kemia elemento kun simbolo Zn kaj atomnumero 30 From Wikipedia, the free encyclopedia
Zinko estas kemia elemento, simbolo Zn, atomnumero 30. Ĝi estas arĝent-kolora transirmetalo, valora pro sia uzo en alojoj, kiel latuno. Ankaŭ, oni uzas zinkon en galvanizado.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kemia elemento • simpla substanco • chalcophile element | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
materialo • posttransira metalo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ĝeneralaj informoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nomo (latine), simbolo, numero | zinko (zincum), Zn, 30 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
CAS-numero | 7440-66-6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Loko en perioda tabelo | 12-a-a grupo, 4-a periodo, bloko d | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Karakteriza grupo | Transiraj metaloj | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
abundeco en terkrusto | 0,012 % | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nombro de naturaj izotopoj | 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Aspekto | blua-griza solidaĵo | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Atomaj ecoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Relativa atompezo | 65,4 amu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kovalenta radiuso | 135 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Radiuso de van der Waals | 139 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektrona konfiguracio | [18Ar]3d104s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Oksidiĝa nombro | +2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fizikaj ecoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Materia stato | solida | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kristala strukturo | sesedra | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Denseco | 7,14 g/cm3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Malmoleco | 2,5 (Mohs-skalo) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Magneta konduto | diamagneta | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Degelpunkto | 419,53 °C (692,68 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bolpunkto | 907,0 °C (1180 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Molvolumeno | 9,16 · 10−6 m3/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Boliga varmo | 115 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Premo de satura vaporo | 100 Pa (750 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektra konduktivo | 16,6x106 S.m-1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektra rezistivo | 6,024x10-8 Ω · m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Diversaj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektronegativeco | 1.65 (Pauling-skalo) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Joniga energio | 1-a 906,4 kJ/mol 2-a 1733,3 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Izotopoj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Se ne estas indikite alie, estas uzitaj unuoj de SI kaj SVP. |
Laŭ Francisko Azorín zinko estas Ĥemia elemento, trovata en la naturo, ordinare kun la sulfuro; bluete blanka, peza metalo uzata en konstruado kiel tegoloj, kanaletoj, ladoj, k. c.[1] Li indikas etimologion el cinium, vorto elpensita de Paracelso, en la 16ª jc. Kaj li aldonas la terminojn zinkografio, por arto gravuri en zinko, elpensita de Brugnot en 1818ª j. celante anstataŭi la litografion, kaj zinkogravuro.[2]
Jam en antikvo zinko estis uzata kiel parto de la alojo de latuno.
Kiel memstara metalo ĝi tamen estis malkovrita nur en la 14-a jarcento en Hindujo. Jam en la latunfabriko konstruita en Kassel en 1679 oni prilaboris zinkospaton (angle: smithsonite). En la jaro 1743 oni malfermis unuan zinkofabrikon. Aliaj estiĝis en la 19-a jarcento en supra Silezio, en la regiono de Akeno-Lieĝo kaj en supra Saksujo kaj Vestfalujo. En la Ruhr-regiono unuaj zinkofabrikoj estiĝis en 1845 en Mülheim an der Ruhr kaj en 1847 en Essen.
En la jaro 2006, oni uzis pli ol dek unu milionojn da tunoj da zinko.[3] El tiuj, 47 %[3] estis uzataj por protekti ferajn kaj ŝtalajn produktojn kontraŭ korodo, ekzemple pere de Galvanizado. La plej gravaj uzceloj de zinko laŭ uzataj kvantoj estas ĝiaj alojoj, prefere tiuj, kiuj entenas kupron kiel latunon, aŭ aluminion. Ankaŭ en alojoj magneziaj la parto da zinko povas atingi 5 procentojn.
Ĉar kiel monera metalo kompare al aliaj, zinko estas malaltkosta, oni uzis ĝin dum krizaj epokoj, laste en la dua mondmilito, kiel zinkalojon por monpregado. Tial oni nomis zinkon foje "militmetalo". Ekde 1982 la usona cendo ("penny") havas kernon el zinko.
Zamako aŭ Zamak (iam registrita marko kiel ZAMAK[4] and also known as Zamac) estas familio de alojoj kun baza metalo zinko kaj alojaj elementoj de aluminio, magnezio, kaj kupro.
Zinko estas unu el la nemalhaveblaj oligoelementoj por la metabolo. Ĝi konsistas el multaj enzimoj. La taga kvanto de zinko rekomendata de la monda organizaĵo pri sano por plenkreskuloj estas ĉirkaŭ 15 mg. Kvanto de pli ol 100 mg tage ne estas rekomendata. Ekde 200 mg povas surveni simptomoj kiel vomemo, vomado aŭ diareo. Ĉe homoj manĝo de 1 gramo de zinko vidigos akutajn signojn de veneniĝo.
Zinko plenumas en la korpo multajn diversaj funkciojn. Interalie ĝi ludas ŝlosilan rolon en la sukera, grasa kaj proteina metabolo kaj partoprenas la konstruon de la DNA kaj la kreskon de la ĉeloj. Kaj la imunsistemo kaj multaj hormonoj bezonas zinkon por bone funkcii.
Studo prezentita ĉe konferenco de la usona socio pri nutraĵscienco en 2005 en San Diego indikis, ke infanoj, kiuj ĉiutage ricevis sufiĉan kvanton de zinko (20 mg), spertis evidentan plibonigon de sia mensa povumo. Zinko plibonigis la vidan memorkapablon, la rezultojn ĉe vortotrovotesto kaj koncentriĝivon.
Ne eblas stoki la oligoelementon en la korpo, ĝi devas esti aldonita regule deekstere. Pro malbonaj nutraĵkutimoj zinkomanko ne maloftas, ankaŭ en okcidentaj landoj, ĉefe ĉe junuloj, kiuj dum la kresko bezonas multe da zinko.
Zinkomanko estigas subfunkciadon de la gonadoj, kreskoproblemojn kaj anemion. Malalta zinkonivelo montriĝas per malpligrandiĝinta imunsistemo, elfalo de haroj, seka haŭto kaj rompiĝemaj ungoj.
Zinkomanko ofte estiĝas pro alta kupronivelo (ekzemple pro uzo de trinkakvo el domaj kupraj tubaroj), ĉar sinko kaj kupro estas antagonistoj. Same estas pri fero, per ferriĉa nutrado aŭ ferriĉaj kuraciloj.[5]
Jenaj nutraĵoj estas bonaj zinkofontoj:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.