Uranio

Uranio estas kemia elemento en la perioda tabelo kiu havas la simbolon U kaj la atomnumeron 92. Ĝi estas metalo kaj la kvara elemento en la aktinoida serio. Uranio estas peza, arĝent-blanka, kaj nature ete-radioaktiva elemento. Ĝia izotopo Uranio-235 estas uzata kiel brulaĵo por nukleaj reaktoroj.

Ĉi tiu artikolo temas pri kemia elemento. Por aliaj signifoj vidu la artikolon Uranio (muzo).

Quick facts: Ĝeneralaj informoj, Disko de uranio iomete ra... ▼

Nd ↑ U ↓ Uqb Protaktinio ← Uranio → Neptunio • [86Rn ]5f36d17s2 238 U 92 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Ĝeneralaj informoj
Nomo (latine), simbolo, numero	Uranio, U , 92
CAS-numero	7440-61-1
Loko en Perioda tabelo	3 grupo, 7 periodo, bloko f
Karakteriza grupo	aktinoido
Pezono en terkrusto	0,0003 %
Nombro de naturaj izotopoj	3
Aspekto	hela grizo
Atomaj ecoj
Relativa atompezo	238,0289 amu
Atomradiuso	138,5 pm (α- uranio)
Kovalenta radiuso	142 pm
radiuso de van der Waals	186 pm
Elektrona konfiguracio	[86Rn]5f36d17s2
Elektronoj en ĉiu energia ŝelo	2, 8, 18, 32, 21,9,2
Oksidiĝaj nombroj	6, 5, 4, 3
Fizikaj ecoj
Materia stato	solida
Kristala strukturo	romba kristalsistemo (α) aŭ tetragona kristalsistemo (β) aŭ centrita kuba kristalsistemo (γ)
Denso	19,1 g/cm3 (20 oC)
Malmoleco	2,5-3 (Mohs-skalo)
Magneta konduto	forte paramagneta (magneta impresemeco ${\displaystyle \chi _{m}}$ = 4,1 · 10−4)
Degelpunkto	1132,2 °C (1405,3 K)
Bolpunkto	4131 °C (4404 K)
Unumola volumeno	12,49 · 10−6 m3/mol
Degeliga varmo	9,14 kJ/mol
Boliga varmo	417,1 kJ/mol
Premo de satura vaporo	100 Pa (2859 K)
Rapido de sono	3155 m/s (20 oC)
Specifa varmokapacito	117 J/(kg.K) (20 oC)
Elektra konduktivo	3,57 · 106 S/m
Elektra rezistivo	0,28 · 10−6 (V/A).m (0 oC)
Termika konduktivo	27,6 W/(m.K) (ĉ. 300 K)
Diversaj
Redoksa potencialo	-1,798 V (U3+ + 3 e− →U)
Elektronegativeco	1,38 (Pauling-skalo)
Jonigaj energioj	1-a 597,6 kJ/mol 2-a 1420 kJ/mol 3-a 1236 kJ/mol
Plej stabilaj izotopoj
Izotopo Naturapero Duoniĝa tempo: t1/2 Radioaktiveco de disfalo Energio de disfalo MeV Produkto de radioaktiva disfalo 232U {sin.} 68,9 jaro α 5,414 228Th 233U {sin.} 159 200  jaro α 4,909 229Th 234U 0,006 % 245 500  jaro α 4,859 230Th 235U 0,72 % 7,038·108  jaro α spon. 4,679 231Th 236U {sin.} 2,342·107  jaro α spon. 4,572 232Th 237U {sin.} 6,75 tago β− 0,519 237Np 238U 99,275 % 4,468·109  jaro α 4,270 234Th
Se ne estas indikite alie, estas uzitaj unuoj de SI kaj SVP.

Kvankam uranio ne havas stabilajn izotopojn, ĝi ekzistas nature sur la tero. Ĝiaj du plej stabilaj izotopoj havas duoniĝtempon de resp. preskaŭ aŭ pli ol unu miliardo da jaroj:

• ²³⁵U: 7,038 · 10⁸ jaroj
• ²³⁸U: 4,468 · 10⁹ jaroj

Tial inter la pezaj elementoj surteraj, iam produktitajn de supernovao, ankoraŭ restas multe da uranio. Uranio estas trovata ĉiam en erco de plumbo, elemento al kiu transformiĝis ĝia pliparto.

Urania metalo ekzistas laŭ tri alotropaj formoj[1]:

• α (ortoromba), stabila ĝis 660 °C;
• β (tetragona), stabila de 660 °C ĝis 760 °C;
• γ (korpocentrita kuba) de 760 °C ĝis fandopunkto — ĝi estas la plej etendebla kaj plasteca stato.

Uranio malbone konduktas elektajn ŝargojn, sed iĝas superkonduktiva materialo je 0,2 kelvino kiel krita temperaturo)[2] (proksimume de absoluta nulpunkto).