Сьвятлана Алексіевіч

Сьвятла́на Алякса́ндраўна Алексіе́віч (нар. 31 траўня 1948 году; цяпер Івана-Франкоўск, Украіна) — расейскамоўная пісьменьніца Беларусі. У 2015 годзе стала першай ляўрэаткай ад Беларусі Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры^[6] «за яе поліфанічную творчасьць — помнік пакутам і мужнасьці ў наш час»^[7].

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Алексіевіч.

Сьвятлана Алексіевіч лац. Śviatłana Aleksijevič
Нямеччына, 2013 г.
Асабістыя зьвесткі
Нарадзілася	31 траўня 1948(1948-05-31)[1][2][3][…] (77 гадоў) Івана-Франкоўск, УССР, СССР[1][2][3]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	журналістка
Гады творчасьці	1975 — наш час
Кірунак	рэалізм
Жанр	аповесьць
Мова	расейская мова[4][5] і беларуская мова
Узнагароды	прэмія Гердэра[d] (1999) прэмія міру нямецкіх кнігагандляроў[d] (2013) прэмія „Ангелус“[d] (3 сьнежня 2011) Літаратурная ўзнагарода Саюзу пісьменьнікаў СССР імя Мікалая Астроўскага[d] (1984) Літаратурная ўзнагарода Саюзу пісьменьнікаў СССР імя Канстанціна Федзіна[d] (1985) прэмія Тухольскага[d] (1996) прэмія Андрэя Сіняўскага „За шляхетнасьць у літаратуры“[d] Трыюмф[d] Ляйпцыская кніжная прэмія за эўрапейскае паразуменьне[d] (1998) Палітычная кніга[d] (1998) прэмія Oxfam Novib/ПЭН[d] (2007) прэмія Рышарда Капусьцінскага за літаратурны рэпартаж[d] (13 траўня 2011, 14 траўня 2015) Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры (2015) прэмія Мэдычы за найлепшае эсэ[d] (2013) ганаровы доктар Брусэльскага вольнага ўнівэрсытэту[d] (3 траўня 2021) прэмія імя Ганны Паліткоўскай[d] (2018) ганаровы доктар Жэнэўскага ўнівэрсытэту[d] (2017) ганаровы доктар Мадрыдзкага ўнівэрсытэту Камплютэнсэ[d] (2022) DAAD Scholarship[d] (2015) National Book Critics Circle Award in Nonfiction[d] (2005)
Подпіс
Творы на сайце Knihi.com
Сьвятлана Алексіевіч у Вікісховішчы
alexievich.info

Біяграфія

Нарадзілася 31 траўня 1948 году ў Станіслававе (УССР, цяпер Украіна). Бацька — беларус, вайсковец-лётчык, маці — украінка^[8]. У 1961 годзе сям’я пераехала ў Петрыкаўскі раён (Гомельская вобласьць, Беларуская ССР; цяпер Беларусь). Бацька стаў дырэктарам Капаткевіцкай сярэдняй школы і настаўнікам гісторыі, маці працавала настаўніцай нямецкай мовы^[9]. У 1965 годзе скончыла Капаткевіцкую сярэднюю школу Петрыкаўскага раёну, працавала выхавальніцай Асавецкай школы-інтэрнату, затым настаўніцай гісторыі й нямецкай мовы Белажэвіцкай сямігадовай школы Мазырскага раёну. У 1966 годзе працавала ў раённай газэце «Прыпяцкая праўда» (Нароўля). У 1967 годзе паступіла на аддзяленьне журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту, якое скончыла ў 1972 годзе. Пазьней накіраваная ў раённую газэту «Маяк камунізму» (Бяроза). У 1973—1976 гадах працавала ў рэспубліканскай «Сельской газете», у 1976—1984 — загадчык аддзелу нарысу й публіцыстыкі часопісу «Нёман». Сябра Беларускага ПЭН-цэнтру (з 1989). Сябра СП СССР (з 1983). З пачатку 2000-х гадоў у эміграцыі, жыла ў Італіі, затым у Францыі й Нямеччыне. З 2013 году жыла ў Менску^[10].

У 2020 годзе падтрымала пратэсты беларусаў супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня, праз што мусіла выехаць у Нямеччыну. Па расейскім уварваньні ва Ўкраіну ў 2022 годзе падтрымала пазыцыю прадстаўнікоў беларускага народу (у тым ліку Рады Беларускай Народнай Рэспублікі) пра тое, што Беларусь знаходзіцца пад расейскай акупацыяй^[11][12][13]. У 2024 годзе прызнала, што беларускі палітык Зянон Пазьняк меў рацыю ў сваім артыкуле «Аб расейскім імпэрыялізьме і яго небясьпецы»: «Так, трэба прызнаць, што Зянон меў рацыю. Мы верылі ў Расею. Я памятаю, як мы чакалі дапамогі ад Расеі, ад расейскай інтэлігенцыі»^[14].

Творчасьць

Дэбютавала ў 1975 годзе. У пэрыядычным друку выступае з нарысамі. Аўтар дакумэнтальных кніг «У вайны не жаночае аблічча» («У войны — не женское лицо», 1985), «Апошнія сьведкі» («Последние свидетели», 1985), «Цынкавыя хлопчыкі» («Цинковые мальчики», часопіс «Дружба народов», 1990). Паводле кнігі «У войны — не женское лицо» напісала п’есу (пастаўленая ў многіх тэатрах Беларусі й за мяжой) і сцэнары аднайменнага цыклу дакумэнтальных фільмаў (1983, адзначаны Дзяржаўнай прэміяй СССР у 1985 г. і «Срэбным голубам» на міжнародным кінафэстывалі ў Ляйпцыгу), дакумэнтальных стужак «Бацькоўскі дом», «Партрэт зь вяргіняй», «Гэтыя незразумелыя старыя людзі» і іншых. Аўтар п’есы «Марутка» (пастаўленая ў 1988).

У 1993 годзе выйшла кніга «Зачараваныя сьмерцю» — аповед пра самазабойцаў, тых, хто скончыў з сабой ці спрабаваў скончыць з сабой, ня вытрымаўшы зьнікненьня сацыялістычных ідэяў, сацыялістычнага мацерыка. У 1997 годзе С. Алексіевіч апублікавала дакумэнтальную аповесьць «Чарнобыльская малітва» пра сьвет пасьля Чарнобыльскай катастрофы.

У 2013 годзе выдадзеная кніга «Час second-hand (Канец чырвонага чалавека)». Кніга закранае значныя гістарычныя тэмы: нямецка-савецкую вайну, аўганска-савецкую вайну, Чарнобыльскую катастрофу, час «перабудовы» і распад СССР. У кнізе дасьледуюцца фэномэн мысьленьня савецкага чалавека, фэномэн сацыялізму, і выкладаецца аўтарская канцэпцыя найноўшага часу, які пісьменьніца называе «часам сэканд-гэнд»^[15].

Крытыка

Крытыкавалася за наступныя заявы, зробленыя ў 2005 годзе^[16]: «…адзіны рэальны палітык у беларускай прасторы — гэта Лукашэнка <…> наш [беларускі] народ у асноўным рускай [расейскай] сьвядомасьці <…> пакуль мы ня пусьцім дэмакратыю наперадзе мовы [беларускай], мы ізноў загінем»^[17].

У 2009 годзе палітык і грамадзкі дзяяч Зянон Пазьняк ахарактарызаваў Сьвятлану Алексіевіч як «чужога і варожага чалавека для беларускай справы», зьвяртаючы ўвагу на тое, што «за саветамі ніякай мінімальна крытычнай пазыцыяй да савецкага рэжыму яна не вызначалася; у часы беларускай нацыянальна-вызвольнай рэвалюцыі 1988—1991 гадоў яе і зблізку ніхто ня бачыў каля Беларускага Народнага Фронту і нацыянальнага руху (і камэнтароў не давала)». Таксама Зянон Пазьняк зьвінаваціў Сьвятлану Алексіевіч у пашырэньні хлусьлівых зьвестак пра тое, што нібы ў прыватнай гутарцы зь ёй заклікаў «стварыць таварыства памяці паліцаяў, хто, маўляў, бараніў Беларусь»^[a]. Таксама Пазьняк зьвінавачваў Алексіевіч у пашырэньні пра яго абсурдных зьвестак, падаючы наступную яе цытату: «Памятаю, як Пазьняк заклікаў беларусаў ісьці ў лясы, партызаніць і пускаць пад адхон цягнікі ў знак пратэсту супраць аб’яднаньня з Расеяй»^[b][17].

26 красавіка 2016 году ў нямецкай «Штодзённай газэце»(de) (Бэрлін) выйшла інтэрвію з Алексіевіч, у якім тая зрабіла беларусафобнае выказваньне: «Беларусы маюць рабскі мэнталітэт»^[20].

У 2016 годзе крытыкавалася за набыцьцё кватэры ў г. зв. «Доме Чыжа»^[21], пры пабудове якога адбылося зьнішчэньне аўтэнтычных падмуркаў дому, дзе нарадзіўся беларускі паэт Максім Багдановіч і, увогуле, грубае парушэньне закону Беларусі аб ахове гістарычна-культурнай спадчыны, а сам гмах сваімі памерамі і разьмяшчэньнем зьнішчыў панараму і пэрспэктыву гістарычнага цэнтру Менску^[22].

У 2019 годзе Зянон Пазьняк адзначыў, што Сьвятлана Алексіевіч «зьмяніла рыторыку, хаця сама не зьмянілася. Аб’ектыўна гэта добра. Яна нават пару разоў у абарону мовы беларускай выказалася. Гэты факт я ўспрымаю станоўча, таму што ўсё ж такі ляўрэат Нобэля. Да такога чалавека прыслухоўваюцца, што б ён ні сказаў»^[23].

Кнігі

• «У вайны не жаночае аблічча» (1985, беларускамоўнае выданьне ў 1991)
• «Апошнія сьведкі. Кніга недзіцячых расказаў» (1985, беларускамоўнае выданьне ў 1985)
• «Цынкавыя хлопчыкі» (1991, беларускамоўнае выданьне ў 1991)
• «Зачараваныя сьмерцю» (1993, расейскамоўнае выданьне ў 1994)
• «Чарнобыльская малітва» (1997, беларускамоўнае выданьне ў 1999)
• «Час second-hand» (2013, беларускамоўнае і расейскамоўнае выданьні)^[24]

Беларускія пераклады

• Апошнія сведкі / Святлана Алексіевіч: кніга недзіцячых расказаў. — Мінск: Юнацтва, 1985. — 188, [1] с.
• У вайны не жаночае аблічча: дак. аповесць / Святлана Алексіевіч. — Мн.: Маст. літ., 1991. — 272 с.
• Зачараваныя смерцю: Пер. з рус. М. С. Гіля / Святлана Алексіевіч. — Мн.: Беларусь, 1993. — 128 с.
• Чарнобыльская малітва: Хроніка прышласці: Дак. аповесць / Святлана Алексіевіч. — Мн.: Рэсп. грамад. аб’яднанне «Літ.-маст. фонд „Гронка“», 1999. — 222, [1] с.
• Час сэканд-хэнд (Канец чырвонага чалавека) / Святлана Алексіевіч. Перакл. з руск. Ц. Чарнякевіч, В. Стралко. — Мн.: Логвінаў, 2014. — 384 с — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў «Кнігарня пісьменніка»; выпуск 46). — ISBN 978-985-562-096-0.
• Дакументальна-мастацкая хроніка «Галасы ўтопіі» ў 5-ці кн. Пераклалі з руск. мовы Валянцін Акудовіч, Уладзімер Арлоў, Сяргей Дубавец, Барыс Пятровіч, Андрэй Хадановіч. Вільня: Логвінаў, 2018.
• У вайны не жаночы твар: пер. з рускай В. Акудовіча / Святлана Алексіевіч. — Мн.: Маст. літ., 2019.

Узнагароды

• Літаратурная прэмія СП СССР імя М. Астроўскага (1984)
• Ордэн «Знак Пашаны» (1984)
• Літаратурная прэмія імя К. Федзіна (1985)
• Прэмія Ленінскага камсамолу (1986) — за кнігу «У вайны не жаночае аблічча»
• Прэмія Ленінскага камсамола (1986)
• Прэмія Курта Тухольскага «За мужнасьць і маральную выскароднасьць у літаратуры» (Швэцыя, Tucholskypriset, 1996)
• Прэмія Трыюмф (Расея, 1997)
• Прэмія імя Андрэя Сіняўскага рэдакцыі «Новай газэты» «За творчыя паводзіны і высакароднасьць у літаратуры» (1997)
• Галоўная Ляйпцыская кніжная прэмія за ўнёсак у эўрапейскае ўзаемаразуменьне (па-нямецку: Leipziger Buchpreis zur Europäischen Verständigung)
• Прэмія Гердэра «За найлепшую палітычную кнігу» (Нямеччына, 1999)
• Прэмія міру імя Рэмарка (2001)
• Нацыянальная прэмія крытыкі (ЗША, 2006)
• Прэмія Angelus (2010)
• Узнагарода імя Капусьцінскага (Польшча, 2011)^[25]
• Прэмія міру Нямецкага кнігагандлю (2013)
• Афіцэр ордэна мастацтваў і літаратуры (2014)
• Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры (2015)

Заўвагі

1. рас. «Я помню свой тогдашний разговор с Зеноном Позняком, услышанное повергло меня в ужас. Он говорил о том, что надо создать общество памяти полицаев, кто защищал, якобы, Беларусь. Я представила, что будет, если выйти с этим предложением к нашему народу без соответствующей культурной подготовки. Без разделения тех полицаев, без понимания, кто и за что там воевал»^[18]
2. рас. «Я помню, как Пазьняк призывал белорусов уходить в леса, партизанить и пускать под откос поезда в знак протеста по поводу объединения с Россией. А у меня в России на Радио «Свобода» тогда по этому поводу спросили: «Что делают сейчас белорусы?» А я говорю: копают картошку и закручивают банки, а революция - только в голове у Пазьняка»^[19]