Чиләбе өлкәсе

From Wikipedia, the free encyclopedia

Чиләбе өлкәсе
Remove ads

Чиләбе өлкәсе́ (рус. Челябинская область) – Россия Федерациясенең Европа өлеше субъекты. Урал федераль округына керә. ЮНЕСКО билгеләнмәсе буенча Урта Азия өлкәсенә керә.

Кыска фактлар

Өлкә үзәге – Чиләбе шәһәре.

Remove ads

География

Чиктәшлек

Чиләбе өлкәсе Көньяк Уралда урнаша; өлкәнең иң биек ноктасы – Нургуш тавы (1406 м). Көнбатыш Себер түбәнлеге өлкәнең көнчыгыш өлешен биләп тора.

Гидрография

Мияс, Уй, Җаек, Әй, Караидел, Өял, Гөмбәй елгалары; Чиләбе өлкәсе территориясендә 3748 күл бар.

Файдалы казылмалар

Тимер рудасы (Магнитогорски, Бакал, Златоуст, һ.б. чыганаклары), бакыр һәм никел рудалары, көрән ташкүмер (Чиләбе бассейны), минирәл һәм төзү чималы чыганаклары.

Климат

Климат – континенталь; июльнең уртача температурасы – +16…+18 °C; гыйнварның уртача температурасы – -15…-17 °C. Уртача еллык явым-төшем күләме – 300-600 мм (таулы өлешендә).

Хайваннар һәм үсемлекләр дөньясы

Туфраклар – күбесенчә кара туфраклар, шулай ук соры урман, соры тау-урман, болын-кара туфрак туфраклар да бар.

Урманнар территориянең 25% өлешне биләп торалар. Өлкәнең төньякны усак-каен һәм урманнары, үзәкне – урманлы далалар, көньякны – төрле үләнле һәм кыяклы далалар биләп торлар.

Remove ads

Тарих

Хәзерге Чиләбе өлкәсенең территориясе Россия империясе составына XVIII гасырында керәләр.

17341736 елларда хәрби экспедиция монда берничә крепостена нигез сала: Югары Җаек крепосте, Чибәркүл крепосте, Чиләбе крепосте, Мияс крепосте.

1737 елда Исәт провинциясе оештырыла, аның үзәге Чиләбе була; 1744 елда ул Ырынбур губернасы составына кертелә.

1919 елда Чиләбе губернасы оештырыла, 1923 елда ул Урал өлкәсе составына кертелә.

1934 елның гыйнварында Урал өлкәсенең кечерәю нәтиҗәсендә Чиләбе өлкәсе барлыкка килә. 1934 елның гыйнвар-ноябрьдә өлкә составында Аргаяш башкорт милли округы бар булган.

1943 елда Чиләбе өлкәсе составыннан Курган өлкәсе чыгарыла.

1957 елда «Маяк» химкомбинатында техноген авариясе булган. (Кыштым техноген катастрофасы)

Remove ads

Халык

Милли состав

Подробнее Халык, К. с. ...

Искәрмәләр:
¹ Кырым татарлары белән

² Нагайбәкләр белән

Торак пунктлар

Чиләбе өлкәсенең торак пунктлары:
  • – 10 000 – 30 000 кеше
  • – 30 000 – 100 000 кеше
  • – 100 000 – 300 000 кеше
  • – 300 000 – 1 000 000 кеше
  • – 1 000 000 кешедән артык

Чиләбе өлкәсенең эре торак пунктлары

Кыска фактлар №, Шәһәр ...


Remove ads

Административ-территориаль бүленеше

Подробнее Чиләбе өлкәсе районнары, Шәһәр округлары ...
Remove ads

Икътисад

Металлургия

Кара металлургияне Россияде иң зур металлургия комбинатлары (Магнитогорски металлургия комбинаты, Чиләбе металлургия комбинаты), передел заводлары (Златоуст), корыч торбалар һәм ферросплавлар җитештергән предприятиеләре (Чиләбе) вәкиле булалар.

Бакыр (Карабаш, Кыштым), цинк (Чиләбе), никел (Югары Уфалей) җитештерү.

Машиналар төзү

Тракторлар (Чиләбе), йөк автомобильләре (Мияс), трамвай вагоннары (Усть-Катав), ракета-космик техниканы (Мияс) җитештерү.

Атом сәнәгате

Чиләбе өлкәсендә өч «атомград» (атом сәнәгате комплексына бәйләнешле булган шәһәрләр) бар: Снежинск (элекке Чиләбе-70), Озёрск (эл. Чиләбе-65) һәм Трёхгорный (эл. Златоуст-36).

Көньяк Урал АЭС-ы төзелү планлаштырыла.

Транспорт

Чиләбе өлкәсе аша Транссебер магистрале бара; Чиләбе шәһәрендә Көньяк Урал тимер юлның идарәсе урнаша.

Чиләбе – Транссебер магистралендә төен станциясе. Моннан пуезлар төньякка һәм төньяк-көнбатышка (Екатеринбург, Түбән Тагил, Түбән Варта, Төмән, Яңа Уренгой, Киров, Петербург), көнчыгышка (Новосибирск, Новокузнецк, Красноярск, Иркутск, Тында, Чита, Тум, Владивосток), көньякка (Нурсолтан, Караганда, Ташкәнт, Ырынбур) һәм көнбатышка (Уфа, Мәскәү, Самар, Пенза, Сембер, Брест, Акмәсҗит, Адлер, Кисловодск, Анапа, Әстерхан, Баку, Воронеж, Брест) баралар.

1994 елдан Чиләбедә халыкара аэропорт эшли.

1992 елда Чиләбе метрополитенының төзелеше башланган. 2011 елның октябрендә беренче («Комсомольская площадь») метро станциясе төзелә.[3]

Remove ads

Спорт

Өлкәдә туганнар

  • Василий Зайцев (19151991) – совет снайперы, ССРБ Герое.
  • Игорь Курчатов (19031960) – совет физигы, совет атом бомбасының «атасы».
  • Борис Шапошников (18821945) – ССРБ Маршалы.
  • Александр Алемасов (1902-1972) - сәясәтче, ТАССРда массакүләм репрессия үткәрүче.

Татарлар, башкортлар

Remove ads

Кызыклы фактлар

Чиләбе өлкәсендә казак татарлар һәм керәшен татарлары яши торган Париж, Берлин, Варна, Лейпциг, Фершампенуаз, Чесма исемле авыллар урнашалар.

Моны да карагыз

Искәрмәләр

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads