Цімкавічы

Ці́мкавічы^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Мажы. Цэнтар сельсавету Капыльскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 1225 чал. Знаходзіцца за 11 км на паўднёвы захад ад Капылю, за 136 км ад Менску. Аўтамабільныя дарогі на Капыль, Нясьвіж, Семежаў; чыгуначная станцыя.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Цімкавічы (неадназначнасьць).

Цімкавічы лац. Cimkavičy
Уезд у вёску з боку Капылю
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Капыльскі
Сельсавет:	Цімкавіцкі
Вышыня:	171 м н. у. м.
Насельніцтва:	1225 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1719
Паштовы індэкс:	223920
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°3′47.70″ пн. ш. 26°59′18.97″ у. д.
Цімкавічы на мапе Беларусі ± Цімкавічы Цімкавічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Цімкавічы — даўняе мястэчка гістарычнай Случчыны (частка Наваградчыны). За часамі Слуцкага збройнага чыну каля мястэчка праходзіў фронт паміж абаронцамі Беларускай Народнай Рэспублікі і бальшавікамі.

Назва

Тапонім Цімкавічы паходзіць ад імя Цімафей і вытворных ад яго прозьвішчаў.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Росьпіс касьцёла, 1908 г.

Касьцёл, 1908 г.

Першы пісьмовы ўпамін пра Цімкавічы зьмяшчаецца ў грамаце вялікага князя Аляксандра і датуецца 1499 годам. У ёй паведамлялася пра далучэньне паселішча да Капыльскага ўладаньня Алелькавічаў. У гэты час у цэнтры мястэчка разьмяшчаўся Рынак, ад якога разыходзіліся 4 вуліцы (Капыльская, Слуцкая, Востраўская, Даўглянская); існавала 4 кварталы. На пляцы стаялі гандлёвыя рады. Над паселішчам дамінавала царква Сьвятога Ільлі, непадалёк — сынагога, заезны дом, карчма.

У 1502 годзе Цімкавічы пацярпелі ад набегу татараў. 3 1585 году паселішча знаходзілася ў валоданьні Хадкевічаў. Паводле інвэнтару 1622 году, існавалі мястэчка і маёнтак Цімкавічы. Сядзіба ўлучала дом, двор аканома, шматлікія гаспадарчыя пабудовы. Тут працавалі бровар і піваварня. Праз Ганну Схалястыку з Хадкевічаў Цімкавічы трапілі да Яна Станіслава Сапегі. З 1635 году мястэчка належала Казімеру Льву Сапегу, які ў 1647 годзе фундаваў тут драўляны касьцёла. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у верасьні 1655 году мястэчка разрабавалі і спалілі маскоўскія захопнікі. У 1660 годзе Цімкавічы перайшлі да Аляксандра Гілярыя Палубінскага. 3 канца XVII стагодзьдзя маёнткам валодалі Радзівілы — Дамінік Мікалай, Ян і Марцін Мікалай.

На 1713 год у Цімкавічах было 124 дымы, на пачатак 1760-х гадоў — 159 дымоў, пашыраліся шавецкае, кравецкае, ткацкае, кавальскае, ювэлірнае рамёствы. У 1791 годзе мястэчка ўвайшло ў склад Случарэцкага павету.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Цімкавічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слуцкім павеце Менскай губэрні. На 1800 год у мястэчку было 139 двароў, дзеялі касьцёл і царква, працавалі 2 карчмы, штогод праводзіўся кірмаш, у аднайменным двары — працавалі 2 млыны і бровар. На 1859 год — 257 двароў, 2 вадзяныя млыны, 6 крамаў.

У 1864 годзе з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў Цімкавічах народную вучэльню. На 1886 год у мястэчку было 138 двароў, дзеялі 2 царквы і касьцёл, працавалі народная вучэльня, 2 юдэйскія малітоўныя школы, 6 заезных двароў і 35 крамаў, у аднайменным маёнтку працаваў бровар. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 360 двароў, дзеялі 2 царквы, касьцёл і 3 юдэйскія малітоўныя дамы, працавалі валасная ўправа, пошта, хлебазапасны магазы, 2 заезныя двары, 3 карчмы і 42 крамы, штогод праводзіліся 4 кірмашы, у аднаменным маёнтку працавалі вінакурня і бровар, у аднаменнай сядзібе — вадзяны млын. У 1905 годзе пачаў працаваць народны тэатар. На 1909 год — 323 двары, на 1917 год — 355.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Цімкавічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Цімкавічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР. За часамі польска-бальшавіцкай вайны ў 1919—1920 гадох мястэчка было цэнтрам гміны ў складзе Менскай акругі. У часе Слуцкага збройнага чыну (1920 год) празь Цімкавічы праходзіла лінія абароны Грозаўскага палку Беларускай Народнай Рэспублікі. Да здушэньня паўстаньня бальшавікамі мясцовую ўладу ажыцьцяўлялі сілы БНР. На 1924 год у мястэчку было 325 двароў.

У 1985 пажар зьнішчыў касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла. У 2000-я гады Цімкавічы атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Рынак, 1917 г.
• 
  Вуліца Нясьвіская. Царква, 1917 г.
• 
  Касьцёл, 1914 г.
• 
  Касьцёл, галоўны фасад

• 
  Касьцёл, алтар
• 
  Касьцёл, інтэр’ер
• 
  Касьцёл, інтэр’ер
• 
  Касьцёл, інтэр’ер

Насельніцтва

• XVIII стагодзьдзе: 1800 год — 708 чал. у мястэчку Цімкавічах і 79 чал. у двары Цімкавічах
• XIX стагодзьдзе: 1863 год — 629 чал.^[2]; 1867 год — 826 чал.^[3]; 1886 год — 728 чал.; 1897 год — 2380 чал. у мястэчку Цімкавічах, 24 чал. у маёнтку Цімкавічах, 9 чал. у маёнтку Цімкавічах
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 1681 чал. у мястэчку Цімкавічах і 63 чал. у маёнтку Цімкавічах^[4]; 1917 год — 2253 чал. у мястэчку Цімкавічах і 202 чал. у маёнтку Цімкавічах^[5]; 1924 год — 1951 чал. у мястэчку Цімкавічах і 162 чал. у маёнтку Цімкавічах; 1960 год — 1018 чал.^[6]; 1999 год — 1329 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2008 год — 1299 чал.; 2010 год — 1278 чал.^[7]

Інфраструктура

У Цімкавічах працуюць сярэдняя школа, лякарня, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Забудова

З урбананімічнай спадчыны Цімкавічаў да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Капыльская, Нясьвіская і Слуцкая. Раней у мястэчку існавалі Востраўская і Даўглянская вуліцы.

Турыстычная інфармацыя

Літаратурны музэй імя К. Чорнага

Інфраструктура

У Цімкавічах дзее літаратурны музэй імя Кузьмы Чорнага.

Славутасьці

• Бровар (1901)
• Капліца мэмарыяльная (XIX ст.)
• Могілкі юдэйскія
• Званіца (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла
• Сядзібна-паркавы комплекс
• Царква Сьвятога Мікалая

Асобы

• Марцін Мікалай Караль Радзівіл (1705—1782) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, навуковец

У Цімкавічах з 1908 году гадаваўся беларускі празаік Кузьма Чорны, бацька якога па Лютаўскай рэвалюцыі працаваў у валасным рэўкаме й настаўнікам у Цімкавіцкай сямігодцы^[8].