Троцкае ваяводзтва

Тро́цкае ваяво́дзтва^[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў заходняй і паўночна-заходняй частцы Вялікага Княства Літоўскага. Плошча каля 31,2 тыс. км². Сталіца — места Трокі. Найбольшыя месты: Горадня, Коўна, Мерач і Панявеж.

Троцкае ваяводзтва лац. Trockaje vajavodztva
Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае
Статус	ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар	Трокі
Дата ўтварэньня	1413
Дата скасаваньня	1795
Ваяводы	Ваяводы троцкія
Кашталяны	Кашталяны троцкія
Насельніцтва	гл. Дэмаграфія
Плошча	31,2 тыс. км²
Час існаваньня	1413—1795
Месцазнаходжаньне Троцкага ваяводзтва
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гісторыя

Гербы Троччыны, XV і XVI ст.

Утварылася згодна з пастановамі Гарадзельскай уніі (1413 год) замест скасаваных Гарадзенскага і Троцкага княстваў. У гэты ж час уводзіліся пасады ваяводы і кашталяна, якія паводле значнасьці лічыліся другімі па ўрадах ваяводы і кашталяна віленскіх.

У XV ст. у склад ваяводзтва ўваходзілі паўночная, цэнтральная і паўднёвая часткі сучаснай Летувы, прынёманскія землі Беларусі, Берасьцейская, і Новагародзкая землі, Падляшша, Кобрынскае княства, Пінскае княства, Давыд-Гарадоцкае княства, Тураўшчына. Гэтыя княствы, Берасьцейская і Новагародзкая землі, Падляшша і Ковенскі павет мелі самастойнае ад ваяводы кіраваньне^[1] (паводле іншых зьвестак, у ваенных і часткова падатковых адносінах Гарадзецкае, Клецкае, Кобрынскае, Пінскае княствы, Берасьцейскае, Ваўкавыскае, Гарадзенскае, Камянецкае, Новагародзкае, Слонімскае намесьніцтвы падпарадкоўваліся намесьніку, а з 1413 году — ваяводу троцкаму^[2]). На ўсходзе Беларусі ў Троцкае ваяводзтва ўваходзіла палова Бабруйскай воласьці. У XVІ ст. з складу Троцкага вылучыліся Наваградзкае, Падляскае і Берасьцейскае ваяводзтвы.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Троцкага ваяводзтва ліцьвінамі: «литвин Петрушка Янов… шляхтич… Троицкого повету» (1632 год)^[3], «Осташко Троинский сказал: родом де он литвин^[b], города Гродни, взят в полон в то время, как великий государь был под Вильною» (1672 год)^[6]. У матрыкуле Гайдэльбэрскага ўнівэрсытэту пад 1591 годам значацца Johannes Hlebowicz in Dambrowna, Lituanus. Nicolaus Hlebowicz in Dambrowna, palatinus Trocensis, Lituanus^[7], у матрыкуле Каралявецкага ўнівэрсытэту пад 1702 годам — Kopiewicz Vladislav., Sabludov. Lithuan.^[8] Апроч таго, сярод вернікаў некалькі парафіяў ўпамінаецца старалітва, якую крыніцы зьвязваюць з русінамі: Бераставіца (1645 год)^[9], Жыжмары (1669 год)^[10].

У 1791 годзе паводле Кантытуцыі Рэчы Паспалітай утварыўся Мерацкі павет. У 1793 годзе згодна з пастановаю Гарадзенскага сойму з Троцкага вылучылася Гарадзенскае ваяводзтва, у склад якога ўвайшлі Гарадзенскі і Мерацкі паветы.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) асноўная частка тэрыторыі ваяводзтва ўвайшла ў склад Віленскай губэрні, рэшта — у Слонімскую губэрню Расейскай імпэрыі^[1].

Сымболіка

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «белая Пагоня ў чырвоным полі».

Ваяводзкая харугва была чырвонага колеру з выяваю гербу Пагоня ў цэнтры, паветы мелі харугвы з Пагоняй у блакітным полі^[11].

• Герб Троцкага ваяводзтва Пагоня
• 
  1712 г.
• 
  каля 1720 г.
• 
  1794 г.
• 
  канец XIX ст. (рэканструкцыя)

Геаграфія

Віленскае і Троцкае ваяводзтвы (Парыж, 1665 г.)

На поўначы межавала з Курляндыяй, на ўсходзе — зь Віленскім і Наваградзкім ваяводзтвамі, на поўдні — зь Берасьцейскім і Падляскім ваяводзтвамі, на захадзе — з Падляскім ваяводзтвам, Прусіяй і Жамойцю^[12].

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Іншая вэрсія мапы Віленскага і Троцкага ваяводзтваў (Парыж, 1665 г.)

Ваяводзтва падзялялася на чатыры паветы: Троцкі, Гарадзенскі, Ковенскі і Упіцкі.

Віленскае і Троцкае ваяводзтвы, Інфлянты, Курляндыя, Жамойць (1791 г.)

Назва	Цэнтар	Плошча, тыс. км²	Староствы
Троцкі павет	Трокі	8,7	Троцкае (гродавае) Алькеніцкае Жыжморскае Лазьдзейскае Мерацкае Неманойцкае
Гарадзенскі павет	Горадня	11,7	Гарадзенскае (гродавае) Васількоўскае Прывальскае Прыросьльскае Філіпоўскае
Ковенскі павет	Коўна	6	Ковенскае (гродавае) Ваўкавіскае Віштынецкае Дорсуніскае Прэнскае
Упіцкі павет	Упіта	9,1	Упіцкае (гродавае) Вабольніцкае Гульбінскае Жыдайчанскае Сенгвейскае Шадоўскае Шыманскае

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Троках. Павятовыя соймікі праходзілі ў Троках, Панявежы, Горадні і Коўне, тамака ж склікалася паспалітае рушаньне.

Гарадзенская, ковенская, троцкая і ўпіцкая шляхта абірала восем паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама восем дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

Дэмаграфія

На 1775 год Троцкае ваяводзтва налічвала 55 614 дымоў^[1]. На 1790 год насельніцтва ваяводзтва складала каля 288 тыс. жыхароў.

Ураднікі

Асноўныя артыкулы: ваяводы троцкія і кашталяны троцкія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Троцкае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. Згодна зь Люблінскай уніяй (1569 год) ваявода троцкі паводле значнасьці займаў месца ў сэнаце па каліскім, а кашталян — па серадзкім і перад лянчыскім. За ўвесь час існаваньня Троцкага ваяводзтва мела 42 ваяводы і 53 кашталяны^[13].

Ваяводзкі мундзір складаўся з пурпуровага кунтуша зь зялёнымі адваротамі і белага жупана. Па-за вальным соймам троцкая шляхта ўжывала цёмна-сіні («гранатовы») кунтуш, жоўтыя («саламяныя») адвароты і жупан^[1], у сваю чаргу Ўпіцкі павет — малінавы («кармазыновы») кунтуш, цёмна-сінія адвароты і «саламяны» жупан.

Паводле герархіі земскіх ураднікаў у Троцкім павеце наперадзе ішоў цівун, у астатніх паветах — маршалкі.

Заўвагі

1. ст.-бел. Воеводство Троцкое; лац. Palatinatus Trocensis, польск. Województwo trockie
2. Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «родам ліцьвін (літоўка)»: «сіи Андрѣи бяше родомъ Литвинъ, сынъ Ерденевъ, Литовскаго князя»^[4] (Траецкі летапіс пад 1289 годам); «литвин родом» (жывот Даўмонта Пскоўскага першай трэці XIV стагодзьдзя^[5]); «родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа» пра дачку вялікага князя літоўскага Гедзіміна (Ніканаўскі летапіс 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў Ліцавы летапісны звод 1568—1576 гадоў)