сярод хасідскіх твораў юнацтва — «Шарэш міцват hа-тфіла» («Крыніца запаведзі аб малітве») — праца, якая ўваходзіць у лік галоўных тэалагічных твораў Хабада.
Вывучэнне заканадаўчай часткі Торы юнак працягваў са сваім дзядзькам Доў-Берам Шнеерсонам, другім Любавіцкім Рэбе.
У 1802 (5562) годзе, не абмяжоўваюся запісам пачутага ад дзеда, цесця і іншых знаўцаў Торы, Менахем Мендэль пачаў пісаць уласныя аналітычныя нататкі («хідушым») і каментары да твораў, якія вывучаў.
У 1803 (5563) годзе, ва ўзросце 14 гадоў, ажаніўся з дачкой другога Любавіцкага Рэбе, Доў-Бера Шнеерсона, сваёй стрыечнай сястрой Хаей-Мушцай.
У 1806 (5566) годзе Альтэр Рэбе даручае Менахему Мендэлю і свайму брату (рабіну Іегудзе-Лейбе) адказваць на пытанні хасідаў.
У 1807 (5567) годзе, ва ўзросце 18 гадоў, напісаў рэлігійны трактат «Таамей а-міцвот» («Сэнс запаведзяў»).
У 1809 (5569) годзе падарожнічаў са сваім дзедам Альтэр Рэбе да хасідскіх мудрацоў у Валынь.
Любавічы
У 1812 (5572) годзе, калі войскі Напалеона ўварваліся ў Расію, Менахем Мендлэь разам з усёй сям'ёй рушыў услед за адыходзячай рускай арміяй.
Пасля знясільваючых тулянняў, якія доўжыліся каля пяці месяцаў, яны прыбылі ў Курскую губерню, дзе ў адным з сёлаў Шнеўр Залман захварэў і сканаў, — Менахем Мендэль прысутнічаў пры яго апошніх гадзінах.
Пасля смерці дзеда ён часова пакінуў двор цадзіка і цалкам прысвяціў сябе вывучэнню талмудычнай літаратуры, а таксама матэматыкі і астраноміі[3].
Вярнуўшыся ў Любавічы ў 1814 (5574) годзе, Менахем Мендэль пасяліўся побач са сваім цесцем рабінам Доў-Бэрам, які замяніў яго дзеда Шнеўра Залмана з Лядаў на чале руху Хабад.
Доў-Бер Шнеерсон заснаваў у Любавічах першы хабадскі ешыбот. Заняткамі ў ім кіраваў Менахем Мэндэль.
28 лістапада 1827 (5588) года Доў-Бер Шнеерсон памёр. Пасля трохгадовага міжцарства, на працягу якога Менахем Мендэль спрабаваў пераканаць хасідаў прыняць свайго зяця Менахема Нахума Шнеерсона або свайго дзядзьку Хаіма Аўраама ў якасці лідэра суполкі, ён прыняў кіраўніцтва Хабад-Любавічамі напярэдадні Шавуота 5591 года (5 мая 1831)[4].
Менахем Мендэль быў абраны новым кіраўніком руху і ўзначаліў Хабад. Узначаліўшы любавіцкіх хасідаў, Менахем Мэндэль, у адрозненне ад некаторых цадзікаў, жыў незвычайна сціпла і паводзіў сябе хутчэй як рабін суполкі. Ён шмат зрабіў для паляпшэння эканамічнага становішча хасідаў, а таксама для ўмацавання Хабада.
Прыкладаў вялікія намаганні для прымірэння з мітнагедамі. Менавіта дзякуючы Менахему Мендэлю адбылося прымірэнне са Старасельскім цадзікам, пасля смерці пераемніка якога, рабіна Хаіма Рафаіла Горавіца, большая частка прыхільнікаў старасельскіх цадзікаў стала любавіцкімі хасідамі.
Таксама хасіды выступалі супраць засілля кагала ў грамадскім жыцці яўрэяў. Напрыканцы 1820-х гадоў Менахем Мендэль здолеў дамовіцца з кіраўніком Валожынскага ешыбота рабінам Іцхакам бен Хаімам Валожынерам і таксама спыніць узаемныя нападкі хасідаў і мітагедаў, урэгуляваць шэраг рознагалоссяў, галоўным чынам наконт рытуальнага забою і кагальнага збору[5].
Менахем Мендэль таксама перашкаджаў набору габрэйскай моладзі ў расійскае войска.
Барацьба з Хаскалой
У другой палове XVIII стагоддзя у асяроддзі габрэяў Еўропы ўзнік рух Хаскала́, (аскала́, іўр.: השכלה[6], — асветніцтва ад сэхель — здаровы сэнс, интэлект), габрэйскае асветніцтва. Рух выступаў за прыняцце каштоўнасцяў Эпохі Асветніцтва, вялікую інтэграцыю ў еўрапейскае грамадства і рост адукацыі ў галіне свецкіх навук і гісторыі яўрэйскага народа.
«Хаскала» ў гэтым сэнсе абазначала пачатак руху па ўключэнні яўрэяў Еўропы ў свецкае жыццё, які прывёў да стварэння першых яўрэйскіх палітычных аб'яднанняў і барацьбы за адмену дыскрымінацыйных законаў (Эмансіпацыя яўрэяў). Дзеячы берлінскай «Хаскалы» адмаўляліся ад яўрэйскіх традыцый і рэлігійных прадпісанняў. Да канца XVIII стагоддзя ў іх коле склалася меркаванне, што захаванне рэлігійных прадпісанняў страціла сэнс і чалавецтва можа аб'яднацца на аснове дэізму або «натуральнай рэлігіі». Гэтым была падрыхтавана глеба для масавага адыходу ад іўдаізму прадстаўнікоў вышэйшых пластоў габрэйства Заходняй і Цэнтральнай Еўропы. Гэты рух пранік і ў Расійскую імперыю, што аказалася карысным для ўладаў, і пачаў распаўсюджвацца сярод габрэяў Расіі ў 1828 (5588) годзе.
Асноўныя дзеянні былі накіраваны менавіта супраць Торы хасідызму. Менахем Мендэль падтрымліваў цесныя сувязі з духоўнымі лідэрамі іншых напрамкаў іўдаізму. У ходзе барацьбы з рухам Хаскала ў Расіі ён заключыў цесны саюз з рабінам Іцхакам з Валожына, буйным лідэрам міснагедаў, што прывяло ўжо да больш цёплых адносінаў паміж імі і хасідамі, чым раньш было.
Пасланцы руху «Хаскалы» знайшлі выхад на ўлады і лабіравалі неабходнасць указа аб тым, што ўсе габрэйскія дзеці абавязаны вывучаць агульнаадукацыйныя прадметы: дзяржаўную мову, матэматыку, геаграфію і г. д[7].
Менахему Мендэлю адразу прыйшлося ўступіць у барацьбу з імперскімі ўладамі. Ён разглядаўся царскай ўладай як лідар расійскага хасідызму і меў у 1843 годзе кансультацыі з міністрам асветы С. С. Уваравым, які падрыхтаваў шэраг мер па русіфікацыі яўрэйскага насельніцтва.
Урад меў намер змяніць хедары на казённыя школы з выкладаннем рускай мовы і агульнаадукацыйных прадметаў, «каб пакрысе знішчыць у яўрэях фанатызм адчужанасці».
Замест ешыботаў меркавалася стварыць спецыяльныя «рабінскія» вучэльні, выкладанне ў якіх павінна было весціся пад кіраўніцтвам інспектараў-хрысціян.
Ведаючы аб тым, што габрэі ва ўсім прытрымліваюцца ўказанням сваіх рабінаў, Увараў разлічваў правесці сваю рэформу рукамі саміх знаўцаў Торы.
Для гэтага ён заклікаў да сябе габрэйскіх кіраўнікоў: рабіна Іцхака з Валожына ў якасці прадстаўніка габрэяў Літвы і рабіна Менахема Мендэля з Любавічаў як прадстаўніка хасідаў. Міністр заклікаў рабінаў удзельнічаць у працы камісіі пры міністэрстве народнай асветы па пытанні аб рэфармаванні яўрэйскага выхавання (так званая «Рабінская камісія для асветніцтва габрэяў») з мэтай ажыццявіць у іўдаізме некалькі змен, у адпаведнасці з патрабаваннямі «маскілім», г. зн. прыхільнікаў «Хаскалы». Першай з іх была забарона на вывучэнне хасідызму.
Аднак на з'ездзе рабінаў Увараў наткнуўся на непрыступную сцяну. Рабін Менахем Мендэль яснымі довадамі даказваў, што забаронена ўносіць выпраўленні ў законы Торы, і тлумачыў абавязковасць вывучэння Торы хасідызму. Міністр патрабаваў, каб усе рабіны падпісалі падрыхтаваны ўрадам пратакол. За адмову падпарадкавацца волі ўрада Менахем Мендэль быў падвергнуты турэмнаму зняволенню.
Пра тое, што адбывалася, стала вядома на ўсёй тэрыторыі мяжы аселасці, і габрэі былі ўсхваляваныя існуючым становішчам. Ва ўсіх месцах пражывання габрэі збіраліся на грамадскую пасаду і спынялі працу. Масавыя хваляванні, цвёрдасць пазіцыі і самаахвяраванне рабіна Менахема Мендэля зрабілі сваё дзеянне, і міністр адмовіўся ад ажыццяўлення ўсіх прапаноў аб выпраўленні рэлігіі, і вывучэнне хасідызму стала дазволена, як раней. Дзякуючы масіраванаму ціску, арганізаванаму габрэйскімі лідэрамі ўсіх напрамкаў, Менахем Мендэль быў вызвалены.
Яшчэ ў 1841 годзе С. С. Увараў патрабаваў ад шэфа жандармаў А. Х. Бенкендорфа ўсталяваць нагляд за Менахемам Мендэлям Шнеерсонам, «які... імкнецца ўсімі сваімі сіламі супрацьдзейнічаць дабрадзейным відам на яўрэяў нашых» (нагляд быў зняты ў 1847 годзе)[8].
Пасля вяртання з Пецярбурга Менахем Мендэль значна пашырыў свой ешыбот у Любавічах, а таксама стварыў яго аддзяленні ў іншых гарадах Паўночна-Заходніх губерняў, — гэта быў яго адказ на дзеянні ўладаў[9]. Таксама Менахем Мендэль раіў усім настаўнікам, якія займаліся з яго маленькімі ўнукамі, каб апроч рэгулярных заняткаў дзеці навучаліся простаму сэнсу малітваў. Раз на месяц унукі прыходзілі да дзеда, і ён правяраў іхнія веды[10].
Барацьба з рэкруцінгам у імператарскую армію
Яшчэ ўлетку 1827 года (5587) імператар Мікалай I падпісаў указ, які абавязваў габрэяў «адбываць рэкруцкую павіннасць у натуры» — прычым не з 18 гадоў, як усе астатнія, а з 12 — яшчэ да бар-мицвы. Царскі ўрад разглядаў заклік як «выхаваўчую меру», якая спрыяе паступоваму ўцягванню габрэйскіх юнакоў да праваслаўнай царквы.
Рабін Менахем Мендлэль усімі сіламі супрацьдзейнічаў намаганням ваенных улад па рэалізацыі імператарскага ўказа: ён арганізаваў цэлую сістэму выкупу малалетніх рэкрутаў, а таксама падрыхтаваў хованкі і сховішчы, у якіх дзеці хаваліся ад рэкруцкага набору. Ён стварыў арганізацыю пад назвай Hevras Techiyas Hameisim для дапамогі габрэйскім хлопчыкам-салдатам.
Прытрымліваючыся яго закліку, хасіды Хабада пранікалі ў «школы кантаністаў» і ваенныя лагеры імператарскай арміі, каб падтрымаць мабілізаваных габрэяў і ўмацаваць іх сувязь з Торай (Гдалей Русія) [11].
Дзейнасць цадзіка
У 1837 (5597) годзе апублікаваў рэлігійны твор «Тора Ор».
У 1838 (5598) годзе падарожнічаў па Магілёўскай і Мінскай губерням, вяртаўся ў Любавічы праз Віцебскую губерню.
У 1839 (5599) годзе купіў у князя Шчадрынава ў Бабруйскім павеце Мінскай губерні зямлю і заснаваў там паселішча Шчадрын для габрэяў.
У 1840 (5600) годзе па даносе маскілім з Вільні быў абвінавачаны за ўкрывальніцтва дзяцей-кантаністаў.
У 1841 (5601) годзе па даносе маскілім з Барысава быў таксама абвінавачаны за ўкрывальніцтва дзяцей-кантаністаў. Было ўсталявана жандармскае назіранне.
У 1842 (5602) годзе атрымаў ад расійскага імператара Мікалая I званне «Ганаровы грамадзянін».
У 1843 (5603) годзе браў удзел у зборы рабінаў у Пецярбургу. Выказваў пратэст супраць маскілім Рыгі і Вільні, прасіў дазволіць друкаваць рэлігійныя кнігі і пратэставаў супраць забароны выдаваць кнігі па кабале і хасідызме. Падчас сходу быў некалькі разоў арыштаваны, але потым адпушчаны, і ягоныя просьбы былі выкананы.
У 1844 (5604) годзе ён распачаў крокі па павелічэнні набору і жыццяздольнасці любавіцкіх ешыботаў у Дуброўне, Лёзна і Калішы, павялічыўшы іх набор да 600 студэнтаў прыкладна[12]. Неаднаразовыя спробы ўладаў злавіць яго ў пастку з дапамогай інфарматараў, такіх як Гершэль Ходэш, Бенджамін Адступнік і Ліпман Фельдман, пацярпелі няўдачу[13].
У 1845 (5605) годзе атрымаў званне «Патомны ганаровы грамадзянін».
У 1847 (5607) годзе было знята жандармскае назіранне.
У 1848 (5608) годзе надрукаваў твор «Лікутэй Тора».
У 1854 (5614) годзе пратэставаў супраць рашэння міністраў скараціць малітвы і выпусціць скарочаную версію Торы. Рашэнне было пралабіравана нямецкім рабінам Максам Ліліенталем, прадстаўніком руху Хаскалы, які служыў дарадцам урада Расійскай імперыі ў праекце ўключэння свецкіх прадметаў у праграму ешыботаў.
У 1855 (5615) годзе па ілжывым даносе быў падвергнуты хатняму арышту[14].
У 1858 (5618) годзе падчас пажару згарэў яго двор і рукапісы.
У 1861 (5621) годзе заўдавеў 8 тэвета (28 снежня)[15].
У пачатку 1860-х гадоў цесна сябраваў з прафесарам Іосіфам Берстэнсанам, прыдворным лекарам расійскага імператара. Гэта часта дапамагала ў далікатных перамовах, якія спрыялі дабрабыту габрэйскай суполкі[16].
Смерць
Рабін Менахем Мендэль памёр у Любавічах 17 [29] сакавіка 1866 (13 нісана 5626 года), ва ўзросце 77 гадоў.
Пасля яго смерці хасіды не здолелі аб'яднацца вакол аднаго лідэра, і прыхільнікі Хабада раскалоліся на некалькі галін, узначаленых сынамі Цэмах Цэдэка. Паколькі гэты раскол быў выкліканы, у асноўным, асабістымі прычынамі, то праз два пакаленні розныя галіны Хабада зноў аб'ядналіся.
На чале руху Хабад Менахема Мендэля змяніў сын — рабін Шмуэль з Любавічаў (1834—1882/5594—5643 гг.), а затым і ўнук — рабін Шалом Доў-Бер з Любавічаў (1860—1920/5621—5680 гг.).
Пасля смерці Менахема Мендэля яго шматлікія рэспонсы («пытанні і адказы») былі сабраны ў кнізе «Цэмах Цэдэк» («Парастак праведнасці»). Кніга атрымала ўсеагульнае прызнанне і шырока выкарыстоўвалася для ўстанаўлення заканадаўчых норм у іўдаізме.
У наступных пакаленнях назва гэтай кнігі практычна замяніла сабой імя аўтара — рабін Менахем Мендэль з Любавічаў увайшоў у гісторыю яўрэйскай думкі пад мянушкай «Цэмах Цэдэк».
Remove ads
Сыны
- Барух Шалом Шнеерсон (1805—1869) — прадзед Леві Іцхака Шнэерсана і прапрадзед 7-га Любавіцкага рэбэ.
- Іегуда Лейб Шнеерсон (1811—1866) — цадзік мястэчка Копысь
- Хаім Шнеўр Залман Шнеерсон (1814—1880) — цадзік мястэчка Ляды
- Іосіф Іцхак Шнеерсон (1822 — 1876) — цадзік мястэчка Оўруч
- Ісраэль Ноах Шнеерсон (1816—1883) — цадзік мястэчка Нежын
- Яакаў Шнеерсон
- Шмуэль Шнеерсон — 4-ы Любавіцкі рэбэ.
Творы
- Ор hа-Тора («Святло Торы», Бярдзічаў, 1913 год) — Хасідскія гутаркі
- Сэфер hа-Лікутым — Хасідская энцыклапедыя
- Дэрех Міцвасеха — Тлумачэнне містычных прычын запаведзяў
- Каментары к Талмуду «Цэмах Цэдэк Хідушым аль ha-Шас».
- Рэспонсы «Цэмах Цэдэк» — тт. 1–7, Вільня, 1870–84
- «Ігрос кадэш» — зборнік з каля 100 негалачычных рэспонсаў, якія захаваліся.
- Сэфэр ha-кіра: Дэрех Эмуна — выклад габрэйскай філасофіі «Кіцурым В'Хаарос» — навуковыя тлумачэнні Таніі
Зноскі
Спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads