Антырэстаўрацыя Маскоўскага патрыярхата

Антырэстаўрацыя Маскоўскага патрыярхата — перабудова праваслаўных храмаў Беларусі, якая набыла масавы характар пасля актывізацыі рэлігійнага жыцця ў 1990-х гг. Перабудовы характарызуюцца мэтанакіраваным насаджэннем пазалочаных купалоў-цыбулін, змяненнем аўтэнтычнага выгляду асобных архітэктурных элементаў, выкарыстаннем недапушчальных пры рэстаўрацыі будаўнічых матэрыялаў і мэтодык^[1][2].

Выкінуты на смецце аўтэнтычны каваны крыж з Ільінскай царквы ў в. Велямічы, заменены на «кананічны» васьміканцовы

З 2010-х гг. антырэстаўрацыйная актыўнасць Беларускага экзархата Маскоўскага патрыярхата набыла беспрэцэдэнтыя маштабы, якую параўноўваюць з дзейнасцю Мураўёўва-вешальніка ў справе русіфікацыі Паўночна-Заходняга края.

Таксама для сучаснага храмабудаўніцтва Беларускай праваслаўнай царквы характэрна ігнараванне традыцый готыкі і барока, стыляў, у якіх беларускае праваслаўнае дойлідства дасягнула высокага ўзроўню архітэктурна-мастацкіх рашэнняў і нацыянальнай самабытнасці; нешматлікае і фрагментарнае выкарыстоўванне спадчыны народнай архітэктуры; прыярытэтная арыентацыя на рэтраспектыўна-рускі стыль, які развівае архітэктурныя традыцыі, не характэрныя для беларускага культавага дойлідства^[3].

Спіс аб'ектаў

Сярод адрэстаўраваных Беларускім экзархатам цэркваў, касцёлаў, сабораў ды кляштараў былі наступныя^[2][4]:

Храм	Населены пункт	Дата стварэння	Статус[5]	Апісанне змяненняў	Дата перабудовы	Ілюстрацыя
						да	пасля
Свята-Міхайлаўская царква	Слуцк	другая палова XVIII стагоддзя	2	Пакрыццё купалаў заменена на пазалочаную бляху, галоўкі заменены на іншыя, завершаныя пазалочанымі цыбулінамі. На верхніх ярусах ліштвы аформлены неўласцівым для помніка дэкорам	да 2012[4]
Спаса-Увазнясенская царква	Капыль	другая палова XIX стагоддзя	3	Галоўка заменена на барабан з пазалочаным купалам цыбулінам, часткова зменена форма даха.	да 2012[4]
Спаса-Праабражэнская царква	Чашнікі	1843—1845	—	Надбудавана і перабудавана званіца	да 2010[4]
Свята-Троіцкая царква	Зэльва	1815	—	Пакрыццё даха заменена на металачарапіцу, перабудавана вежа-званіца	да 2011[4]
Свята-Пакроўская царква (былы касцёл)	Малыя Шчытнікі	1742	2	На барочны франтон пастаўлены тры купалы-цыбуліны на барабанах, сцены перафарбаваны ў нехарактэрны для помніка блакітны колер	паміж 2009 і 2011[4]
Свята-Дабравешчанская царква	Малыя Ляды	1794	2	Купал заменены на іншы з пазалочанымі пакрыццём і цыбулінай	да 2010[4]
Свята-Георгіеўская царква	Валавель	1766	2	Замест барочных галовак пастаўлены псеўдарускія галоўкі-цыбуліны на круглых барабанах, каб надаць храму «сапраўды праваслаўны» выгляд, але парушыўшы пры гэтым закладзеную гармонію[6]	2010
				Царква і званіца цалкам ашаляваны гарызантальнай шалёўкай, пад якой схаваліся вокны на вежах
Свята-Троіцкая царква	Бездзеж	1784	2	Званіца цалкам перабудавана ў псеўдарускім стылі	да 2009[4]
				Купалы-банькі заменены на пазалочаныя купалы іншай формы	да 2013
Свята-Параскева-Пятніцкая царква	Опаль	другая палова XVIII стагоддзя	2	Зменена форма купала, сцены абшыты сайдынгам	да 2009[4]
Свята-Раства-Багародзіцкая царква	Пацавічы	1867	—	Купалы заменены на пазалочаныя цыбуліны	паміж 2004 і 2009[4]
Свята-Раства-Багародзіцкая царква (былы касцёл)	Сёмкаў Гарадок	1791—1799	—	Цалкам знішчаны барочны франтон, замест якога ўзведзены новы трохвугольны; пастаўлены шасцігранны барабан з пазалочаным купалам: дэталі дэкору затынкаваны	да 2008
Царква Іаана Багаслова	Дамашаны	1772	—	З боку галоўнага фасада замест старога прытвора зроблена прыбудова, пастаўлены купалы-цыбуліны	паміж 1980-мі і 2011
Свята-Петрапаўлаўская царква	Трабы	1784	—	Галоўкі з каванымі крыжамі заменены на пазалочаныя цыбуліны. Пастаўлены шклопакеты	2010-2011[4]
				Сцены царквы і званіцы цалкам ашаляваны гарызантальнай шалёўкай, пад якой схавалася круглае акенца ў тымпане. Частка вокнаў званіцы забіты, у іншых зменена форма на прамавугольную	2011
Свята-Раства-Багародзіцкая царква	Войская	1751-1775	2	Галоўкі з каванымі крыжамі на гранёнай вежачцы царквы і на браме-званіцы заменены на цыбуліны ў зорачку	паміж 2006 і 2012[4]
Свята-Пакроўская царква	Дзяржынск		—	Галоўкі заменены на новыя цыбуліны. Цэнтральны аб'ём абшыты сайдынгам, пакрыццё заменена на металачарапіцу, зніклі слыхавыя вокны. На званіцы пастаўлена цыбуліна	2004-2012[4]
Свята-Троіцкая царква	Слонім	XVII-XVIII стагоддзі	2	У інтэр'еры знішчана частка барочнай ляпніны	2013[4]
				Новы купал складанай цыбулепадобнай формы цёмна-зялёнага колеру, які быў пастаўлены ў 2012 годзе і абгрунтаваны фотаздымкамі пачатку ХХ ст., быў заменены на гіганцкі залаты купал-цыбуліну[7]	2015
Свята-Крыжаўзвіжанская царква	Гошчава	1838	3	Помнік драўлянай архітэктуры адрамантавалі на сучасны лад, патынкавалі, у вокны ўсталявалі шклопакеты. На даху з’явіліся купалы-цыбуліны. Адзін купал паўстаў там, дзе яго не было. Тамбур нарасцілі з выкарыстаннем сілікатных блокаў[8][9]	2009
Свята-Ільінская царква	Велямічы	1881	2		2009
Свята-Уваскрасенская царква (былы касцёл)	Клецк	1683	2	На вежах пабудаваныя новыя чатырохгранныя шатровыя завяршэнні з пазалочанымі цыбулінамі, выгляд якіх істотна адрозніваецца ад гістарычных[9]	2010
Мікольскі манастыр	Магілёў	XVII-XVIII стагоддзi	2	На уязной браме пастаўлена пазалочая цыбуліна	паміж 2005 і2010[4]
Свята-Крыжаўзвіжанская царква	Мсціслаў		—	Два купалы заменены на велізарныя пазалочаныя цыбуліны, астатнія знішчаны	паміж 2007 і 2011
Спаса-Праабражэнская царква	Мсціслаў	другая палова ХІХ стагоддзя	3	На вежы-званіцы пастаўлена залатая цыбуліна	2011
Царква Святога Аляксандра Неўскага	Мсціслаў
Успенскі сабор	Жыровіцы	XVII-XIX стагоддзі		З іканастаса, збудаванага каля 1730 года, былі зняты херувімы і іншыя барочныя дэкаратыўныя элементы (ракавіны, гірлянды, арнамент у выглядзе вінаграднай лазы і лістоў аканта). Дэкаратыўная ваза, якая завяршала іканастас заменена на васьміканцовы крыж[4]. У 2009 годзе сем старадаўніх абразоў з іканастаса Успенскага сабора былі перададзены Жыровіцкім манастыром у Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь[10]. Барочныя абразы былі заменены на сучасныя, які выкананыя ў нібыта старажытнарускім стылі інакіняй Анфісай. Лёс астатніх абразоў і драўлянай разьбы, якія таксама былі зняты з іканастаса, невядомы[11].	2005-2013[4]
Сабор Аляксандра Неўскага	Кобрын	1864-1868	2	Шатровыя завяршэнні заменены на новыя іншай вышыні з пазалочанымі цыбулінамі. Трохвугольныя завяршэнні сцен вежаў зменены на лучковыя	2013[4]
Свята-Раства-Багародзіцкая царква і кляштар базыльянак	Гродна	1720—1756	2	Керамічная чарапіца на будынку кляштара заменена на металачарапіцу[4]	2013[4]
Свята-Троіцкая царква (былы касцёл)	Астроўна	XVI стагоддзе, XVIII стагоддзе, 1863—1864	3	Пры перабудове ў царкву знішчана частка мура — франтон і частка вежы	2013[4]
Свята-Іаана-Прадцечанская царква	Вішнявец	1742	2	Старыя купалы-цыбуліны без сур’ёзнага канструктарскага разліку заменены на пазалочаныя. У выніку цяжкія элементы прывялі да пашкоджання сцен будынка[9].	2014[4]
Спаса-Праабражэнская царква	Шумакі	1609	2	Зменена форма галоўкі, перабудаваны (?) франтон	паміж 1970-мі і 2002[4]
Царква Параскевы Пятніцы	Чарнаўчыцы	1733	2	Перабудавана званіца. Пацярпела ад пажару ў 1987 годзе (страчаны купал-баня, дах, іканастас 1830-х гадоў). Замест купала збудаваны высокі спічасты шацёр, які не адпавядае брутальным барочным масам самога храма[6], зменены дэкор экстэр'ера, у прыватнасці акон	паміж 1980-мі і 2006[4]

Зноскі

1. Дашчынскі, Алесь. «Цыбулізацыя» беларускіх цэркваў: як зь Беларусі робяць Расею  (бел.). Радыё Свабода (16 мая 2018). Праверана 9 мая 2025.
2. Не антырэстаўрацыі цэркваў!  (бел.)(недаступная спасылка). petitions.by (29 красавіка 2018). — «Петиция №1490»  Архівавана з першакрыніцы 7 лістапада 2024. Праверана 9 мая 2025.
3. Арабей В. Г. Вобразна-стылiстычныя рашэннi сучасных прыходскiх храмаў беларускай праваслаўнай царквы  (бел.)(недаступная спасылка). elib.psu.by С. 21. Беларускі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт, Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта (18 ліпеня 2013). Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 9 мая 2025.
4. Ruski Litvin. Антырэстаўрацыя: Маскоўскі патрыярхат (англ.). www.skyscrapercity.com (19 жніўня 2021). Праверана 9 мая 2025.
5. Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8.
6. Габрусь Т. В. ВОПРОСЫ СОХРАНЕНИЯ ПОДЛИННОСТИ ПАМЯТНИКОВ ДЕРЕВЯННОГО САКРАЛЬНОГО ЗОДЧЕСТВА БЕЛАРУСИ
7. На праваслаўным саборы ў Слоніме купал у беларускім стылі замянілі на залатую цыбуліну
8. Сямён Печанко: «Шок у Івацэвіцкім раёне» \\ «Наша Ніва», 28.07.2009
9. Топ-5 старадаўніх храмаў, якія пацярпелі ад рэстаўрацыі Архівавана 5 сакавіка 2016.
10. Беларускі іканастас. Іканапіс і драўляная пластыка канца XVII — пачатку XIX стагоддзя са збору музея і Музея старажытнабеларускай культуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі(недаступная спасылка)
11. РПЦ гаспадарыць у Жыровічах Архівавана 2 красавіка 2017.