San Petersburgo

San Petersburgo^[1] (errusieraz: Санкт-Петерб́ург, Sankt Peterburg; suomieraz: Pietari), 1914-1924 urteetan, Petrograd^[1] (errusieraz: Петроград, translit.: Petrograd) eta 1924-1991 urteetan, Leningrad^[1] (errusieraz: Ленинград, translit.: Leningrad) Errusiako hiria eta portua da. Herrialdeko ipar-mendebaldean dago, Neva ibaiaren bokalean, Finlandiako golkoaren ertzean, Finlandiako mugatik 160 km-ra. 2010ean, 4.879.566 biztanle zituen^[2].

Artikulu hau Errusiako hiriari buruzkoa da; Floridako hiria gaitzat duena beste hau da: «St. Petersburg (Florida)»

San Petersburgo Санкт-Петербург Sankt Petersburg Sankt Pieter Burch
Errusiako hiri federalak
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Errusia
Alkatea	Georgi Poltavtxenko
Izen ofiziala	Санкт-Петербург
Jatorrizko izena	Санкт-Петербург Sankt Petersburg Sankt Pieter Burch
Posta kodea	190000–199406
Geografia
Koordenatuak	59°57′N 30°19′E
Azalera	1.439 km²
Altitudea	3
Mugakideak	Leningrad oblasta, Gatchinsky District (en) , Vsevolozhsky District (en) , Vyborgsky District (en) , Lomonosovsky District (en) eta Tosnensky District (en)
Demografia
Biztanleria	5.652.922 (2025eko urtarrilaren 1a)
Dentsitatea	3.928 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1703ko maiatzaren 27a
Telefono aurrizkia	812
Ordu eremua	Moskuko Ordua, UTC+03:00 eta Europa/Mosku
Hiri senidetuak	Gdańsk, Aqaba, Alexandria, Almaty, Anberes, Baku, Bangkok, Bartzelona, Betleem, Habana, Hanburgo, Graz, Daugavpils, Dresden, Duxanbe, Erevan, Zagreb, Isfahan, Quebec Hiria, Lurmutur Hiria, Kolonbo, Kotka, Košice, Lyon, Los Angeles, Manchester, Maribor, Mikkeli, Minsk, Montevideo, Mumbai, Mykolaiv, Aarhus, Osaka, Ox, Pireo, Plovdiv, Busan, Rio de Janeiro, Riga, Rotterdam, St. Petersburg, Santiago, Sebastopol, Istanbul, Stockholm udalerria, Tampere, Tbilisi, Daegu, Haifa, Khartum, Kharkiv, Helsinki, Ho Chi Minh Hiria, Chengdu, Shanghai, Edinburgo, Venezia, Hai Phong, Konstantza, Qingdao, Astana, Johannesburg, Pekin, Mar del Plata, Buenos Aires, Adana, Varna, Bordele, Le Havre, Porto Alegre, Turin, Nesebar, Sofia, Oslo, Teheran, Casablanca, Tesalonika, Debrecen, Reinickendorf, Susa, Rishon LeZion, Jidda, Wenzhou, Krasnoiarsk, Budapest, Genova, Limasol, Bixkek, Xi'an, Nampo, Incheon, Manama, Guadalajara, Ulan Bator, Stavanger, Bizerta, Taxkent, Niza, Paris, Göteborg udalerria, Addis Abeba, Guadalajara, Netanya, Turku, Gagauzia, Varsovia, Kiev, Lviv, Melbourne hiria, Odesa, Praga, Tallinn, Krakovia, Kaunas, Milan eta Vilnius
Matrikula	78, 98, 178 eta 198
Hizkuntza ofiziala	errusiera
http://www.gov.spb.ru

Errusiako bigarren hiria da jende kopuruari dagokionez, porturik garrantzitsuena eta Europako hiririk ederrenetakoa. 1990ean UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen erdigune historikoa^[3].

Historia

Hiriaren sorrera

Hiria dagoen lekuan, suediarrek gotorleku bat zuten lehenik. Errusia Europarekin komertzioa egiteko portu bat behar zuenez, tsarrak Suediaren kontrako guda (Iparraldeko Gerra Handia deiturikoa) hasi zuen 1700ko abuztuan. Lehenengo momentuan, suediarrek etsaiak gelditzea lortu zuten, baina 1702an Ladoga lakua galdu zuten. Errusiarrek lur gehiago irabazi zuten eta 1703ko apirilaren 26an suediarren gotorlekua eskuratu.

1703ko maiatzaren 16an, Petri Handia Errusiako tsarrak Neva ibaia itsasoratzen den toki zingiratsuaz jabetu zen eta urte berean, ibaiaren bokaleko uharteetako batean, Petri eta Pablo gotorlekua eraikitzen hasi zen: hartarako, tsarrak ingeniari alemaniarrak eraman zituen. Gotorlekuaren inguruan hazi zen hiria. Urte berean ontziola ere hasi zuten.

Hiriaren eraikuntza

Hiriburu europar eta modernoa eraiki nahi izan zuen, Mosku deszentralizatzeko saiakeran. Hurrengo urtean hasi ziren Oktiabrski auzo ikusgarria eraikitzen. Kokatzen den lekua dela eta "Europarako leihoa" ezizena eman zion. Baldintza klimatikoak hain ziren txarrak ze hiria eraiki zuten langileak hil egiten ziren eta lurralde hartan biztanleria gutxi bizi zenez, Errusiako beste lurralde askotatik ekarri zituzten langileak derrigortuta. Urtero 40.000 pertsona inguru etortzen ziren euren tresna eta janariarekin. Ilara luzeetan etortzen ziren ibiltzen ehunkada kilometro eginez. Beraiekin batera, zaindariak zetozen eta langileak ihes egiten saiatzen baziren gogor jotzen zieten. Heltzen zirenen erdia hil egiten zen urte batzuetan. Eraikitzen ari ziren hiria Venezia eta Amsterdam izan zituzten eredu gisa. Tsarrak, Veneziako Gran Canale (Kanal Handia) itxura izatea nahi zuen Neva Ibaia, eta beraz, zubiak eraikitzea debekatu zuen. Horrez gain, Amsterdameko kanalak itxurako kanalak egin zituzten.

Hiria eraikitzea oso zaila zen leku horretan, baina irtenbide ikaragarriak egin zituzten; komertzioa ekartzen zuten bakoitza harriak ekarri behar zituen tasa moduan. Gainera, Mosku eta herrialdeko beste lekuetan harrizko eraikinak egitea debekatu zuen eta harria lantzen zuten langileek hiria eraikitzera etorri ziren.

1710ean, Udako Jauregia eraikitzen ari ziren.

Hiriburua

1712an Errusiako hiriburu bilakatu zen eta ondorengo urteetan elizak, jauregiak, etxeak eta administrazio egoitzak egin zituzten. Hiriburua izan zen 1918-ra arte. Harrizko lehen jauregia 1714ean bukatu zen eta bertan Aleksandr Menxikov, lurraldeko lehen gobernadorea, bizi izan zen. Urte horretan, Katedrala eta Peterhof jauregia hasi ziren egiten, eta 34.500 eraikin zeudela esaten da. "Iparraldeko Venezia" ezizena irabazi zuen.

1724an, hainbesteko garrantzia hartu zuen ezen txapon etxea Mosku-tik San Petersburgora mugitu zuten. 1726rako, Errusiako esportazio porturik garrantzitsuena zen, eta XVIII. mendearen bukaeran, 220.000 biztanle zituen.

XIX. mendeko hazkundea

XVIII. mendetik aurrera izugarri hazi zen hiria eta era askotako arkitektura moldeetako eraikuntzak egin zituzten, barrokoak, klasikoak eta XIX. mendeko obra neoklasikoak. 1819an, unibertsitateko ateak zabaldu zituzten, eta XIX. mendean zehar arteari eta zientziari lotutako pertsonaia asko bizi izan zen hirian: Tolstoi, Dostoievski, Pavlov, etab.

1861ean, Alexandro II. Errusiako tsarrak morrontza debekatu zuen eta hirira jende txiro asko etorri zen bertan lan egiteko. Langileak hiriaren industriaren hazkundea bultzatu zuten eta Europako leku industrialenetakoa bihurtu zen XIX. mendeko bigarren partean. Mende horretako azken urteetan langile mugimenduak sortu ziren.

XX. mendea

Japoniaren kontrako gudaren porrot ostean, 1905ean iraultza hiri horretan hasi zen eta laster beste lurralde batzuetara luzatu. Horren ondorio zuzena izan zen Nikolas II. tsarrak Duma (Errusiako Parlamentua) eratzea.

1914ko abuztuaren 31n (Lehen Mundu Gerra), izena alemaniarregia zelakoan, Petrograd jarri zioten, sustrai eslabiarrekoa; garai hartan, 2.100.000 lagun bizi ziren hirian, industriaren garapenak, industria astunak batez ere, erakarrita. 1917an, Europa Lehen Mundu Gerran murgilduta zegoenean, Errusiako sistema kapitalista eta monarkikoari amaiera eman zion matxinada egin zuten Leningradeko langileek eta hirian, boltxebikeek guda zibila hasi zuten. Lehenengo, tsarra boteretik kendu eta behin-behineko gobernua ezarri zuten. Bigarren fasean sobietek boterea hartu zuten eta sobietarren eta boltxebikeen gobernua ezarri. Boltxebikeen buruzagi Vladimir Leninek hiriburua San Petersburgotik Moskura aldatu zuen. 1917-1920 urteetako Gerra Zibilak kalte handiak eragin zituen hirian, eta biztanleen bi heren galdu zituen. 1922an Mosku egin zuten Errusia eta Sobietar Batasunako hiriburu.

1924an, Lenin hil zenean, hiriak Leningrado izena hartu zuen, haren oroimenean.

Leningradoko setioa

Sakontzeko, irakurri: «Leningradeko setioa»

Bigarren Mundu Gerra garaian, alemaniarrek hiria 872 egunez setiatuta eduki zuten (Leningradeko Setioa), 1941ko irailaren 8tik eta 1944ko urtarrilaren 27ra bitartean, eta milioi bat biztanle inguru hil ziren (oso zaila da benetako kopurua jakitea eta batzuek 1,5 milioi inguru izan zirela ziurtatzen dute). Alemaniarrek egunero bonbardatzen zuten hiria eta janaria hirian sartzea galerazten zuten. Gosea, arazo larria bihurtu zen 1941ko urriaren azkenengo egunetan. Alemaniarrek Tikhvin hiria hartu zuten eta handik eramaten zen janaria Leningradora. Horregatik errepide berria egin zuten janaria beste leku batetik ekartzeko (milaka langile hil ziren errepide hori eraikitzen) baina bukatu eta hiru egunera Tikhvin berreskuratu zuten sobietarrek, abenduaren 8an. Gainera, erregai gutxi zuten eta negu oso hotza izan zuten (-30 °C). Langileek 500 gramo janari zuten, umeek 300 gramo eta besteek 250 gramo egunero. 1942ko irailean, janari murrizketa berria egin zuten, eta Ladoga lakutik zetorren janaria hondoratu zutenez, berreskuratzeko urpekariak bidali zituzten. Leningradoko Institutu Zientifikoak irin sintetikoa egin zuen, zerrautsez egina. Garraio publikoa eten egin zen eta baita fabrikak ere; eraikin militarrek bakarrik zuten energia erabiltzeko eskubidea. Hotzez ez hiltzeko 200 urte zituen Liburutegi Publikoko liburuak erre egin zituzten. Pertsona batzuek besteak hil egin zituzten haragi eta koipe moduan saltzeko eta hori egiten harrapatu zituztenei heriotza zigorra ezarri zieten. Hiriko txakur, katu, zaldi, arratoi eta bele guztiak edo gehienak jan zituzten. Tatiana Savitxevak, 11 urteko neskatoa, bere familia guztia nola hiltzen zen banan banan idatzi zuen eta Nurenbergeko epaiketetan erabili zen.

II. Mundu Gerra ostean

1950. urterako hiriak berreskuratuak zituen dotoretasuna eta handitasuna industriaren garapen eta hazkuntzari eta portuko jarduerari esker. Gerra ondoren, hiriaren biztanleriak Sobietar gobernuaren purgak jasan behar izan zituen.

1991ko ekainaren 12an, Sobietar Batasuna apurtu baino lehen, hiriko ehuneko 54ak hiriko izena eta 39 kale eta 6 zubien izenak berreskuratzea bozkatu zuen.

Geografia

Neva ibaiaren deltan dago, Finlandiako golkoaren ertzean, Moskutik 640 km ipar-mendebaldera eta Zirkulu polar artikotik 7° hegoaldera^[3]. Behe-ordoki zingiratsu batean dago, uharte ugariren aurrean, eta uholde asko izan dira historian zehar, azken urteetan egin diren ubideei esker saihestu direnak.

Klima

Datu klimatikoak (San Petersburgo)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	8.7	10.2	14.9	25.3	32.0	34.6	35.3	37.1	30.4	21.0	12.3	10.9	37.1
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	-3.0	-3.0	2.0	9.3	16.0	20.0	23.0	20.8	15.0	8.6	2.0	-1.5	9.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	-5.5	-5.8	-1.3	5.1	11.3	15.7	18.8	16.9	11.6	6.2	0.1	-3.7	5.8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-8.0	-8.5	-4.2	1.5	7.0	11.7	15.0	13.4	8.8	4.0	-1.8	-6.1	2.7
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-35.9	-35.2	-29.9	-21.8	-6.6	0.1	4.9	1.3	-3.1	-12.9	-22.2	-34.4	-35.9
Pilatutako prezipitazioa (mm)	44	33	37	31	46	71	79	83	64	68	55	51	661
Euri egunak (≥ 1 mm)	9	7	10	13	16	18	17	17	20	20	16	10	173
Elur egunak (≥ 1 mm)	25	23	16	8	1	0.1	0	0	0.1	5	16	23	117
Eguzki orduak	21.7	53.7	124.0	180.0	260.4	276.0	266.6	213.9	129.0	71.3	24.0	12.4	1633.0
Hezetasuna (%)	86	84	79	69	65	69	71	76	80	83	86	87	78
Iturria (1): Pogoda.ru.net[4]
Iturria (2): HKO (sunshine hours)[5]

Demografia

San Petersburgo Errusiako bigarren hiri handiena da. 2010eko datuek, 4.879. 566 biztanle dituela esaten dute. Horietatik, % 80,1 errusiarrak dira.

Hiriak demografia aldaketa ikaragarriak izan ditu XX. mendean zehar. 1906ko 2,4 milioi biztanletik, 1920ko 720.000 biztanlera pasa zen 1917ko errusiar iraultza eta guda zibilaren ondorioz. 1930eko hamarkadan alemaniar, poloniar, finlandiar, estoniar eta letoniar gehienak hiritik eraman zituzten. Bigarren Mundu Gudan, 1941 eta 1943 artean, biztanleria 3 milioitik 600.000 baino gutxiagora pasa zen. Arrazoi nagusiak honakoak dira: guda, gosea, eta biztanleak beste leku batzuetara eraman izana. 1950ko hamarkadan, 3 milioi biztanle bertaratu ziren Errusiako beste leku batzuetatik eta 1980. hamarkadan 5 milioi baino gehiago izan zituen. Gero, biztanleria galdu zuen.

Bataz besteko adina 40 urtekoa da. Biztanleriaren % 20k 65 urte baino gehiago ditu eta heriotza-tasa jaiotze-tasa baino handiagoa da.

Biztanleriaren eboluzioa

1800	1830	1850	1881	1900	1915	1920	1925	2002
220.200	435.500	487.300	928.000	1.440.000	2.348.000	763.900	1.379.000	4.700.000

Ekonomia

Errusiako industriagune eta portu garrantzitsuena da San Petersburgo. Armagintza, erreaktore nuklearrak, tresneria elektrikoa eta mekanikoa, ontziolak, kimika-industria, janari-industria, metalurgia eta nekazaritzarako makineria dira industria garrantzitsuenak, eta makineria, zura, ikatza, potasioa eta pirita esportatzen dira portutik.

Garraioa

Sakontzeko, irakurri: «San Petersburgoko metroa»

Komunikabide sare oparo batez (aireportua, metropolitanoa, burdinbideak eta errepideak) hornituta dago. Errusiak Baltikoan duen porturik garrantzitsuena da.

San Petersburgoko metroa 1955eko azaroaren 15ean zabaldu zen eta egun 110,2 kilometro eta 63 geltoki ditu. Haren bost lineetatik 832 milioi bidaiari igaro ziren 2008an.

Ondasun nabariak

San Petersburgoko Gune Historikoa eta Dagokion Monumentu Multzoa1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Jauregiko Plaza
Mota	Kulturala
Irizpideak	i, ii, iv, vi
Erreferentzia	540
Kokalekua	Errusia
Eskualdea2	Europa
Izen ematea	1990 (XIV. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

Amiraltza, urrezko orratzarekin

• Hermitage museoa (Эрмитаж), munduko ederren eta garrantzitsuenetakoa. Neva ibai ertzeko sei eraikin mardul betetzen ditu, Neguko Jauregia barne. hiru milioi artelan baino gehiago ditu ikusgai.^[6]
• Aleksandr Nevski monasterioa^[7]
• San Petri eta San Paulo gotorlekua (hiriaren sorlekua)^[8]
• Amiraltza^[9]
• San Salbador Odol Isuriaren eliza
• San Isaak katedrala
• Kazango Andre Mariaren katedrala
• Passage merkatari arkupea^[10]
• Mariinski antzokia
• Errusiar Museoa

Aldirietako egoitza inperialak

• Peterhof jauregia
• Puxkin edo Tsarskoie Selo
• Pavlovsk

Musika

• San Petersburgoko Orkestra Filarmonikoa
• San Petersburgoko Orkestra Sinfonikoa

Kirola

Hirian, bi futbol talde handi daude; Zenit eta Dinamo. Biek Petrovski estadioan jokatzen zuten lehen, baina orain dela gutxi Zenit taldea Krestovski estadio berrira aldatu da. San Petersburgon 2018ko munduko futbol txapelketako partidu batzuk jokatu ziren. Hala nola, taldekako etapa, final zortzirenak, semifinala eta hirugarren posturako norgehiagokak jokatu ziren. Krestovski irlan jokatu ziren partidu guzti horiek.

Futbolaz aparte, izotz hockeyko SKA eta Spartak saskibaloi taldeak ere badira hirian.

Ekarpenak munduari

1724en, Petri handia hil baino urtebete lehenago, berak aginduta, Zientzien Errusiar Akademia eratu zen. 1738an, Mariisnki Teatroa egin zen hiri kulturala denaren seinale. Horren eredu, 1757ean eratu zen Arteen Akademia da. Mariinski Teatroa laster balet bihurtu zuten eta hiria ezaguna bilakatu zen teatro, balet eta kontzertuengatik. Honegatik, Piotr Ilitx Txaikovski musikagilea hirira joan zen bizitzera. 1819an, San Petersburgoko Unibertsitatea eratu zen. XIX. mendearen azkenengo urteetan, Ivan Pavlov Nobel saria irabazitakoak aurkikuntza handia egin zuen. Hiri honetan, Dmitri Mendeleiev zientzialariak elementu kimikoen taula egin zuen.

Geroago, Aleksandr Puxkin Errusiako idazlerik onena bihurtu zen eta haren lanak hainbat hizkuntzatara itzuli izan dira. Fiodor Dostoievskik (munduko idazlerik onenetarikoa) hiri horretan ezarri zuen bere nobela famatuaren historioa (Krimen eta zigorra).

Sanpetersburgotar ospetsuak

• Petri I.a Handia, Errusiakoa (1672-1725), Errusiako tsarra 1682-1725.
• Isabel I.a Errusiakoa (1709-1762), Errusiako tsarina 1741-1762.
• Katalina II.a Errusiakoa (1729-1796), Errusiako tsarina 1762-1796.
• Paulo I.a Errusiakoa (1754-1801), Errusiako tsarra 1796-1801.
• Alexandro I.a Errusiakoa (1777-1825), Errusiako tsarra 1801-1825.
• Nikolas I.a Errusiakoa (1896-1855), Errusiako tsarra 1825-1855.
• Alexandro III.a Errusiakoa (1845-1894), Errusiako enperadorea 1881-1894.
• Nikolas II.a Errusiakoa (1868-1918), Errusiako tsarra 1894-1917.
• Ivan VI.a Errusiakoa (1740-1764), Errusiako enperadorea.
• Petri II.a Errusiakoa (1715-1730), Errusiako enperadorea 1727-1730.
• George Balanchine (1904-1983), musikagile, dantzari eta koreografoa.
• Aleksandr Borodin (1833-1887), musikagilea.
• Joseph Brodsky (1940-1996), olerkaria.
• Georg Cantor (1845-1918), matematikaria.
• Leonid Kantorovitx (1912-1986), matematikari eta ekonomialaria.
• Aleksei Kosygin (1904-1980), politikaria.
• Mikhail Kutuzov (1745-1813), militarra.
• Irina Levinskaia (1952-2025), historialaria.
• Dmitri Medvedev (1965-), Errusiako presidentea (2008-2012) eta Errusiako lehen ministroa (2012-2020).
• Vladimir Nabokov (1899-1977), idazlea.
• Ivan Pavlov (1849-1936), medikua.
• Anna Pavlova (1881-1931), ballet-dantzaria.
• Lidia Txukovskaia (1907-1996), idazlea.
• Grigori Perelman (1966-), matematikaria.
• Vladimir Putin (1952-), Errusiako lehen ministroa (1999 eta 2008-2012) eta Errusiako presidentea (1999-2008 eta 2012-).
• Boris Spaski (1937-), xake jokalaria.
• Galina Ulanova (1910-1998), dantzaria.
• Dmitri Xostakovitx (1906-1975), musikagilea.
• Igor Stravinski (1882-1971), musikagilea.
• Grigori Sokolov (1950-), pianista.
• Peter Carl Fabergé (1846-1920), bitxi-saltzaile.

Herri eta hiri senidetuak

San Petersburgo ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Aarhus (Danimarka) (1989)[11] Almaty (Kazakhstan) (1996)[11] Anberes (Belgika) (1958)[11] Baku (Azerbaijan) (1998)[11] Bangkok (Thailandia) (1997)[11] Bartzelona (Katalunia) (1984)[11] (1985)[12] Betleem (Palestina) (2003)[13] Bordele (Frantzia) (1991)[11] (1992)[14] Cebu (Filipinak) (2010)[15] Chengdu (Txina) (1998)[11] Daegu (Hego Korea) (1997)[11][16] Dresden (Alemania) (1961)[11][17]

Duxanbe (Tajikistan) (1999)[11] Edinburgh (Eskozia) (Erresuma Batua) (1995)[11] Erevan (Armenia) (1997)[11] Gdańsk (Polonia) (1961)[11] Göteborg (Suedia) (1962)[11] Habana (Kuba) (2000)[11] Hanburgo (Alemania) (1957)[11] Helsinki (Finlandia) (1993)[11] Ho Chi Minh Hiria (Vietnam) (1977)[11] Isfahan (Iran) (1999)[11] Istanbul (Turkia) (1990)[11]

Kolonbo (Sri Lanka) (1997)[11] Kotka (Finlandia) (1997)[11] Le Havre (Frantzia) (1965)[11] Lyon (Frantzia) (1993)[11] Los Angeles (Kalifornia) (Ameriketako Estatu Batuak) (1990)[11] Lurmutur Hiria (Hegoafrika) (2001)[11] Manchester (Ingalaterra) (Erresuma Batua) (1956)[11] Melbourne (Australia) (1989)[11] Mikkeli (Finlandia) (1996)[11] Milan (Italia) (1961[11]-2012)[18][19] Montevideo (Uruguai) (1998)[11]

Mumbai (India) (1963)[11] Niza (Frantzia) (1997)[11] Osaka (Japonia) (1961)[11] Paris (Frantzia) (1991)[11] Pireo (Grezia) (1965)[11] Plovdiv (Bulgaria) (1980)[11] Praga (Txekia) (1992)[11] Rio de Janeiro (Brasil) (1986)[11] Rotterdam (Herbehereak) (1966)[11] Santiago de Cuba (Kuba)[11] Shanghai (Txina) (1959)[11]

Stockholm (Suedia) (1992)[11] Quebec Hiria (Kanada) (2002)[11] Riga (Letonia)[20] (1997)[11] (2006)[21] Sebastopol (Ukraina) (2000)[11] Tampere (Finlandia) (1993)[11] Tbilisi (Georgia) (1999)[11] Tesalonika (Grezia) (2002)[11] Turku (Finlandia) (1953)[11] Varsovia (Polonia) (1997)[11][22] Venezia (Italia) (-2013)[23] Zagreb (Kroazia) (1968)[11]