Высокае

Высо́кае — места ў Беларусі, на рацэ Пульве. Уваходзіць у склад Камянецкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 5065 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 40 км ад Камянцу, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Высока-Літоўск (лінія Берасьце — Беласток). Аўтамабільныя дарогі на Берасьце і Пружаны.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Высокае (неадназначнасьць), Літоўск.

Высокае лац. Vysokaje
Руіны замка Сапегаў
Герб Высокага
Першыя згадкі:	XIV стагодзьдзе
Магдэбурскае права:	1494
Былая назва:	Высокае Літоўскае
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Камянецкі
Плошча:	7 км²
Вышыня:	151 м н. у. м.
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	5065 чал.[1]
шчыльнасьць:	723,57 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1631
Паштовы індэкс:	225080
СААТА:	1240505000
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	52°22′0″ пн. ш. 23°22′0″ у. д.
Высокае на мапе Беларусі ± Высокае Высокае
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Высокае (да 1939 году — Высо́кае Літо́ўскае) — магдэбурскае места гістарычнай Берасьцейшчыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваліся руіны замка Сапегаў, клясыцыстычны палац Патоцкіх, барокавыя касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, капліца Сьвятой Барбары, кляштар з касьцёлам баніфратаў і Вялікая сынагога, помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў, часткова зруйнаваныя савецкімі ўладамі.

Назва

Тапонім Высокае ўтварыўся ад асаблівасьцяў рэльефу (высокая мясьціна)^[2]. Дзеля адрозьненьня ад Высокага на Мазовіі часам насіла дадатковае азначэньне — Высокае Літоўскае.

Варыянты напісаньня назвы места ў гістарычных крыніцах на розных мовах: Hyssoke Litowan, Litowsvan Vishuker, Visoke DeLita, Visoko Sitoromos, Visoky Litovsk, Vosokie Litew, Vysokaje, Vysoke DeLita, Vysoke Litevske, Vysoko Litevks, Vysoko Litovsk, Vysokoe, Vysokoye, Wishko, Wisoke Litovsk, Wisoki, Wisoki Dalita, Wisokie Litofsk, Wisokie Litovsk, Wisoko Litowsk, Wissokie, Wysoke Litewski, Wysoki Litewskie, Wysokie Litewskie, Wysokie Litowski, Wysoky^[3].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню паселішча пад назвай Высокі Горад упамінаецца ў пісьмовых крыніцах у XIV стагодзьдзі ў зьвязку з тым, што яго наведваў вялікі князь Гедзімін.

У 1494 годзе вялікі князь Аляксандар надаў Высокаму Магдэбурскае права і герб «у блакітным полі срэбная дзвухпавярховая, крытая дахоўкай вежа, з двума акенцамі й трыма брамамі»^[4]. У XV стагодзьдзі вялікі князь Вітаўт фундаваў тут касьцёл^[5]. У 1511 годзе вялікі князь Жыгімонт Стары перадаў Высокае ў пажыцьцёвае валоданьне Івану Храптовічу. У XVІ стагодзьдзі паселішча знаходзілася ў валоданьні Пяткевічаў, Ёдкавічаў, Хлявіцкіх. У гэты час яно стала цэнтрам дывановага і палатнянага ткацтва. У 1603 годзе новы ўладальнік Высокага Андрэй Война-Грычынавіч заснаваў тут касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, які меў 44 аршыны даўжыні і 12 — шырыні. Найбольшы касьцёльны звон насіў імя Сьвятых Пятра і Паўла.

З 1647 году Высокім валодалі Сапегі, якія збудавалі тут замак. Фартэцыя значна пацярпела ў вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) і Вялікую Паўночную вайну (1700—1721). 16 сьнежня 1671 году места атрымала прывілей на правядзеньне штогадовых кірмашоў, якія цягнуліся 4 тыдні.

У 1748 годзе замак і палац згарэлі, па чым Сапегі перанесьлі сваю рэзыдэнцыю ў Слонім. У 1772 годзе ў Высокім на месцы касьцёла XV стагодзьдзя збудавалі капліцу Сьвятой Барбары. У 1773—1785 гадах на паўднёва-ўсходняй ускраіне места, у мясцовасьці Марыямпалі, Аляксандар Міхал Сапега фундаваў кляштар баніфратаў (добрых братоў). Пры кляштары дзеяў шпіталь на 40 ложкаў^[6]. На 1788 год цагельня, што працавала ў Высокім, давала 22 тыс. цэглы і 8 тыс. дахоўкі ў адзін абпал. У 1794—1797 гадох з ініцыятывы Францішка Сапегі дзеяў водны шлях у Гданьск.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Высокае апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі^[6], у Берасьцейскім павеце Гарадзенскай губэрні (паводле іншых зьвестак да 1807 году ўваходзіла ў склад Прусіі^[7]). Статус паселішча панізілі да мястэчка. У 1816 годзе побач з руінамі замка ўладальнікі Высокага Патоцкія ўзьвялі палац і пашырылі парк за межы былога замкавага валу (ягоная плошча вырасла з 30 да больш за 50 га).

24 студзеня 1863 году за часамі нацыянальна-вызвольнага паўстаньня аддзел Рамана Рагінскага на кароткі час вызваліў Высокае з-пад расейскага панаваньня. У 1869 годзе расейскія ўлады збудавалі ў мястэчку мураваную царкву-мураўёўку Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа коштам сродкаў, канфіскаваных у паўстанцаў. На 1886 год у Высокім існавалі аптэка, лякарня, паштовая станцыя, 2 гарбарныя заводы, 3 вадзяныя млыны, 102 крамы і 4 тракціры; штогод праводзілася 15 кірмашоў і 2 таргі. На 1889 год у мястэчку дзеялі царква і касьцёл, працавалі суконная фабрыка і 4 гарбарні. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 256 двароў, валасная ўправа, царква, касьцёл, капліца, сынагога, 4 малітоўныя дамы, расейскія мужчынская і жаночая народныя вучэльні, юдэйская школа, паштовая кантора, лазьня, канатны і сьвечкавы заводы, 4 ветракі, 8 кузьняў, 14 абутковых, 13 кравецкіх, 8 сталярных, 4 шорныя майстэрні, 2 маслабойні, 108 дробных крамаў у гандлёвых радах і 13 пры дамах, 2 заезныя двары, 14 піцейных установаў; кожны чацьвер праводзіліся таргі, 9 разоў на год кірмашы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Высокае занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Высокага
• 
  Кляштар баніфратаў, 1773 г.
• 
  Палац і касьцёл. Н. Орда, 23.04.1876 г.
• 
  Замак Сапегаў. Н. Орда, 1876 г.
• 
  Замак Сапегаў. Літаграфія з акварэлі Н. Орды, 1877—1883 гг.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Высокае абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР^[8]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Высокае апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі. Статус паселішча павысілі да места. 20 красавіка 1934 году да яго далучылі населеныя пункты з аднайменнай гміны — 3 прадмесьці і двор маёнтку Высокага Літоўскага^[9].

У 1939 годзе Высокае ўвайшло ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 23 чэрвеня 1941 да 28 ліпеня 1944 году места знаходзіла пад акупацыяй Трэцяга Райху. 17 красавіка 1962 году паселішча ўвайшло ў склад Камянецкага раёну.

• Места на старых здымках
• 
  Палац Патоцкіх
• 
  Краявід палаца і парку
• 
  Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
• 
  Замкавая брама

• 
  Капліца Сьвятой Барбары
• 
  Рынкавая вуліца
• 
  Рынак
• 
  Паштовая вуліца

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 929 муж., зь іх шляхты 3, духоўнага стану 5, мяшчанаў-юдэяў 767, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 148, жабракоў 6^[10]; 1886 год — 2729 мяшчанаў і 284 іншыя жыхары^[7]; 1889 год — 3422 чал.^[11]; 1895 год — 4105 чал.^[12]; 1897 год — 3434 чал.
• XX стагодзьдзе: 1914 год — 3,8 тыс. чал.^[13]; 1931 год — 2,8 тыс. чал.^[14]; 1939 год — 6,1 тыс. чал.; 1959 год — 2,6 тыс. чал.; 1969 год — 3,8 тыс. чал.^[15]; 1991 год — 5,1 тыс. чал.^[7]; 1996 год — 4,8 тыс. чал.^[16]
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 5,2 тыс. чал.^[17]; 2008 год — 5,2 тыс. чал.; 2009 год — 5376 чал.^[18] (перапіс); 2016 год — 5164 чал.^[19]; 2017 год — 5113 чал.^[20]; 2018 год — 5065 чал.^[1]

Адукацыя

У Высокім працуюць каледж ПТК СП, сярэдняя і санаторная школы, навучальна-вытворчы камбінат, дашкольная ўстанова.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе меская лякарня.

Культура

Дзеюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
1 мая вуліца	Пераскок вуліца
17 верасьня вуліца	Сьвіціцкая вуліца
Бяляева вуліца	Касьцельная вуліца
Камсамольская вуліца	Царкоўная вуліца	Яна Сабескага вуліца (частка, 1933—1939)
Леніна вуліца[a]	Паштовая вуліца	Юзэфа Пілсудзкага вуліца (частка, 1933—1939)
Пушкінская вуліца	Школьная вуліца	Генрыка Сянкевіча вуліца
Савецкая вуліца	Выганаўская вуліца[21] (частка) Рынкавая вуліца (часка)
Савецкіх Пагранічнікаў вуліца	Супольная вуліца	Габрыэля Нарутовіча вуліца
Фрунзэ вуліца	Падрэчная вуліца[22]

Гістарычны Рынак у наш час ня мае афіцыйнай назвы. У сьпісе выбарнікаў 1928 году таксама ўпамінаюцца вуліцы Бродная, Кароткая і Крамы^[23], а ў тэлефонным даведніку 1939 году — вуліца Крынічная^[24].

Мясцовасьці

Гістарычныя мясцовасьці Высокага: Выганава, Ліпкі, Мар'ямпаль, Папоўскі Сад.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Высокага
ААТ «Высокаўскі вытворча-гандлёвы камбінат» Замежнае прадпрыемства «Завод фруктовых напояў ВДХ» (распачала працу ў траўні 2008; спэцыялізуецца на вытворчасьці дзіцячага харчаваньня) ААТ «Высокаўскі сыраробны завод» ААТ «Высокаўскі кансэрвавы завод» Гандлёвае ўнітарнае прадпрыемства «Высокаўскае»

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Замак Сапегаў (XVII ст.) пасярод пэйзажнага парку, закладзенага ў XVІІІ стагодзьдзі. На тэрыторыі парку захаваліся рэшткі падмуркаў і земляныя фартыфікацыі. На прылеглай тэрыторыі збудавалі спартовы стадыён.
• Капліца Сьвятой Барбары, збудаваная ў 1772 годзе на высокім беразе ракі Пульвы. У Другую сусьветную вайну выкарыстоўвалася ў якасьці крамы. Унутры капліцы росьпісы расьліннымі арнамэнтамі і мілітарнымі матывамі.
• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, збудаваны на сродкі Андрэя Войны ў 1603 годзе, адноўлены ў 1872 годзе Марыяй Патоцкай. У касьцёле захоўваліся труны з пахаваньнямі роду Сапегаў. Будынак атрымаў пашкоджаньні ў Другую сусьветную вайну, а пазьней яго перабудавалі пад спартовую залю. Касьцёл вярнулі каталікам у 1990 годзе.
• Палацавы комплекс Патоцкіх, збудаваны ў 1816—1820 гадох. Захаваўся ўнутраны інтэр’ер і рэшткі мастацкага аздабленьня. Каля палаца знаходзяцца дзьве прыбудовы і комплекс гаспадарчых пабудоваў. У Другую Сусьветную вайну палацавы комплекс выкарыстоўваўся ў якасьці сядзібы пагранічнікаў, пазьней — у якасьці школы і інтэрнату. З савецкіх часоў палац пусты і закінуты.

Іншыя славутасьці: юдэйская школа (XVII—XVIII стагодзьдзі); капліца прыдарожная (1909); кляштар з касьцёлам баніфратаў (1785); могілкі старыя каталіцкія; Вялікая сынагога; царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (1869; мураўёўка).

Галерэя

• Краявіды Высокага
• 
  Замак Сапегаў
• 
  Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
• 
  Капліца Сьвятой Барбары
• 
  Кляштар баніфратаў

• 
  Палац Патоцкіх
• 
  Палац, флігель
• 
  Царква-мураўёўка
• 
  Руіны сынагогі

Асобы

• Павал Лыжын (нар. 1981) — лёгкаатлет (штурханьне ядра)
• Аляксандар Міхал Сапега (1730—1793) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага

Заўвагі

1. Згодна з пастановай ад 15 верасьня 1933 году аб перайменаваньні часткі вуліцы Паштовай у гонар Юзэфа Пілсудзкага і тагачасных здымкаў з вулічнымі шыльдамі на будынку, які стаяў на рагу вуліцаў Паштовай (Юзэфа Пілсудзкага) і Рынкавай (11 лістапада)